Психологическая диагностика

 
 
ІI.

 
 
ІII.

 
 
ІV.

 
 
V.

 
 
 
^ Нәтижелер талдауы 
 
Мақсаттық айырмашылықтың орташа көлемі талаптану деңгейі (ТД) мен жетістік деңгейін (ЖД) салыстыруды топшалайтын формула бойынша есептеледі.  
 
 
МА=((ТД2-ЖД1)+(ТД3-ЖД2)+(ТД4-ЖД3))/3 
 
 
Мақсаттық айырмашылық стандарты : 5 және одан жоғары болса, талаптанудың мүмкін емес өте жоғары деңгейі. 
 
4,99-3 – талаптанудың жоғары деңгейі 
 
2,99-1 – талаптанудың орташа деңгейі 
 
0,99-(-1,49) – талаптанудың төмен деңгейі 
 
(-1,50) және төмен – талаптанудың мүмкін емес өте төменгі деңгейі 
 
 
Нұсқау 
 
Талаптанудың деңгейі дегеніміз, қиыншылықтарға қарамастан адамның қабілеті жететін мақсатқа жетуге тырысу. Баланы тірбиелегенде талаптану деңгейін ескеру қажет, өйткені оның баланың қабілетіне сай болуы – жеке тұлғаның үйлесімді жетілуінің бір шарты. Оның сәйкес болмауы, баланың өзімен және басқа да адамдармен жанжалдасуының қайнар көзі болып табылады, бұл баланың жетілуінің ауытқуына әкеліп соғады. 
 
Бұл тест талаптану деңгейін жылдам диагностикалау болып табылады. Әдістеме зерттенушілердің көбіне қолданылуы мүмкін, оның ішіне өзінің уақытын секінд ішінде жоспарлай білетін ересек адамдар мен жас балалар. 
 
 
^ 6.2.3. Тұлғалық қасиеттерді анықтауға арналған балалар сұрақнамасы 
 
(Холл және Халберштат) 
 
 
Мақсаты – мектеп жасындағы балалардың жыныстық ерекшелікке даралығын анықтау, ер және әйелдік көрсеткіштердің қатынасы. 
 
Нұсқау 
 
Берілген тұжырымдар бойынша өзіңізге қатыстылықты бес балдық шкаламен бағалаңыз. 

2.  
   Менің ойлап тапқаным әрдайым ерекше және қайталанбас болып келеді.
3.  
   Мен басқа адамдарға көп көмектеспеймін.
4.  
   Мен басқа адамдарға қатты тілектес боламын.
5.  
   Мен басқа адамдарға қатысты әрдайым мейіріммен қараймын.
6.  
   Мен өзіме маңызды адамдарға қолымнан келгеннің барлығын істеуге тырысамын.
7.  
   Мен мейірімді адаммын.
8.  
   Мен өнер мен музыканы қатты ұнатамын.
9.  
   Мен кішкене балаларды қатты ұнатамын.

1.  
   Маған шешім қабылдау қиын тудырады.
2.  
   Барлық жағынан, көптеген құрдастарыма қарағанда, мен мықтымын.
3.  
   Мен барлығын өзім істеуге, ересектер мен басқа балалардан көмек сұрамауға тырысамын.
4.  
   Қиын жағдайларда әрдайым іс - әрекетті ойластыруға бейім боламын.
5.  
   Мен оңай жеңіле саламын.
6.  
   Өз достарымның арасында әрдайым алда жүруге тырысамын.
7.  
   Мен өзім сенетін нәрсені қорғап шығуға тырысамын.
8.  
   Басқа адамдардың ықпалымен өз пікірімді жеңіл ауыстыра саламын.

 
 
 
Алғашқы сегіз сұрақ әйелдік сипаттағы  сұрақтарды мазмұндайды.2 пунктен басқасының барлығынан жоғары бағалар әйелдік  сипатқа қарсы келеді. 2 пунктінің  төмен бағасы әйелдік сипаттың көрсеткішін  береді. 
 
Келесі сегіз сұрақ тобы – ерлік шкаласы. Ерлік көрсеткіштері ретінде 1,5,8 пункттер бойынша төмен бағалар және сұрақнаманың қалған пункттері бойынша жоғары бағалар сипатталады. 
 
Ерлік және әйелдік қасиеттер шкалалары бойынша бағалар өзара байланыста болады. Бұл дегеніміз, егер әйелдік сипат бойынша бағалар жоғары болса, онда ерлік сипат бойынша бағалар міндетті түрде төмен болуы қажет емес. Балаларда екі шкала бойынша да жоғары немесе төмен көрсеткіш болуы мүмкін, және де бір шкала бойынша төмен көрсеткіш болса, екінші шкала бойынша жоғары көрсеткіш те көрінуі мүмкін.Екі шкала бойынша да төмен немесе жоғары көрсеткіш алған баланы андрогенді деп атайды.Тұлға қасиеттерінің психологиялық саулыққа қосатын үлесі оның мәдени топтардағы бейімделген құндылықтары мен нақты әлеуметтік шарттарымен анықталады. 
 
^ 6.2.4. Айзенк сауалнамасы (жеткіншектер-12-17 жас аралығына) 
 
Мақсаты – бала темпераментінің ерекшеліктерін айқындау. 
 
Нұсқау:Сіздің іс-әрекеттеріңіздің ерекшеліктері жөнінде сізге бірнеше сұрақтар беріледі. Егер сұрақтың жауабы келісетін болса, «+» белгісін қой, егер келіспеймін болса, «-» белгісін қой. Жауапты ойланбай тез беру керек, өйткені бірінші әрекетіңіз маңызды. 
 
Сауалнама мәтіндері: 

1.  
   Өзіңнің айналаңда шуды және әбігершілікті ұнатасың ба?
2.  
   Сені жұбататын достарыңды жиі қажет етесің ба?
3.  
   Сабақта отырмаған кезіңде сенен бір нәрсе сұрағанда жауапты тез таба аласың ба?
4.  
   Сен кейде ашуланшақ боласың ба немесе ызаланасың ба?
5.  
   Сенің көңіл күйін жиі өзгеріп тұрады ма?
6.  
   Саған достарыңмен кездескеннен, жалғыз болған ұнайды ма?
7.  
   Түрлі ойлар сенің ұйықтауыңа кедергі жасайтын кездер болады ма?
8.  
   Саған айтқандығ дәл солай істейсің бе?
9.  
   Басқалармен әзілдескенді ұнатасың ба?
10.  
    Еш себепсіз өзіңді бақытсыз сезіндің бе?
11.  
    Сен көңілді адамсың ба?
12.  
    Мектеп ережелерін бұзған күндерің болды ба?
13.  
    Сені көп нәрсе ашуландырады ма?
14.  
    Жылдамдықты керек ететін жұмыстарды ұнатасың ба?
15.  
    Бола жаздаған бірақ соңы жақсы біткен оқиғаларды көп уақыт уайымдап жүресің бе?
16.  
    Саған сеніп кез келген құпияны айтуға болады ма?
17.  
    Зерігіп отырған балалардың көңілін көтере аласың ба?
18.  
    Кейбір кездері еш себепсіз жүрегің қатты соғады ма?
19.  
    Біреумен достасу үшін бірінші қадам жасайсың ба?
20.  
    Өтірік айтқан кездерің болды ма?
21.  
    Сен істеген жұмысыңынан адамдар кемшілік тапса қатты ренжисің бе?
22.  
    Достарыңмен қызық әңгімелер айтып, әзілдескенді ұнатасың ба?
23.  
    Еш себепсіз шаршайсың ба?
24.  
    Сен бірінші сабағыңды орындап сосын ойнайсың ба?
25.  
    Сен әдетте разы емес көңілдісің, солай ма?
26.  
    Көп ренжисің ба?
27.  
    Басқа балалармен ойнағанды және әңгімелескенді ұнатасың ба?
28.  
    Тұрмыста жақындарыңа көмектесесің бе?
29.  
    Басыңның айналған кездері болады ма?
30.  
    Біреулерді ыңғайсыз жағдайға қоғанды немесе біреуге күлгенді ұнатасың ба?
31.  
    Бір нәрседен жалыққан кездерің жиі болып тұрады ма?
32.  
    Мақтанғанды ұнатасың ба?
33.  
    Басқа балалардың арасында үндемей тұрасың ба?
34.  
    Сен қатты толқығаннан бір орында отыра алмай кететін кездерің болады ма?
35.  
    Бір нәрсеге тез шешіле аласың ба?
36.  
    Мұғалім жоқ кезде сабақ уақытында шулайсың ба?
37.  
    Қорқынышты түстерді жиі көресің бе?
38.  
    Бәрін ұмытып, достарыңның арасында жақсы көңіл көтеріп отырасыі ба?
39.  
    Сені ренжіту оңай ма?
40.  
    Біреуді жамандаған күндерің болды ма?
41.  
    Өзіңді бейқам, қамсыз деп санайсың ба?
42.  
    Өзің ыңғайсыз жағдайға түскен кезіңде көп уақыт уайымдап жүресің бе?
43.  
    Шулы және қызықты ойындарды жақсы көресің бе?
44.  
    Саған ұсынған тамақтың барлығын жей бересің бе?
45.  
    Сенен бір нәрсе сұранса жоқ деп жауап беру қиын ба?
46.  
    Қонаққа жиі барғанды ұнатасың ба?
47.  
    Өмір сүргің келмей кететін кездерің болады ма?
48.  
    Ата-анаңа дөрекі болған кездерің бар ма?
49.  
    Сені көңілді адам деп санайды ма?
50.  
    Сабағыңды орындаған кезіңде көңілің басқа жаққа алаңдайды ма?
51.  
    Үлкен думанға қатыспай, жанынан қарап отырғанды ұнатасың ба?
52.  
    Түрлі ойлардан ұйықтай алмайтын кездерің болды ма?
53.  
    Саған тапсырылған жұмысты орындай алатыныңа сенімдісің ба?
54.  
    Жалғысырау сезімде боласың ба?
55.  
    Бейтаныс адамдармен бірінші сөйлеуге ұяласың ба?
56.  
    Кеш болғанда бір нәрсе істеуді жиі шешесің бе?
57.  
    Саған баланың біреуі айқайласа сенде оған айқайлайсың ба?
58.  
    Кейбір кездері еш себепсіз өзіңді қайғылы немесе көңілді сезінесің бе?
59.  
    Қонақта, шыршада шын риазлық алуға болады деп есептейсің бе?
60.  
    Бір нәрсені ойламай істегеніңе жиі толқисың ба?

 
 
Кілт: 

1.  
   Экстроверсия – интроверсия:

 
«ия» («+») 1, 3, 9, 11, 14, 17, 19, 22, 25, 27, 30, 35, 38, 41, 43, 46, 49, 53, 57. 
 
«жоқ» («-») 6, 33, 51, 55, 59,. 

2.  
   Нейротизм

 
«ия» («+») 2, 5, 7, 10, 13, 15, 17, 18, 21, 23, 26, 29, 31, 34, 37, 39, 42, 45, 50, 51, 52, 56, 58, 60. 

3.  
   Өтірік көрсеткіші

 
«ия» («+») 8, 16, 24, 28, 44  
 
«жоқ» («-») 4, 12, 20, 32, 36, 40, 48. 
 
 
Нәтижелер бағасы 
 
Экстра – интроверсия шәкілінің бағлау кестесі

 
 
Нейротизм шәкілінің бағлау кестесі

 
^ Мәліметтер түсініктемесі 
 
Әдістеме 3 шекілден тұрады – экстраверсия-интроверсия, нейротизм және ерекше шекілдер, олар зерттелушінің зерттеуге қатынасы мен адалдық бағалауға арналған. 
 
1.Экстраверсия-интроверсия 
 
Типтік экстравертке мінездеме бергенде, оның адамдармен үйрлігін, таныстарының көптігін, қарым-қатынасты қажет етуін белгіленеді. Экстраверт жағдайға байланысты әрекеттер жасайды, серпінді, ашушаң. Ол қамсыз, оңтайлы, көңілді, мейірбан. Сезімі қатаң бақылауда емес, тәуекелді қылықтарға бейім. Оған әр уақытта сенуге болмайды. Типтік интроверт – ол тынық, ұялшақ, интроектті адам, өз-өзін талдауға бейім. Ұстамды, өзін туысқандарынан басқа адамдардан алысырақ ұстайды. Өзінің іс-әрекеттерін алдын ала жоспарлайды, кенеттілікке сенбейді, шешім қабылдауға байсалды қарайды, барлық кезде тәртіпті ұнатады. Өзінің сезімдерін бақылайды, оны ашыландыру оңай емес. Өнегелі нормаларды бағалайды, түңілуші. 
 
2 Нейротизм – сезімдік тұрақтылық 
 
Сезімдік тұрақтылықты немесе тұрақсыздықты сипаттайды. Сезімдік тұрақтылық – ұйымдастырушылық іс-әрекеттерді, стресстік және қәдімгі жағдайларда жағдайлық мақсаттықты сақтауда көрінеді. Ержетумен, жақсы бейімделумен, қатты қызулықтың, мазасызданудың болмауымен, сонымен бірге адамдармен үлесуімен, озаттықпен сипатталады. Нейротизм тұрақсыздықта, қатты ашышаңдылықта, бейімделуінің нашарлығында, көңіл-күйдің тез өзгеруінде, ұиытшақтықта, мазасыздануда және кінә сезімінде, қамсыздануда, депрессияларда, стресті жағдайладрда тұрақсыздықта байқалады. Сезімділік, серпінділік, адамдармен қатынаста ашушаңдылық, ықыласының өзгеруі, әсерлілігі, өзіне сенімсіздік нейротизмге сай сезімдер. Нейротизм шәкілінде үлкен көрсеткішке ие адамдарда жағымсыз стресті жағдайларда невроз дамуы мүмкін.  
 
Экстра-интроверсия шәкілінің орташа көрсеткіштері: 7-15 балл. Нейротизм шәкілінің орташа көрсеткіштері: 8-16 балл. 
 
Егер адалдық шәкілінің көрсеткіштері 10 балдан асқан болса, онда зерттеу нәтижелері дұрыс емес және зерттелуші сұрақтарға ашық жауап беруі тиіс деп есептелінеді. 
 
Жүйке жоғары қызметінің физиологиясынан мәліметтерді ала отырып, Айзенк Павловтың күшті және әлсіз түріндегі адамның экстраверттік және интроверттік түрлері сай келеді деп гипотеза береді. Интро- және экстраверсияларының табиғаты орталық жүйке жүйесінің туа байда болған қасиеттерінде көрінеді. Осылайша, Экстра-интроверсия шәкілінің мәліметтерін қолдана отырып, Павлов таптастыруы бойынша адамның темперамент көрсеткіштерін шығаруға болады. Ол төрт классикалық түрлерді бейнелеген: сангвиник (орталық жүйке жүйесінің негізгі қасиеттерінен күшті, салмақты, еті тірі деп сипатталады); холерик (күшті, салмақсыз, еті тірі); флегматик (күшті, салмақты, салғырт); меланхолик (әлсіз, салмақсыз, салғырт). Кестеде темперамент түрлерінің сауалнама шәкілдерімен ара қатынасын көруге болады: