Экологиялық биология

Атмосфераға қоқыс  дақтыру, өзен, көлдер мен мұхиттардың  ластануы мемлекет шекарасымен шектелуі мүмкін емес. осындай жолмен, бөлімдерінің, негізгі қатары халықаралық ынтымақтастықтың объектісіне жатады. Бұл объектілер мемлекет қарауына алынбайды.

Халықаралық ұйымдар  табиғатты қорғау іс-әрекеті қызықтырған  мемлекеттерді біріктіруге рұқсат етеді (саяси далаларына қарамастан). Ресей көптеген халықаралық экологиялық ұйымдар жұмысына беделді ат салысуда.

Адамзаттың  биологиялық мәдени және әлеуметтік қатынасуы. Адам санының өсуі.

Адам көп  жерден керемет болғанымен, жердегі  жануарлардың бір түрі б.т. Адам эволюциясының  бастапқы кезінде, өзінің меңгеріп, қабылдап алған экожүйе қатарына енгізілген. Осыған орай, оның санының реттелуінде басқа түрлермен қатар абматикалық факторлар, оның ішінде жауын-шашаын мен температура үлкен рөл ойнайды.

Эволюция барысында  біздің түр санамыздың шектелуі ауруларға, аштық пен жыртқыштардың шабуылы, балалардың өлімінің факторларға байланысты.

Адамзаттың  ауылшаруашылығы мен өнеркәсіп  өндірістеріне беделдігі ластанудың көбеюі мен «санитарлық экологияның» кешенді мәселелерін туғызады. Бұдан  мыңдай қорытынды жасауға болады: адам санының тез өсуі «демографиялық жарылысқа» әкеліп, экологиялық глобальді проблемаға айналады.

Бүгінгі күнге  дейін адамзат санының реттелуі облысында үнемі шектеусіз өсу  принципі басшылық етті. Бұл принцип  қазіргі уақытқа дейін де экономика дамуымен басшылық еткен соң, көп адамдар мұны күнделікті нәрсе ретінде қабылдайды. Бұл әр уақытта жалғыз концепция болған. Космонавтика негіздерін қарастырылуда К.Э.Циолковский: «реактивтік космостық ғылым керек, өйткені өсіп жатқан адамдарға жерде тұрған тар болады» дейді.

Ең алғаш  адам санының өсуінің қайшылықтарын  Рим клубы қарастырды. Осы Рим  клубының ұсынған докладтарын бүкіл  әлем критиктері талқыға салып,

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

өсу идеясына қарсылық білдіру «нөлдік өсуге» әкеліп салыстырады да, мәдениет пен ғылымның, экономиканың деградациясына, кейіннен адамзаттың да дегредациясына айналуы мүмкін деген ойды көрсетті. Алайда көптеген дискуссия барысында «нөлдік өсу» деген термин теріске шығарылады. Бұдан нақтырақ «өсу шегі» көрінісі белең алып, онда шек, адам мен табиғаттың байланысы нәтижесінде өзгеріп отырады делінген. Сондықтан да адамзаттың болашағының амандығы шектеусіз өсумен емес, шектеусіз дамуымен байланысты. Соңғы уақытта оны «тұрақты даму» бағытымен қарастыруда.

 

Экология  және қазіргі мәдениет

Қазіргі экономика, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптен үлкен еңбек өнімдерін қажет  етеді. Осыған қарамастан ол әр түрлі  мәдениеттерді туғызып отыр. Өкінішке орай, ол көптеген қолайсыз қайшылықтар әкеледі. мысалы, США-ң Оңтүстік және батыс жерлерін пайдалану, біздің ғасырларымыздың басында бидай, жүгері жоғары өнімдерін алуға мүмкіндік берді.

Бұл жағдай нанға  деген бағаның төмендеуін, пайдалану  көлемінің артуына алып келеді, бірақ  топрақтың өте күшті желдің эпозиясы мен оның өнімділігін қайтымсыз деңгейге дейін жоғалуын туғызды. Бұл процесті тоқтау арнайы топырақ қорғау туралы өте қатал заңдар қажет етеді.

«Экологиялық  таза» азық өнімдеріне сұраныс, азық тауарларындағы зиянды заттардың шекті рауасы  мөлшерінің қатал сақталу мен сапасын бақылауды жақсарту, ауыл  шаруашылығын дәстүрлі әдіспен жүргізуге қайта алып келуде. Бірақ та, олардың төмен  өнімділігі өсіп  отырған адамзаттың озық өнімдеріне деген сұранысын қошағаттандыра алмайтындығы анық өнімділікке дегентікелей химиялық шабул топрақтың табиғи өнімділігін  және сапасының төмендеуіне алып келгенін атап көрсету керек.Біртіндеп секция, өсімдіктің физиологиясы мен дәстүрі өңдеу технологиясының экологиясының жетістік әдістеріне өтукеректігін анықтайды.

Олардың қатарына монодақылдан, пошуақылдарға көшу жатады, яғни бір алқапта бір уақытта  бірнеше өсімдіктер түрлерін өсіру. Өсімдіктердің табиғи қауымдастығын  бөлшектеп өсіретін мұндай көптүрлі қосылыстарда минералды тыңайтқыштар шығының айтарлықтай және олар  мен улану қаіптілігін төмендететін жарық, су,минералды  тұздар ресурстарын тиімді пайданылады және топырақ азырақ құлор сызданады. Мұндай жағдайда әрбір дақыл ауданға шаққанда төмен өнім береді, бірақ барлық дақылдар жиынтығы есебі үлкен болады.

Пошдақылдарды таратудағы негізгі шындық-арнайы техниканың жоқтығы,себебі барлық дәстүрлі техникалар монодақылдарға бағытталған. Бұл жағдайда экология «барлығы барлығымен байланысты»деген принцпті дәлелдейді. Қазіргі барлық апаттың себебі болып отырған сол техника құралдарының әрекеті қатысынсыз, негізгі экологиялық жерлерді, оның ішіндегі монодақылдарға көшуді шешу мүмкін емес. Дәл осы мәселе зиянды жәндіктер сандарының көбейюімен  күресуінің биологиялық әдістерінің дамуын және арнайы жасалған өндірістік технологиялардың қымбаттылығынан жетіспеуі төмендетіп отыр. Биоәдістерді қолдану үшін зиянкестердің жаппай қырылуын туғызатын, керек уақытта және керек мөлшерде алқаптарға шығару үшін, биофабрикаларда зиянкестерге жыртқыш және тразиттік жәндіктерді өсіруге мүмкіндік болуы керек. Бірақта мұндай биофабрикаларға деген қажеттілігін пошдақылды агроценоздарөзін-өзі қалпына келтіре алатын биоциноздармен өзара қарым-қатынаста болатын жер өңдеу жүйесі есебінен азаюы мүмкін. Мысалы, алқап қорғағыш орман жолақтары, жол шетіндегі бұталар, жыртқыш жәндіктермен жәндік жегіш құстар құстар өсірілген жерлер есебінен зиянкес жәндіктер тигізетін зиянын айтарлықтай төмендетеді. Үлкен монодақылды алқаптар еш жерде және ешқашан дәстүрлі жер өңдеуде болған емес. Оларды ешқашан механикалық өңдеуінің жеңілдігінде сияқты көрінетін басымдылығының себебі өнім сапасы мен жердің тозуының  көптілігімен байқалмай кетеді. Сол себептен ауыл шаруашылығының стадиясының дамуы өзін-өзі жайып отыр. Табиғат ресурстарын пайдалану мен оған әсер көрсететін барлық адамдар, өндірістер, фирмалар, мемлекттер әрекетінде бұрыннан бері қалыптасқан «ғаламдық ойлау, аймақтық әрекет ету» деген принцип басты болуы керек. Біртіндеп ғылымдар гуманитарлық және жаратылыстану деп екіге күрт бөліне  бастады, бірақта тіптен жаратылыстанушылардың мысалы, физиктер биологтар бір-біріне түсінуден қояды. Ғылоымның тек нақты бір ғана облысын білетін, тіптен ол басқа салаларын білмейтін болса да, анағұрлым тар спецификасы бағалай бастады. Осындай жаратылыстанушы –ғалымдардың ғылыми снабизімімынандай танымас сықақты туғызды: «Ғылымдар жаратылыстану, жаратылысес гуманитарлық және жаратылысқа қарсы философияға бөлінеді». Ғылымдардың бір-біріне аластануы, әр түрлі момондықтар ғалымдарының бір-біріне жақыннемесе жақын ғылым бағыттарының негізін ашуда қабілетсіздіктері мен менсінбеушіліктері техника мамандықтарының өсуіне әсер етті. Бұл бір этаптарға дейін экономикадан қолдау тапты, әдетте шекті тар момондалғанмашина құрылғыеңбектің өте үлкен өнімділігін қамтамасыз етеді. Өткен ғасырдың ағымында қалыптасып біткен жаратылыстану  ғылымының өзінде ғылымның басқа облыстарына көңіл аударуды қажет ететін мәселелер жинақталған еді. Бірінен кейін бірі жаңа «шиноаралық» ғылымдар-физикалық химия және химиялық физика, биохимия мен  биофизика, геофизика мен биогеохимия және т.с.с. пайда бола бастады. Сонымен қоса тормомондануда болмауы мүмкін емес, адам өмірі үшін қолайсыз жағдайлар туралы мәліметтердің біртіндеп жинақтала берді.  Арзан гидроэнергияны алу үлкен аймақты өте өнімді жалғаулық жерлерді айналымынан шығарып және үлкен шығындар тигізді, ағаштарды экономикалық өңдеу әдістері-жаппай шабу, тракторлариен таптау-ормандарды қайтымсыз жоюда, ағаштарды өзен арқылы арзан тасымалдау көптеген өзендерді тіршіліксіз күйге түсірді, топырақты шектен тыс аудару оның тұздануы мен тозуына алып келуде. Дәл осындай «табиғатты жеңудің» мысалдарын айта берсек шексіз.

Дамуының белгісі  бір мәніне адамзат болашағы тәуелді  болып отырған  экология ғылымы өзінің мәні жағынан митикативті ғылым  болып отыр. Онда биология, биогеохимия, клемотолым, география тарих, экономика және т.б. жаратылыстану мен  громатикалық ғылымдардың әдістері кіреді. 

 

 

 

 

 

Кафедра меңгерушісі                                  Ә.С. Сейітқазиев 

Кафедра доценті                                      А.Ж.Алтынсариев