Біріккен Ұлттар Ұйымының

      Шындық   көзбен   қарасақ   жоғарланған   белсенді   түрде болашақ ғасырда  террористік ұйым деп көз жүргізуге  болады, сонымен қатар ұйымдастырылған  қылмыскерлік, нашақорлық, бірінші рет "сіңген" барлық жағынан да дамыған.

      А.Орлов, Д.Стерли: жаңа қатаң, жаңа кезеңдегі  даму қысымы түрінде, яғни сценарлық  жүзінде жоғары түнде жазылған, бірақта  өкінішке орай шындық. Адамзатқа да қолында емес: XXI ғасырда өмір сүру құқылы. Бүгінгі таңда бір-де бір мемлекет үлкен, дәулетті болған емес.

      Бірікен Ұлттар Ұйымы XXI ғасырда ерекше рольдерді ойнайды. Ол мемлекеттер біріктіретін орталығы болып саналады; глобальді өркениеттік шақыруымен, әлеуметтік прогрестік күшеюінен, адамзат құқығын қорғау, адамзаттың жеке тұлғасының құңдылығын [25].

      Біріккен  Ұлттар Ұйымы бұл проблемаларды шеше ала ма, егер шешсе қалай, немесе дискуссиялық клубқа айналама, лига нацияға ұқсас? Деген әртүрлі сұрақтар туады. Әрине, жоқ.

      Біріккен  Ұллтар Ұйымы XXI ғасырда максималды белсенді түрде болуда, ерекше құрамдас келісімдер жүргізу еді, Біріккен Ұллтар Ұйымы ХХІ ғасырда, әлбетте бұнда органикалық қайшылық жоқ. Тепе-теңдік жеке мемлекетте нақты мемлекеттен бастартылмайды. Бірақта, бұл мәселе: Біріккен Ұллтар Ұйымы мәнді болуы тиіс емес; Біріккен Ұлтар Ұйымының тууы, белгілі антигитлерлік коалиция ІІ дүние жүзілік соғыс кезінде мемлекет болып қалыптасты.

      Бірақта, Біріккен Ұллтар Ұйымының Уставында "Вражеское государство" термині әлі де сақталып келеді, барлық мемлекетке де қатысты, сондай-ақ ІІ дүние жүзілік соғыс ағымындағы әрбір мемлекеттің жаулары болған, Уставқа қол қойған (Статья 53) [26].

      Сол кезден бастап әртүрлі өзгерістер болып келеді. Біріккен Ұлттар Ұйымының сандық мінездемесі өсті - 42-ден 185 мемлекет халықаралық аренадағы дәл мемлекеттік күші өзгерді, елдер пайда болды. Жаңа әлем ісіндегі өзгерістер енуі. Сондықтан да негізгі «толкочками» бүгінгі реформалар бірінші түрде объектісінде мемлекеттер қатынасады, сондай-ақ елдер ең соңғы он жылдықта олар нақты дамуды көздеді. Сондықтан ең басты объективті реформаларда бірлік жоқ. Егер, болса да әлемде езгідегі Гермния және Жапония қатынастығы мәртебесі ғана қызықтырады, нақты Қауіпсіздік Кеңес мүшесіне: дамыған елдер көбінесе Біріккен Ұллтар Ұйымының қайта құру радикалына ұмтылады [27].

      Біріккен  Ұлттар Ұйымы реформалық кезеңге шығу керек, күшті әрі мықты болып шығуы керек. Көптеген бөлімнің даму кезеңі Біріккен Ұлттар Ұйымының ыспомердық дәуірге келді. Халықаралық іскерліктер XX ғсырдың 2 жартысында мемлекетаралық шиеленістің ұлғайту, масштаб, даму, және ұзқтылығы. Соңғы жылдары әлем ерекше даму кезеңіне енген, жаңа инфрақұрылымдық қатынасы мемлекеттер және аумақаралық мінездемесінен сипатталады.

      Көптеген  позитивтік өзгерістер, «қырғи-қабақ» соғыстың аяқталуымен байланысты, өткендегі глобалды қайшылық одақтасып кетуі, ыспомерді әлемдік көпполярлік кезеңнің алеплитумға шиеленіске өзгеруі. Қосымшасында - әлем көп ұлттық мемлекет дағдарыстың куәгері болған ішкі мемлекеттің өшуінен бастады. Осы құбылыстар әлемдік қатынастардың орталық перифериясына айналған. Қазіргі жағдайға байланысты көпполярлік калетамасы халықаралық қауіпсіздіктің басты кезеңі глобальді регионалдық теңдігіне байланысты еді. Осы уақытта бүгінгі таңда тұрақты емес тарихнама табылған. Басқа да басты қағида бүгінгі таңға байланысты. Халықаралық қатынаста, шиленіс даму деңгейі пайда болып, нақты емес тәртіпке байланысы өте зор еді. Егер де "қырғи-қабақ" соғысының тағдыры жоғары державада қалыптасса, ал қазіргі уақытта мұндай "регламентін" болса, ал бұрынғы шақта "дұрыс ойын" тәжірибесімен енгізілгендей-ақ. Сондай-ақ бүгінгі таңда ең  негізгі  өзекті  мәселе  қауіпсіздік және  тепе-теңдік.   Регионалдық  қалыпта   шиеленіс  жағдайға байланысты еді. [28].

      Қазіргі жағдайға байланысты бір немесе бірнеше регионды потенциалсыз немесе өшіккен шиеленісті табу өте қиынға түседі. Шынайылығы осыншама әлем саясатында халықаралық шиеленістің кейбір бөлігін құрайтынының енуіне көреміз   жететін енді білдік.

      Негізгі қауіп-қатерлер жағдайды туғызады, мысалы көптеген аймақтың шиеленістер өте қиын тізбектелген мінезбен сипатталады. Сондай-ақ Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысының баяндмасында белгіленгендей-ақ Б.Бутрос-Галидің ұйымдық жұмысы 4950 сессиясындағы кезеңдегі Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблея сессиясындағындай, осында көптеген мәселелер талқыланған, осында көптеген аймақтық мәжілістің түрлі бөлігінде қалыптасуы және т.б. мәселелер талқыланғанды. Сондай-ақ қайғылы еместей, көптеген соңғы жылдардың тізбегіне жүгінсек, басты кезеңі оптимистік үміт болуына сенуіне ықтимал екеніне мұждан. Көптеген ескі шиеленістер көпшілікті халықаралық қатынас орнығуын талап етеді [29].

      Біріншідегі реакция байланысы халықаралық  байланыстың тууы қырғи-қабақ соғысының  аяқталғаннан кейін қалыптасуы, шиеленістің өсу деңгейі бұл мәселенің дамуына кедергі жасады, сондай-ақ басқа да мәселелерінде. Бірақта, Біріккен Ұлттар Ұйымының қантөгістің төгілуіне аяқ беріп, нақты "ыстық нүктеге" жан-жақты диалогты қалыптастыру түрпі құлпындай күштік әдіспен пайдалану скептикалық кеңіл-күйді пайдалану ішкі жағдайға ең белсенді түрде кәңіл белуі қажет. Қазіргі жағдайға байланысты әлемде әлемдік механизмін түсіну өсіп, әлсіз жағдайға тәртіпке орналасуы арқылы қалыпты әдіс кейбір кездейсоқ жағдайда ғана пайдаланылады.

      Біріккен Ұллтар Ұйымға бірнеше есеппен сипаттай отырып, соңғы жылдары бейімделуіне және халықаралық қатынасының даму деңгейінің жоғарылануы және де фокустық әдіспен бірінші мәселелі жағдайларды шешуге талпынды. Негізінде бастысы, егер де ол ұйым ретінде, ол эффективті оперативтік қызметкерлікті тәсіл ретінде пайдалана білсе, егер де 14 Біріккен Ұллтар Ұйымының қызметкерлерінің диапазасы соғыстан кейін кеңейетініне тай-таласының жоқ, әлем және қауымсыздықтың көмегі арқылы және де оның көлемді әрі мінезіне де байланысты. Қазіргі таңда ұйымның қатарына жаңа оперативті талап орнатты, бұның шығу себебі қалыптасқан рамкілердің әлемнің қолдауына байланысты. Біріккен Ұлттар Ұйымының күші ретінде превентивті шығармашылық әлемінде заңдылықтың ұсыныстарын, гуманитарлық қорғалуы туралы, әлемдік ұшақ кеңістігі қорғалсын [30].

      Біріккен  Ұллтар Ұйымын бақылауы үшін құралдардың  орталығы оларды мемлекетаралық шиеленіс қалыптастыру, оларды т.б. үйрету. Белгілі  жағдайдан тәжірибелік барлық әлем мемлекеттері универсалдық қауіпсіздік  жүйесінің мүшесі болып табылады. Сондай-ақ ұйымның Уставы бойынша (5 статья) әлемдік қалыптастыру жайындағы мемлекетаралық тайталастың тууын әкеп соғады.

      Біріккен  Ұлттар Ұйымының Уставындағы 20-шы бабында  әлемдік келісімдік шиеленісіне  байланысты. Біріккен Ұлттар Ұйымының Устав потенциалы ретінде шындыққа сүйенбеген, егер де ол оперативті шығармашылық және жоғары профессионалдық ретінде қарастырылады. Осы байлныс арқылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының басшысы И.Разалении Қауіпсіздік Кеңесінің құрамында жұмысшылар тобын нақты үйретуге бағытталған. Бұл мәжілісте вето заңы туралы "бестік" атты жиналысында қауіпсіздік кеңесінің мүшелерінің басын қосу осылай аталады . Біріккен Ұлттар Ұйымының Уставы бойынша ҮІІ тарауында "Действия в отнашении угрозы миру, нарушений мира и актов агрессии" деген мәселеге байланысты. Бүгінгі таңда 2001 жылдың 27 сәуір айында Біріккен Ұлттар Ұйымы Түркия астанасы Анкарада бірігу туралы мәжіліс өтті. Мұнда Қазақстанның Президенті де Н.Ә.Назарбаев та атсалысуда. Түркияның тарихын және Біріккен Ұллтар Ұйымының қарым-қатынасының бейбітшілік, халықаралық байланысы туралы семинар өтті. XXI ғасырдың басында біріккен Ұлттар Ұйымы бізге жоғары оперативті "консервативті денсаулығы" атты күшке байланысты деп айтуға болады. Біріккен Ұлттар Ұйымының реформасы қазіргі жағдайға байланысты растональды сіңуіне, әлемдік дамуына ең кепілін Беруімізге болады [31].

      Жаңа  мыңжылдықтың бастамасында Біріккен Ұлттар Ұйымының реформасы туралы сұрақтан туды, ең басты мақсат XXI ғасырда Біріккен Ұлттар Ұйымы қандай болады, қандай мәселелер туады, ұйымның өзектілігін және негізгі әлемге деген орынын, өркендеуі қалай болады екен деген зерттеушілерге әртүрлі ұсыныс-пікірлер туған. Осыған орай реформаның керегі осы еді. 1998 жылдың сәуір айларында Біріккен Ұлттар Ұйымыныңның Бас хатшысының К.А.Аннан Бас Ассамблеяда сөз сөйлеп, "Реформа ООН - это не события, это процесс" деп белгілеген. Сонымен бірге мыңжылдыққа жаңа бастама өмір сүруіміз керек деп белгілеген. 2000 жылы осы байлныстар арқылы мыңжылдық Ассамблеясында тарихи шындық болуы шарықтауы керек деп айтып кеткен. Болып жатқан жағдайларға байланысты әлемде соңғы он жылдықта Біріккен Ұлттар Ұйымының альтернативсы жоқ екеніне көз жеткізулеріне болады. Бірақта ол адекватты өзінің рөлін орындау үшін, мемлекет мүшелерін жағдайға байланысуы еді. Сол себептен екі жүз жылдыққа шекарасына қиылуына әкеледі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3. Қазақстан мен Біріккен Ұлттар Ұйымы

             Қазіргі замаңғы әр түрлі халықаралық денгейдегі қауіпсіздік құрылымдармен кепілді байланыстарды орнату және ұзақ мерзімді ынтымақтастықты дамыту Қазақстанның көпбағытты және баланс-танған сыртқы саясатының принциптеріменен келісіп, оның ұлттық қауіпсіздік мүдделе-ріменен сәйкес келеді.

             Қазіргі уақыттағы ең беделді,  әрі күрделі құрылымды халықара-лық ұйымдардың арасында 1945 жылы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының саяси салмағы басым.  Қазақстан Республикасы үшін БҰҰ – мен бірлесіп әрекет етуі – еліміздің сыртқы саяси қызметінің ең маңызды бағыттарының бірі болып табылады. Еліміз бұл ұйымға 1992 жылдың 2 наурызында өткен Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының 46 сессиясын-дағы нөмір 46224 резолюциясының қабылдануының нәтижесінде кірген.

            Еліміздің Біріккен Ұлттар Ұйымында осыншама қысқа уақытта мүше болғанына қарамастан, Қазақстан әлемдік қауымдастыққа сәтті кір-геннен басқа, ондағы әсер етуші елдердің қатарына қосылуға да үлгерген. Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының бірнеше халықаралық конвенциялары мен келісімдерге қосылып, олардың шарттарына сәйкес өзінің әр түрлі ұлттық бағдарламаларын шығарып, оларды сәтті іске асыруда. Бұл еліміздің қалыпты әрі қауіпсіз жағдайларда дамуына әсер етеді [32].

             Еліміздің осындай деңгейге жетуі  – елбасымыз бен отандық дип-ломатияның  ілгерішілді жүргізілген сыртқы  саясатының нәтижесі.

            Қазақстан Республикасының Біріккен Ұлттар Ұйымына енгендігі – біздің еліміздің әлемдік қауымдастыққа шынайы тәуелсіз мемлекет ретінде кіргендігің көрсететің маңызды тарихи акция болып табылады.

            Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымына  әлемдік қауымдастықтың қарапайым ғана жаңа мүшесі ретінде емес, ядролық  қарусыздандыру қозғалысының алдыңғы қатарында тұратын, қазіргі кездегі маңызды халықаралық мәселелерді шешудегі белсенді жақты ұстанатын мемлекет ретінде кірген. 1991 жылы Семей ядролық полигонының Жабылуы мен 1992 жылғы Лиссабон Хаттамасына қосылуы – Қазақстанға үлкен бедел әкеліп, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының жоғары трибунасынан халықаралық қауіпсіздік саласындағы өз бастамаларын жариялауға моральды құқықты қамтамасыз еткен.

            Тәуелсіз мемлекет ретінде Қазақстан делегациясының алғашқы қатынасқан халықаралық форумы – 1992 жылы өткен Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының 47 сессиясы болды. Аталған сессияда Қазақстанның халықаралық саясаты жөнін-де елбасымыз Н.Ә.Назарбаев сөз сөйлеген. Сөзінде ол Азиядағы Ынтымақтастық пен Сенім Шаралары жөніндегі Кенестің шақырылуың ұсынып, Қазақстанның экологиялық зардап шеккен аймақтары туралы баяндама жасаған [33].

            Біріккен Ұлттар Ұйымы Қазақстан  өкіметінің қарусыздандыру облысындағы  белсенді рөлі мен бұл саладағы барлық халықаралық келісімдерге жолын ұстаушылықты өте жоғары бағалыды.

           Біздің еліміз Орталық Азиядағы  бейбіт сақтау мен қауіпсіздік  саласына өте үлкен маңыз беріп,  бұл аймақта ядролық қарудан  бос зонаны құруға атсалысады. Біріккен Ұлттар Ұйымы осы бастаманы асыруға Қазақстанға барынша көмек көрсетуде.

           Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз  ету шараларын нығайтуға үлкен  көніл бөлгендіктен, Қазақстан Біріккен  Ұлттар Ұйымының бейбітшілік  орнату қызметіне белсенді қатысады. 1995 жыл ы ТМД елдерінің бастамасы бойынша Орталық Азиядағы құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік орнату батальонына Қазақстан жағынан да бір топ сарбаздар жіберілді. 1996 жылы Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының бейбітшілік қолдау операцияларына қажетті Резервттік Келісімдер Жүйесіне  51-ші мемлекет етіп қосылған. Қазіргі таңда бұл жүйеге қатысушы елдердің саны 70-ке жуық.

            Орталық Азия аймағына және  жалпы әлемдік қауымдастыққа  қауіп төңдіретін Ауғананстандағы  тұрақсыздықты Қазақстан әрқашанда  бейбіт жолмен шешуге тырысып, Біріккен Ұлттар Ұйымының  тиісті резолюция-ларын қабылдағанға тиянақты ұсыныстарды жасайды.  

            Біздің еліміздің Біріккен Ұлттар  Ұйымындағы позициясы - Біріккен  Ұлттар Ұйымымен қарастырылатын  барлық сұрақтар төнірегіне қатысты Қазақстанның мүдделерінен қалыптасады. Осында Біріккен Ұлттар Ұйымымен экономика, экология, әлеуметтік саланың, халықаралық құқықтың ілгерішілді дамытуы, адам құқықтарының сақталынуы, сыбайлас жиемқорлық пен есірткі бизнесімен күресу саласындағы ынтымақтастыққа айрықша көніл бөлініп, оны нығайтуға шаралар қолданылып, жаңа ұсыныстар жасалынады [34].  

            Біріккен Ұлттар Ұйымының 53 сессиясында  Қазақстан Орталық Азиядағы транзит  төңірегінде резолюцияны қабылдауға  бастама жасаған. Бұл резолюцияның  қабылдануы Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы мекемелері мен басқа халықаралық ұйымдардың тарапынан біздің аймақтағы транспорттық жүйелері мен Европа мен Азия арасындағы транспорттық байланыстың дамыту бағдарламаларың ойластырылып, оларды асыруға халықаралық құқықтық негізін бекітеді.

            Резолюцияның шарттары Қазақстан  өкіметі, оның министрліктері  мен халықаралық ұйымдар бен  басқа тараптардың арасындағы  келісімдерді құрғанда пайдаланылады,  акттердің бәрі оларға сәйкес  жасалынады.