Операциялық жүйе

path  c:\,  c:\ dos;   c;\nc,  c;\Windows;  d: \utilit;  d:\my;  d:\text.

8. CLS (Clean  Screen  - экран  тазарту)  экранды  тазартып  операциялық  жүйенің  жұмысқа   шақыру  жолын  экранның  сол  жақ  жоғарғы  бұрышына  орналастырады.  Бұл  команда    cls   түрінде  параметрсіз  теріліп,   соңынан Enter  пернесін  басылады.

     

2.4. Операциялық жүйе  қателерімен  жұмыс

1.Exec – процедурасы

Procedure Exec (Path, CmdLine:String);

Берілген  командалық  жолдан  өлшемдерімен  берілген  бағдарламаны  орындайды.

Path – бағдарламамен  файлдың толық  аты;

CmdLine – командалық  жол;

Авариялық  жағдай  туындағанда  қателердің  мынандай  кодтары  белгіленеді:

2 – файл  табылмады;

8 – қажетті  жад  жоқ;

10 – құрал  – жабдықта қате;

11 – форматта  қате.

2.FindFirst процедурасы

Procedure FindFirst (Path::string;Attr:Word; var S: SearchRec);

Берілген  немесе  ағымдағы  файлда  берілген  атрибуттарымен  және  файлдың  толық  атауы  маскасымен  сәйкес  келетін  бірінші  файлды  іздейді.

Path – жол (қажет болғанда) мен  файл  атауына  тән  белгілерді

қосқанда  (мысалы, PAS – кеңейтілген  файлмен, PAS, ағымдағы

каталогте  орналасқан) файл  толық  атауының  маскасы.

Attr – файлдар атрибуттары;

S – процедура  табылған  файлдың  өлшемдерін  жазатын  SearchRes  ауыспалы  типі.

Авариялық  жағдай  туындағанда  келесі  қателер  коды  белгіленеді:

3 – берілген  каталог  жоқ;

18 – файлдар  жоқ

3.FindNext  процедурасы

Procedure FindNext(varS: SearchRec);

FindFirst – ке  соңғы  ашылымда  берілген  қанағаттанарлық  шартпен  келесі  каталог  файлын  табады.

S – процедура табылған  өлшемдерін  жазатын   SearchRec  ауыспалы  типі.

Авариалдық  жағдайлар туғанда 18 код-файл жоқ  деген белгі белгіленеді. 

 

4.FSplit процедурасы

Procedure FSplit(Path:PathStr;var Dir:DirStr;var Name:NameStr;varExt:ExtStr);

Файлдың толық  атауын 3 бөлікке –файлдың жолы,аты және кеңеюі.

Path- файлдың  толық атын құрайтын PathStr типі  өлшемі;

Dir- процедурамен  жолы жазылатын Dir Str–тің ауыспалы  типі;

Name –процедурамен файл аты жазылатын NameStr ауыспалы типі;

Ext- процедурамен  файлдың кеңеюі жазылатын  ExtStr ауыспалы типі. 

 

5.GetCBreak процедурасы

Procedure GetCBreak(var Break:Boolean);

Ctrl+Break комбинациясымен  жұмыстың белгіленген әдісін  тексереді.

Break-процедура  жұмысының нәтижесі жазылатын  ауыспалы .Егер  False нәтижеге тең болса,  Ctrl+Break комбинациясын тексеру консоль,принтер немесе байланыс құрылымына кіру шығу операторларына ғана жүргізіледі. 

 

DiskFree функциясы

Function DiscFree(Drive:Word):Loginti

Берілген  тасымалдаушыда еркін байттардың санын  қайтару.(-1бегер құрылым номеріне жол берілмесе).

Driver-мән қабылдайтын  құрылымның шартты номері:

0-ағымдағы  дискавод;

1-А құрылымы;

2-В құрылымы;

DiskSize функциясы

Function DiskSize(Drive:Word):Logint;

Орындалатын санау процесінен шығу көбін қайтарады.Кіші байт нәтижесі процеспен орындалатын кодты құрайды.Үлкен байт тең болады:

0-қалыпты  аяқталу;

1-процесс  Ctrl+C көмегімен үзіледі;

2-процесс  қатеден үзіледі;

3-үзіліс  Кеер процедурасымен шақырылады.  

 

DosVersion функциясы

Function DosVersion:Word;

MC DOS версиясы  номерін қайтарады.(версия номері –кіші байтте, модификация номері-үлкен байтте).  

 

EvnCount функциясы

Function EvnCount:Integer;

MS DOS oртасы жол санын қайтарады. 

 

EvnStr функциясы

Function EvnStr(Index:Integer):String;

Операциялық жүйе ортасының көрсетілген жолын  қайтарады.

Index-жол номері;

Егер Index бірліктен  кішіә немесе EvnCount-тан үлкен болса, (бұл процедураны қараңыз),  EvnStr функциясы бос жолды қайтарады. 

 

FExpand функциясы

Function FExpand(Path:PathStr):PfthStr;

Файл атын жолда оған қоса отырып,толғанша кеңейтеді.

Path-файлдың  бастапқы аты. 

 

FSearch функциясы

Function FSearch(Path:PathStr;DirList:String):PathStr;

Каталог тізімінде  файл іздейді (егер файл табылса,оған жеткізетін жолды қосып,файл аты нәтижесі болады,егер файл табылмаса,бос жол болады).

Path- типті  ізделінді файл аты.

DirList-файлы  бар каталогтар тізімі жекелеген  жолдар нүкте үтірмен бір-бірінен бөлінеді. 

 

GetEvn функциясы

Function GetEvn(EvnVar:String):String;

MS DOS көрсетілген  ауыспалы ортаның мәнін қайтарады.

EvnVar-ауыспалы  ортаның аты.

Егер MS DOS ауыспалы ортасы анықталмаса, GetEvn бос жолды  қайтарады. 

 

 

2.5. BIOS базалық жүйесінің қателерімен  жұмыс

 

MS-DOS операциялық жүйесі мынадай компоненттерден  тұрады: енгізу-шығарудың базалық  жүйесі (BIOS), бастапқы жұмысқа жүктеу  блогі (BOOT RECORD), енгізу-шығару база-лық  жүйесінің кеңес модулі, үзілікті  өңдеу модулі, командалық процессор,  утилиттер.

BIOS модулі — компьютердің тұрақты  жадында жазылған мәліметтерді  енгізу-шығарудың негізгі жүйесі. Бұл модуль комьпьютер шыққан заводта жазылып өшірілмей тұрақты сақталады. Ол ЭЕМ іске қосылған сәтте құрғылардың жұмыс істеу қабілеттілігін тексеріп, мәліметті енгізу-шығаруға  байланысты ОС-тің қарапайым және әмбебап қызметтерін орындайды.

BIOS (Basic Input/Output System – енгізу және  шығару базалық жүйесі) –компьютер

іске қосылғаннан  кейін құрылғыларды автоматты түрде  тестілеу; операциялық жүйені

жадыға қосу үшін арналған программалар жиынтығы. BIOS-тың ролі екі түрлі: бір

жағынан бұл аппаратураның (Hardware) ажырамас элементі, ал екінші жағынан бұл кез-

келген операциялық  жүйенің (Software) негізгі модулі.

Базалық енгізу-шығару жүйесі (Базовая система  ввода-вывода; basic input/output system) -үйлесімді есептеу машиналарының тұрақты сақтайтын құрылғысында жазылып қойылған программалар жинағы. Бұл программалар компьютердің жұмыс істеуге дайындығын тексеруге (мысалы, машинаны электр қоректендірукөзіне қосу кезінде оның жадының, баска құрылғьшарының жұмысын тексеруге) және операциялық жүйенің енгізу-шығарумен байланысты қарапайым қызметтерін орындауға арналған. Құрамына операциялық жүйеніңжүктемелеуішін шақыратын программа кіреді.

Жүйелік программалық жабдық немесе жүйелік программалар ЭЕМ-нің барлық ресурстарын (процессорды, жадты, енгізі-шығаруды) басқарып, оның информация өңдеу процестерін ұйымдастырады; пйадаланушы адам мен ЭЕМ, аппараттық пен программалық құралдардың арасындағы байланысты  (интерфейсті) орнатады. Олар қолданбалы программаларды тиімді пайдалануды қамтамасыз етуі тиіс.Жүйелік  программалық жабдық (System Software) – ЭЕМ-нің  немесе оның тораптарының жұмысын қамтамасыз ететін программалар мен программалар кешенінің жиыны.Жүйелік программалар ЭЕМ-де шешілетін есептердің түріне байланыссыз, бірақ компьютердің типімен  тығыз байланыста болады. Оларды екі  топқа бөлуге болады:

1)Базалық  программалық жабдық;

2)Сервистік (қызметтік) программалық жабдық.

Базалық программалық жабдық  компьютерді  сатып алғанда бірге беріледі; ол келесі бөліктерден тұрады:

1. базалық енгізу-шығару жүйесі (BIOS –Basic Input/Output System);
2. операциялық жүйе (тораптық операциялық жүйе);
3. операциялық қабықшалар.

BIOS – Basic Input/Output System  (базалық енгізу - шығару  жүйесі) дегеніміз келесі  функцияларды орындауға арналған  программалар жиыны:компьютер электр  тогыныа қосылғаннан кейін барлық  құрылғыларды автоматтты түрде  тестілеу;операциялық жүйені оперативтік  жадқа жүктеу (енгізу);операциялық  жүйе мен қосымшалардың компьютердің  әртүрлі құрылғыларымен байланысын  қамтамасыз ету.Компьютерді электр  тогына қосқаннан кейін автоматты  түрде компьютердің негізгі аппараттық  құрылғылары тексеріліп, тестен  өткізіледі.  Осыдан кейін операциялық жүйені жүктеу үшін арнайы жүктеуші программа («загрузчик») ізделінеді және оның көмегімен  дискідегі операциялық жүйе оперативтік жадқа жүктелінед. Программаны жүктеу дегеніміз оны іске қосу мақсатымен оперативтік жадқа енгізу, себебі кез-келген программа жұмыс істеуі үшін оперативтік жадқа орналасуы тиісті. Тестеу нәтижесінде компьютердің құрылғыларының жағдайы туралы монитор экранына мәлімет шығарылады. Егер операциялық жүйе дұрыс жүктелініп, компьютер құрылғыларының  барлығы (клавиатура, видеоадаптер, дискі жүргізушілер, және т.б.) тестен өтетін болса, компьютердің жұмыс істеуге дайын екендігі туралы мәлімет пайда болады. BIOS – тың модульдері тұрақты түрде тұрақты жадта  (ROM – Real Only Memory - ПЗУ) орналасқан. Модульдердің адрестері белгілі болғандықтан  оларды енгізу-шығару функцияларын  жүзеге асыру үшін пайдалануға болады. Жүйелік программалық жабдық немесе жүйелік программалар ЭЕМ-нің барлық ресурстарын (процессорды, жадты, енгізі-шығаруды) басқарып, оның информация өңдеу процестерін ұйымдастырады; пйадаланушы адам мен ЭЕМ, аппараттық пен программалық құралдардың арасындағы байланысты  (интерфейсті) орнатады. Олар қолданбалы программаларды тиімді пайдалануды қамтамасыз етуі тиіс.Жүйелік программалық жабдық (System Software) – ЭЕМ-нің немесе оның тораптарының жұмысын қамтамасыз ететін программалар мен программалар кешенінің жиыны.Жүйелік программалар ЭЕМ-де шешілетін есептердің түріне байланыссыз, бірақ компьютердің типімен тығыз байланыста болады. Оларды екі топқа бөлуге болады:1) Базалық программалық жабдық;2) Сервистік (қызметтік) программалық жабдық.Базалық программалық жабдық  компьютерді сатып алғанда бірге беріледі; ол келесі бөліктерден тұрады:базалық енгізу-шығару жүйесі (BIOS –Basic Input/Output System);операциялық жүйе (тораптық операциялық жүйе);операциялық қабықшалар.BIOS – Basic Input/Output System  (базалық енгізу - шығару  жүйесі) дегеніміз келесі функцияларды орындауға арналған программалар жиыны:компьютер электр тогыныа қосылғаннан кейін барлық құрылғыларды автоматтты түрде тестілеу;операциялық жүйені оперативтік жадқа жүктеу (енгізу);операциялық жүйе мен қосымшалардың компьютердің әртүрлі құрылғыларымен байланысын қамтамасыз ету.Компьютерді электр тогына қосқаннан кейін автоматты түрде компьютердің негізгі аппараттық құрылғылары тексеріліп, тестен өткізіледі.  Осыдан кейін операциялық жүйені жүктеу үшін арнайы жүктеуші программа («загрузчик») ізделінеді және оның көмегімен дискідегі операциялық жүйе оперативтік жадқа жүктелінед. Программаны жүктеу дегеніміз оны іске қосу мақсатымен оперативтік жадқа енгізу, себебі кез-келген программа жұмыс істеуі үшін оперативтік жадқа орналасуы тиісті. Тестеу нәтижесінде компьютердің құрылғыларының жағдайы туралы монитор экранына мәлімет шығарылады. Егер операциялық жүйе дұрыс жүктелініп, компьютер құрылғыларының  барлығы (клавиатура, видеоадаптер, дискі жүргізушілер, және т.б.) тестен өтетін болса, компьютердің жұмыс істеуге дайын екендігі туралы мәлімет пайда болады. BIOS – тың модульдері тұрақты түрде тұрақты жадта  (ROM – Real Only Memory - ПЗУ) орналасқан. Модульдердің адрестері белгілі болғандықтан  оларды енгізу-шығару функцияларын  жүзеге асыру үшін пайдалануға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Операциялық жүйе (Операционная система; operating system) — компьютердің барлық басты әрекеттерін (пернелер тақтасын, экранды, диск- жетектерді пайдалануды), сондай-ақ қатар операциялық  жүйенің басқаруымен іске қосылатын  басқа программалардың жұмысын  басқаратын, көбінесе тұрақты сақтауыш құрылғыда тұратын, машиналық кодта  жазылған программа. Алғашқы компьютерлердің операциялық жүйесі болған жоқ, себебі басқару программалары тек компьютердің нақты бір типіне арналып жазылды, бірақ шалғайлық жабдықтарға стандарттардың пайда болуымен, сан алуан компьютерлер үшін осындай жабдықпен әрекеттестіктің бірыңғай программаларын жазуға мүмкіндік туғызды. Операциялық жүйені жазудың екі жүйесі бар — тұрақты сақтауыш құрылғыға барлық жүйені жазу және қатқыл дискіден операциялық жүйенің калған бөлігінің тек жүктеу программаларын ғана жазу. Мекемеде пайдаланылатын шағын компьютерлер, әдеттегідей, MS-DOS немесе ең соңғы OS/2 операциялық жүйесін пайдаланады. Ықшам машиналарда, дискжетектердің қажеттілігінен аулақ болу үшін, тұрақты сақтауыш құрылғыда жазылған операциялық жүйені пайдаланады. Миникомпьютерлерде UNIX немесе өте танымал емес жүйелер PICK немесе BOS (Ұлыбритания) сияқты операциялық жүйе пайдаланылады; сондай-ақ компьютердің нақты бір типіне арналып әзірленген операциялық жүйелер де кездеседі.

Компьютерде орын алатын әр әрекет, артта өтетін қызмет болсын, бағдарлама болсын, үдіріс ретінде өтеді. Компьютер фон Нейман құрылымына негізделген жағдайда, процессор бір мезетте тек бір процесті өндей алады. MS-DOS секілді ескі жүйелерде бұл тосқауылды айналып өту үшін еш амал жоқ болғандығынан, бұларда бір мезгілде тек бір үдіріс қана өте алатын.Ал осы заманғы Операциялық жүйелер болса, тіпті жалғыз процессорде де бір мезетте бірнеше үдіріс (бірнеше тапсырманы) орындауды мүмкін етеді.Операциялық жүйеОперациялық жүйе – компьютер құрылғыларының үздіксіз жұмыс істеуін ұйымдастырушы және түрлі командаларды орындауы арқылы пайдаланышының машина жұмысын басқаруына жеңілдік келтіруші жүйелік программалар. Оның негізгі қызметі – программалардың бір – бірімен және сыртқы құрылғылармен өзара әрекетін ұйымдастыру, оперативті жадты бөлу, компьютердің жұмыс істеу кезіндеқате жіберілу сияқты түрлі оқиғаларды анықтау, дискіні жұмыс істеуге дайындау, монитор мен принтердің жұмыс істеу режимдерін орнату, пайдаланушының программасын іске қосып, оны орындау т.б..Яғни ОЖ – машина жұмысын басқаруға толық жеңілдік беретін жүйе. Ол осы үшін арналған иілгіш не қатты магниттік дискіге жазылып қойылады. Сондықтан ОЖ – ны дискілік операциялық жүйе ( ДОЖ, не DOS ) деп те атайды.Дербес компьютерлер үшін кең тараган оиерациялық жүйелерге МS (РС) DOS, Windows 95, Windows NT,OS/2, UNIX жатады,Дербес компьютерлерлерге арналған операциялық жүйелердің барлығы да тек бір адамдық болып табылады. Расында да екі адамның бір мезетге бір компьютерде жұмыс істеуін елестету қиын ғой. WINDOWS 95, WINDOWS NT, OS/2, UNIX көп мақсатты жүйелер болып саналады. Көп мақсаттылық — бір компьютерде бір уақытта қатарласа бірнеше есепті шығару мүмкіндігі немесе бірнеше әрекеттің қатар атқарылып жатуы.Мысалы, Сіз мәтін көшіріліп жатқан шақта ойнап та отыруыңызға боладь, өйткені бұл жұмыстарды әртүрлі қүрылғылар атқарады немесе ол қүрылғылардың жұмыс жылдамдығы адамның жылдамдығынан өте жоғары болып келеді. Көптеген ІВМ - үйлесімді компьютерлер дискілік МS DОS операциялық жүйесі мен көп терезелі WINDOWS графикалық операциялық жүйесін пайдаланады.Операциялық жүкелер көптеген функцияларды орыңдайды: информацияны дискіге жазу-оқуды жүзеге асырады, мәліметтер сақтауды ұйымдастырады, компьютер құрылғыларының өзара байланыста жұмыс істеуін, барлық қолданбалы программалар жұмысының орындалуын қамтамасыз етеді. Бұл жүйе ЭЕМ іске қосылғаннан кейін иілгіш не қатты дискіден алғашқы жүктелетін кещенді программа болып табылады.