Программистер Delphi

1	Кіріспе
2	Негізгі бөлім
2.1
2.2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 Әлемдегі миллиондаған программистер Delphi-де жұмыс жасайды және олардың көбісі Delphi-де мәліметтерді өңдеуге және сақтауға арналған программалар құрады. Күнбе-күн коммерциялық және жеке мәліметтерді санамағанда (адам аттары, мекен-жайлар, есепшоттар) визуальды интерфейс көмегімен жұмыс істеу керек болатын көптеген ақпараттар бар: дыбыс файлдары, видео көріністер, WEB –парақшалары және т.б. Осындай көп ақпарат арасында өзімізге керекті мәліметтерді алу үшін, оларды өңдейтін программалар қажет.

    Программа  құруға ыңғайлы  тамаша ортаның бірі – Delphi  ортасы таңдап алынды. Оны  оқып  үйрену , түсіну және  логикалыңқ  ойлауға  өте  қарапайым , әрі жеңіл. Delphi  программалаудың структуралық тәртібін  және программалаудың  басқа  тілдерге  қарағанда  жалпы  жақсы дамыған.Оның  қызықты  рекурсивті мүмкіндіктері , сонымен  қатар  қызықты есептер  шығару  мүмкіндіктері  бар.

   Delphi – бұл қазіргі заманда ең кең тараған әр түрлі программалық қосымшаларды жасайтын орта. Бұл біруақытта редакторда және компилятор да бола алады. Берілген орта негізінен, алдымен Windows операциялық жүйесінде жұмыс істеуге арналған. Бірақ Delphi көмегімен Linux – ке қосымшалар өңдеп жасауға болады. 
Delphi – дің кез келген программасының негізінде Object Pascal тілі - жоғары дәрежелі программалау тілі болғандықтан, ол объектті бағытталған динамикалық массивтер, әдістерді жүктеу, параметрлер т.б. тілдік амалдарды қолдануға мүмкіндік береді. 
Delphi – ді зерттеудің негізі екі бағыты бар: өңдеп жасау ортасын үйрену және программалау тілін үйрену.

   DELPHI құралы үлкен бір программалық орта болып саналады. Соған қарамастан  DELPHI ортасында жұмыс істеу онша қиын емес және де өте қолайлы.  DELPHI – деректер  базасын басқару жүйесі болмаса да, деректер базасымен жұмыс істегенде жоғарғы дәрежеде жұмыс істейді. DELPHI қолданушы үшін мәліметтер базасын жасауда көп мүмкіншіліктерді береді. Сол мүмкіншіліктердің біразын осы дипломдық жұмысты жасау барысында қолдандық.Қазіргі кезде DELPHI құралының мүмкіншіліктері күннен-күнге   артуда. Бүгінгі күні   DELPHI-дің көмегімен деректер базасын интернетте де жариялауға болады.Delphi-де программа дайындау, мәліметтер базасын басқару жүйелерін құру, анимация, мультимедиа үрдістерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу және т.б. іс–әрекеттерді орындауға болады. Delphi көптеген есептерді шешуге, кестелері, графиктері бар күрделі есеп берулерді құру және баспаға шығаруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар ғаламның түкпір-түкпіріндегі бұрышында болып жатқан барлық жаңалықтарды, білім, мәдениет, саясат салаларында болып жатқан жетістіктерді, яғни барлық мәліметтерді бүкіл дүниежүзілік компьютер желісі – Интернет арқылы білетін болсақ, осы мүмкіндіктерге одан да әрі қарай қол жеткізуге Delphi программасы да өз үлесін қоса алады.

Delphi ортасының осындай мүмкіндіктерін  пайдалана отырып, өзіміздің дипломдық  жобамыздың тақырыбын ашатын  мәліметтер базасын құрдым және  сол арқылы әртүрлі құжаттар  мен есеп берулерді  үйрендім. Сонымен қатар SQL тілінде программалауды  игердім.

Delphi  типті жүйені  тез және визуальды  құру  ортасы  деп  атайды.Себебі  ол  өзіне  компилятормен  қоса  редактор  және  көптеген дайын  программалар  жиынтығын  қамтиды.Delphi – де  шамамен  200 – ге  жуық  дайын  компоненттер  бар.

Delphi-де  программа  құру  жақсы жабдықталған  компьютерді  қажет  етеді.

 

Негізгі бөлім

DELPHI – бұл Borland International-дың қосымшаларды  тез құруға арналған жеткілікті  жаңа өнімі. Қосымшалармен мәліметтер  қорымен  “клиент-сервер “ архитектурасында, Internet/Intranet, сонымен қатар локальді машиналар және  “ файл-серверлік “ архитектурасында жұмыс істейді.

DELPHI тілі объектілі – бағытталған  Object Pascal тілінің жалғасы. DELPHI-ге InterBase локальді SQL сервері, есеп беру  генераторлары, визуальді компоненттің  және информациялық жүйені немесе Windows ортасының қарапайым программаларын  кәсіби өндеуде өзінді сенімді сезіну үшін арналған тағы басқа құрылғылар жатады.

Delphi 6 Windows 95, Windows 98 немесе Windows NT операциялық  жүйесінің басқаруымен жұмыс  істейді. Delphi 6 ерекшелігі: көптеген Delphi 6-да құрылған программалар негізінен  өндіріс  және бизнес есептерін шешуге бағытталған. Бұл мәлімметтер  қорымен және есеп беру жұмыстары басты шешілу керек есептер  болып табылады.

Программалардың сәйкестендірілуі үлкен  роль атқарылады. Бұл аппаратпен қамтамассыздандырумен  байланысты (HardWare) жекелеген жағдайда

- Мобильді компьютерлерді тарату  кең ауқым алуымен байланысты.

Дыбыс, сурет, тексттік және цифрлық  типтермен берілген информацияларды  беру және оқыту, алу үшін арналған техникалық жабдықтардың әрі қарай  дамуы.

Жоғарыда айтылғандай бизнеспен  және өндіріспен тығыз байланысты болғандықтан қолданушылар Delphi 6-дан өздерінің  есептерін шешу үшін идеал көмекші  құрал тапты. Delphi 6-дің Visual Basic және C++ сияқты қолданушы интерфейсі бар. Қазіргі  кезде көптеген фирмалар өз программа  интерфейсінің стандарты  ретінде қабылдады. Қолданушы интерфейсі визуалды құрылатын болғандықтан Delphi ортасында программалауды тез программа құру ортасы делінеді.

Құрудың графикалық ортасынан басқа  аспектісі ол- көмекші жүйесінінің  күштілігі.

Delphi 6-да басқа да қазіргі программалау  ортасы сияқты, объектілі бағытталған  программаларға негізделген. Программа  құру барысында дайын компоненттерді, олардың қасиетін, әдістерін және  алдын-ала анықталған оқиғаларды  пайдалану арқылы аз ғана  программа кодымен айналып өтуге болады. Программа құрушыға бұл өзінің программасының қолданушы интерфейсін құру барысында көп уақыт үнемдеуді білдіреді.

Delphi 6 қолданушыға өте ыңғайлы,  тез программа құруға мүмкіндік береді. Бұл ортаның құрал-саймандары өте көп және керек кезінде актив элемент үшін F1 пернесін басу арқылы көмек алуға болады.

Бұл  Delphi ортасының негізгі терезесі болып бірінші жолда мәзір орналасқан болып және саймандар тақтасы бар: Стандарт, Вид, Откладка, Палитра пользователя, панель компонентов, рабочая область 

 

 

1.Негізгі терезе(Project1)

2.Обьектілер инспекторының терезесі . (Object inspector)

3.Форма конструкторының терезесі(form1)

4.Кодтар редакторының терезесі(Unit1.pas)  

 

Бұл терезе объекттер ағаша. Бұл  терезеде формадағы барлық компоненттердін тізімі тұрады. + немесе  — белгісі бұл компоненттің ішкі класында екінші компоненттің бар екендігін білдіреді. Егерде компоненттің аты ерекшеленген болса онда бұл компонент формада екпінді болғанын анықтайды.

Терезесі форма конструкторының  терезесі болып бұл терезеге негізгі  конпоненттер орналасады.

Бұл терезе объекттер инспекторы болып, мұнда объекттің негізгі параметрлері енгізіледі. Оқиғалар тізімі жазылады. Мұны View/obgect inspector  немесе F1клавиші арқылы  экранға  шығамыз . Obgect inspector терезесі  екі  жапсырмада тұрады.

Propertits ( қасиет )

Events  (жағдай)

Терезесі кодтар редакторының терезесі болып табылады. Бұл терезеде формаға  қойылған компоненттердің тізімі, компоненттердің  уақиғалар тізімі және сол уақиға сәйкес командалар жазылады.

Бір проектімен жұмыс қажеттілігіне  қарай экранда басқа да терезелер  тұруы мүмкін. Жұмыс жасау барысында  негізгі терезеден басқа терезелерді  алып тастауға, орын ауыстыруға болады. Көп терезелі болғанмен Delphi-де тек қана бір уақытта жасауға болады.

Delphi-де құрылғының қосымша проекті  түрінде жиналған бірнеше элементтерден  тұрады. Олар

Проект коды (DPR кеңейтілген мен  берген формада сақталады)

Форма сипаттамасы (DFM)

Форма модулі (PAS)

Модулдер (PAS)

Объектілер параметрі (ОРТ)

Ресурстар сипаттамасы

Копилтильда таңбасымен өзгеріс енгізеді. Ең қарапайым проектінің өзі көп  формадан  тұрады. Сондықтан кез-келген проект құру барысында оның барлық элементін сақтайтын каталог ашқан дұрыс.

Негізгі  программа төмендегідей құрылымда болады:

Program  project1;

Uses   Forms,

Unit1  in  ‘Unit1.  pas’{Form1},

Unit2  in  ‘Unit2 . pas’{Form2};

{$R*.RES}

begin

Application. Initialize;

Application. Create Form(TForm1,Form1);

Application.CreateForm(TForm2,Form2);

Application.Run;

End.

2.1  Компоненттер

Query компоненті алыстатылған  SQL – серверлерге болмаса жергілікті мәліметтер  қорына SQL-сұранысын құру және орындау үшін пайдаланылады.

DBGrid  компоненті мәліметтерді жол немесе баған ретінде көрсететін, белгіленген  мәліметтерге кестесін туғызу үшін пайдаланылады. Компонент визуалды.

DataSource  компоненті — бұл компонент Table немесе Query компоненттері  секілді мәліметтер  қорымен байланыстыру үшін  пайдаланылады.

MainMenu компоненті — бұл компонент формаға негізгі меню құру үшін қолданылады. Басты қасиеті Items арқылы менюге керекті сөздер жазылады. Я болмаса MainMenu компоненттінің үстінен 2 рет шерту арқылы жазуға болады. ShortCut  қасиеті клавиатурадан басқаруға мүмкіндік береді.

Panel компоненті -  бұл компонент кең ауқымда қолданылады. Бұл компонент бір-бірімен байланысты бірнеше компоненттерді біріктіріп, бір жерде орналастыруға ыңғайлы. Panel компонентіндегі жазуды Caption қасиеті арқылы өзгертуге болады. Bevellnner, BevelOuter, bevelWidth, BorderStyle,BorderWidth қасиеттері арқылы компоненттің  жиектерін көркемдеуге болады.

Button компоненті — бұл компонент ең көп қолданылатын компоненттер қатарына жатады. Caption басты қасиеті болып табылады. Басты оқиғасы болып OnClick болып табылады. Осы оқиғаға батырманы басқан кездегі орындалатын операторлар жазылады.

ComboBox компоненті-ListBox және Edit компоненттерінің функциясын біріктіреді. Пайдаланушы текстті енгізуге және тізімнен таңдап алуына  болады.

Edit компоненті бір жолды текст енгізу үшін немесе  көрсету үшін қолданылады. Тексті енгізіп шығаратын қасиеті Text. BorderStyle  қасиеті арқылы компоненттің түрін көркейтуге болады.AutoSelect қасиеті барлық текст автоматты түрде боялатынын анықтайды. SelLength, SelStart және SelText қасиеттері боялған тексттің өзін анықтайды. MaxLength қасиеті енгізілетін тексттің максимальды ұзындығын анықтайды.

Label компоненті формада әртүрлі жазуларды немесе белгілерді көру үшін компоненті қолданылады. Бұл компоненттегі тізімнен пайдаланушы тек бір ғана жолды таңдай алады. Басты қасиеті Items.

ExcelApplication компоненті — бұл компонент Microsoft Excel программасын  шақыру  үшін  қолданылады.

WebBrowser  компоненті -бұл компонент  html кеңеймесінде сақталған құжаттарды көрсету үшін арналған.

TextBox - қосымшаға әртүрлі ақпарат енгізу  және  шығару  үшін  қолданылатын  компонент.  Қосымша орындалғанда  бұл өрісте  жазылған  мәтін редакцияланады.

TextBox-тің  негізгі  қасиеттері:  Name - обьектіге ат  беру,    Text  - өріске  мәтін  енгізу.

Alignment –  мәтінді сол жақпен, оң жақпен немесе  ортамен түзету.

 Label – ақпаратты  шығару  үшін  қолданылады. Көптеген  қасиеттері TextBox-ке ұқсайды,  ал  одан  өзгешеліктері: мұнда  қосымша  орындалғанда  мәтін  редакцияланбайды, бұл  обьектіні  батырма  ретінде  де  пайдалануға  болады.

Label –дің  өзіне  тән  қасиеттері: Caption – жазу  орнату. Бұл қасиетке  мән беру кезінде кез-келген  әріптің алдына  &  амперсенд белгісі қойылса сол әріптің асты  сызылып тұрады.  AutoSize- обьектінің  шекара  өлшемдерін жазудың ұзындығына  байланысты  горизонталь бағытта автоматты түрде созатын бульдік шама. WordWrap  - обьектінің  шекара  өлшемдерін  вертикаль бағытта созу. BolderStyle – жазу алаңының  түрін өзгерту, бұл қасиеттің мәнін 1- FixedSingle  шамасына  орнатса жазу  алаңы TextBox секілді  өзгереді, бірақ  ондағы  жазу  редакцияланбайды.

ListBox  компоненті  бірнеше  мәтіндік  қатарлардан  тұратын  тізім  жасау  үшін  қолданылады. ListBox- тің  негізгі  қасиеттері:  List – қатарға мән беру  немесе  оның  мәнін анықтау. Тізім қатарлары мәндерін  қасиеттер терезесінде және  программалық  код терезесінде толтыруға болады. Тізімнің  алғашқы қатарының нөмірі  0-ге  тең болады. ListIndeх – толтырылған  тізімнен  қатардың  нөмірін  анықтау. ListCount – тізімдегі қатарлар санын анықтау. Column – тізімді бірнеше бағандарға  бөліп көрсету мүмкіндігін орнатады.

CommandButton   компоненті  батырма  жасау  үшін  қолданылатын обьектілердің  бірі.

CommandButton-ның  негізгі  қасиеттері: Caption- батырмаға жазу  орнатады;  BackCokor – батырмаға түс беру;   Picture – батырмаға  сурет қою;   DisabledPicture – батырманың  өшірілген күйінде ғана  көрінетін сурет орнату;   Down Picture-   батырманың  басылған күйінде  көрінетін  сурет  орнату;  Style- обьектінің жоғарыда  айтылған  графикалық  мүмкіндіктерін  орнату; (BackCokor, Down Picture-  );   Cancel –ESC  пернесін  қолдану мүмкіндігін орнату; Default- ENTER  пернесін  қолдану мүмкіндігін орнату. 

Delphi ортасымен танысу. 
 
Delphi ортасын – програмалаушының сапалы жұмысын қамтамасыз ететін күрделі механизм. Ол экрандағы бір уақытта ашылатын бірнеше терезелермен сипатталады. Бұл терезелер бір-бірін жартылай немесе толығымен жауып, экранда орын ауыстыра алады. 
Delphi ортасы – көптерезелік жүйе. Оның негізгі төрт терезесі: 
1. Негізгі терезе (Project 1) 
2. Объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector) 
3. Формаларды құрастырушының терезесі (Form 1)  
4. Программа кодының терезесі (Unit 1. Pas). 
 
Негізгі терезеден басқа терезелерді жылжытуға, өлшемін өзгертуге немесе экраннан алып тастауға болады. Форманың терезесінен Unit кодына өту және одан кері өту F 12 пернесі арқылы орындалады.  
Негізгі терезе мен компоненттер жинағы.Негізгі терезе программаның жобасын құрудағы жұмыстарды басқарады және Delphi ортасы іске қосылып тұрғанда міндетті түрде экранның жоғарғы қатарында орналасады.  
Бұл терезде Delphi-ң негізгі меню жүйесі, пиктограммалық командалық батырмалары мен компоненттер политрасы орналасады 
 
Компоненттер жинағы – Delphi-ң негізгі байлығы болып табылады. Ол негізгі терезенің оң жағында орналасып, қажетті компонентті тез табуға арналған белгілерден тұрады: 
Компонент деп белгілі бір қасиеттерді иемденген және форма терезесінде кез-келген объектіні орналастыру мүмкіндігін туғызатын функциональды элементті айтады. Delphi ортасының компоненттері 19 топқа бөлінген, ол топтарды парақтар деп атаймыз. 
Форма құрастырушының және объектілер бақылаушысының терезесі. Форма құрастырушының немесе форманың терезесі – болашақ программаның Windows жобасы. Алдымен бұл терезе бос болады. Бұл терезенің жұмыс аймағы координаттық тордың нүктелерімен реттелген. 
Формада орналасқан әр компоненттер өзінің мекен-жайымен, мөлшерімен және түсімен анықталады. Форманы құрастыру File=>New=>Form опциялары арқылы орындалады. Шығып тұрған бос формаға бір компонентті, мысалы Standard парағының Button батырмасын орналастыру үшін компоненттер жинағындағы Standard белгісін сырт еткізіп, парақты екпінді күйге келтіру керек. 
Button батырмасының кескінің ажырату үшін тышқанды баспай тұрып парақта орналасқан белгілердің үстінен жылжытып көрген сәтте компоненттердің аты шығып тұрады. Қажетті компонентті сырт еткізіп белгілеп, тышқанды форма аймағының кез-келген жеріне сырт еткізсек, форманың бетінде Button 1 элементі пайда болады. 
 
Объектілер бақылаушысының терезесі 2 парақтан құрылады: Properties – қасиеттері және Events – оқиғалары. Properties парағы арқылы компоненттің қасиеттері – параметрлері анықталады, ал Events парағы арқылы компонентті әртүрлі оқиғаларға сәйкес сезіндіру анықталады.