Химиялық байланыстың түрлері

   Молекулы типа А₂В; Н₂О, Н₂S, H₂Se, H₂Te.

    Н₂О молекуласы – s-элемент сутегінің екі аомынан және р-элемент оттегі атомынан түзілген.

                                                           s

    ₈О – 2s²2p⁴                                                ₁H-1s¹                        

                                   H                                     O        s

                         +                  s           ®                               H         ®         O     ® H₂O

                                                                            s                                   H         H

                                     H                                     H           105⁰        

   Су  молекуласының формасы- бұрыштық, аттас зарядталған сутегі атомдарының тебілуі есебінен валенттік бұрыштардың ұлғайуы байқалады, екі s-байланыс, ковалентті полюсті.

1. А₃В типті молекулалар: NH₃, PH₃, AsH₃, SbH_3,BiH₃.

   NH₃ молекуласы үш сутегі атомынан және кеңістіктегі координатаның  х,у,z – осімен бағытталған үш р-электроны бар азот атомынан түзілген:

   ₇N – 2s²2p⁵

                                          s

                                                                                   s

                                    +   s         ®                               H    ® NH₃

                                                                   s         s

                                         s                          H        H

   Аммиак  молекуласы үш бұрышты пирамида болып келеді, үш s-байланыс болады, байланыс бұрышы 107,3⁰, ковалентті полюсті.

   Су  және аммиак молекуласындағы байланыс бұрышының 90⁰-тан өзгеше болуы, олардың тетраэдриялық құрылысын көрсетеді, яғни тетраэдридің бір төбесінде бөлінбеген жұп электрон орналасқан.

   Орбиталдардың гибридтелінуі.

   Бір атомның өзінен химиялық байланыс түзуге бір мезгілде s-, және p-орбиталдар қатысуы мүмкін, бұл жағдайда олар теңесіп-араласып, гибридті электронды бұлттар түзеді. Гибридтелу түрлері: s-байланыс түзуге қатысатын орталық атомның sp-, sp²- және sp³-орбиталдары молекуланың геометриясын анықтайды. Төменде жиі кездесетін орбиталдардың гибридтелу түрлері және оларға сәйкес молекулалардың геометриялық формасына мысалдар берілген.

                                                                                                                           МgCl_2, CaF₂, BeH_2,

                                 x                    sp,180⁰                                              BeI₂, BaCl_2, BaH₂,

               s+p                                  сызықтық                                              SrF₂, SrI₂

                                                                                                                    AlCl_3, AlH₃, BH₃,

                             x                                                                                            BF_3, GaI₂, GaCl₃ 

   

                 у

           s+p+p                                   sp², 120⁰ үш бұрышты

                                                                                                                          SiCl_4, SiH₄, CCl₄,

                                                                                                                           CH₄, CF₄, GeCl₄

                                                        sp³, 109⁰

       s+p+p+p                                   тетраэдрлік

   Байланыс  полюсті болса да, sp-, sp²- және sp³-гибридтелуге тән барлық қарастырылған молекулалар полюссіз, себебі молекуладағы теріс және оң зарядтардың геометриялық ортасы беттеседі. Гибридтелудің басқа түрлері де болуы мүмкін, мысалы бір s-, және үш p- жәна d-орбиталдар гибридтелуінен үш бұрышты бипирамида түзіледі.

   Күрделі иондардың беріктігі, sp³-гибридтелу күйі азайған сайын кемиді:

   SiO₄⁴-тен®PO₄^-3®SO₄^-2®ClO₄^-1-ке кемиді.

   Орталық атомның радиусының артуы, sp³-гибридттік күйде азайтады, молекуланың беріктігі төмендейді, байланыс бұрышы 90⁰-қа жақындайды және мұндай молекулаларға байланыс таза, гибридтті емес.

   NH₃⁰PH₃®AsH₃®SbH₃

   107⁰    94⁰      92⁰        91⁰

   H₂O®H₂S®H₂Se®H₂Te

   105⁰    92⁰     91⁰        90⁰

   PF₃®PBr₃®PI₃®PCl₃

   104    100      98    92

   sp³-гибридтік азаяды.

   Байланыс  полюстігі. s-байланыс түзетін орбиталдардың қабаттасуы бір элемент атомдарының ядросынан бірдей қашықтықта іске асырылса, мұндай байланысты ковалентті полюссіз дейміз, бір атомға қарай ығысу болмайды (H_2, F₂, Cl₂, Br₂, I₂).