Лекции по "Химии"

Жауап:Алкендер-малекула құрамында бір қос байланысы бар ,жалпы формуласы , болатын қанықпаған көмірсутектер.

Алкендердін құрылыс  .Алкендерде коміртек атомдары гибриттенген күйде болады .Әр коміртек атомында 3 гибриттенген электрон бұлты және 1 гибриттенбеген  р –электрон арбиталь болады .3 гибриттенген арбитальдын 2-і суттек атомдарынын s-электрон бұлттарымен 2 байланыс ,ал үшінші гибриттенбеген арбиталь 2 коміртек атомынын осындай орбиталімен қаптасып тағы бір сигма байланыс барлыгы 5 сигма байланыс .Қос байланыс ұзындығы 0,134нм ,байланыс энергиясы 612 кДж/моль болады.

 

       2. Қаныққан біратомды спирттердің физикалық және химиялық  қасиеттері.н олардын ең қарапайым мұшесуі Жауап:Малекулаларында коміртек радикалымен байланысқан гидроксил тобы бар заттар спирттер д.а.

Физикалық қасиеті:Біратомды қаннықан спирттер оздеріне тән иістері бар сүйық  заттар.Сүйық болу себебі ,спирттерде молеккулааралық сутектік байланыстын түзілу себебі :гидроксотобтағы оттектін электротерістілігі басым,сондықтан ол электрондар тығыздығын өзіне тартады да сутек атомы ішінара оң зарядталады ,нәтижесінде ,олар келесі малекуланын осындай атомдарымен сутектік байланыс түзіледі.

Химиялық  қасиеті: біратомды қаныққан спирттердін кейбір қасиеттерімен сендер танысасыздар .

1)Спирттердін сілтілік  ж/е сілтілік жер металдарымен  әрекеттесуі:

 

2)Жануы немесе толық тотығуы .Біратомды спирттер жақсы жанады:

 

       3. Пропиннің жану, гидрлену, галогендеу  реакцияларының теңдеулерін құрыңдар.

 

 

 

 

№ 13      Е М Т И Х А Н    Б И Л Е Т І

 

 

1. Қаныққан біратомды спирттер. Құрылысы, номенклатурасы,  алынуы және қолданылуы.

Жауап:Малекулаларында коміртек радикалымен байланысқан гидроксил тобы бар заттар спирттер д.а.

Физикалық қасиеті:Біратомды қаннықан спирттер оздеріне тән иістері бар сүйық  заттар.Сүйық болу себебі ,спирттерде молеккулааралық сутектік байланыстын түзілу себебі :гидроксотобтағы оттектін электротерістілігі басым,сондықтан ол электрондар тығыздығын өзіне тартады да сутек атомы ішінара оң зарядталады ,нәтижесінде ,олар келесі малекуланын осындай атомдарымен сутектік байланыс түзіледі.

Химиялық  қасиеті: біратомды қаныққан спирттердін кейбір қасиеттерімен сендер танысасыздар .

1)Спирттердін сілтілік  ж/е сілтілік жер металдарымен  әрекеттесуі:

 

2)Жануы немесе толық тотығуы .Біратомды спирттер жақсы жанады:

 

       2. Альдегидтердің физикалық және химиялық  қасиеттері.

Жауап: : Спирттер тотыққанда альдегидтер менкетондар түзіледі,олардың құрамында >С=О карбонил тобы б/ды. Альдегид-молекула құрамындағы сутек атомы альдегид тобына            алмасқан көмірсутектердің туындылары. Жалпы форм/сы-                    , радикал табиғатына байл/ты альдегидтер каныққан,қанықпаған және ароматты б/п бөлінеді.Халықаралық атаулар жүйесі б/ша көмірсутектердің атына –аль деген жалғау қосып атайды.Құмырсқа альдегиді –өткір иісті газ,сірке альдегидінен бастап келесі мүшелері-сұйық,ал жоғарғылары-қатты заттар. Альдегидтердің ең қарапайым өкілі-метанальСН₂=О (формальдегид),спирттерден өзгешілігі альдегидте молекулааралық сутектік байланыс түзілмейді,сондықтан сәйкес спирттермен салыстырғанда қайнау температуралары төмен б/ды.Алғашқы мүшелері суда жақсы ериді.

Альдегидтерді тотықтырып алу: 1.Біріншілік спирттерді мыс оксидімен тотықтыру  арқылы: СН₃-СН₂-СН₂+СuO-->CH₃-CH₂-C+Cu, 2.Кучеров реакц. Ацетиленді гидраттау арқылы: СН≡СН+Н₂О-->СН₃-

 

       3.15 г этан жанғанда 770 кДж. жылу болінді. Этанның жану реакциясының термохимиялық тендеуін құрындар

 

                             

 

№ 14      Е М Т И Х А Н    Б И Л Е Т І

 

 

       1.Алкиндер. Құрылысы, номенклатурасы,  алынуы және қолданылуы.

Жауап:Малекула құрамында 3 байланысы бар қанықпаған көмірсутектер ацетиленді көміртек н/е алкиндер д,а.Ацетилен малекуласындағы  ж/е байланыстар тұзіледі.Бұл қатардын жалпы формуласы :.Алкиндерді халқаралық атаулар жұйесі бойнща атауындағы –ан жұрнағы орнына –ин жұрнағы жалғанып отырады.

Алынуы:а)Гологенкөмірсутектерден алу:

Қанықпаған көмірсутектерді алкандардың  гологентуындыларынан спирттегі сілті  ерітіндісі қатысында гологенсутектерді  бөлу арқылы алады:

       H    Br

       │    │

H – C – C – H HCCH

       │    │            -2HBr                   этин

       H    Br

Ә)кальций карбидінен алу :

 

Өндірісте метанды 1500 -та қыздырып термиялық жолмен алады:

 

       2.Көпатомды спирттердің физикалық және химиялық  қасиеттері.

Жауап: Коп атомды спирттер көмірсутектердің құрамында бірнеше гидроксил тобы бар туындылары.Маңызды өкілдері этиленгликоль-С₂Н₄(ОН)₂,глицерин- С₃Н₅(ОН)_3,ксилит- С₅Н₇(ОН)₅ жатады. Екі гидроксил тобы бар спирттерді гликольдер немесе алкандиолдар д.ат. Жалпы форм/сы: С_nН_2n(ОН)₂. Халықаралық атаулар жүйесі б/ша сәйкес қаныққан көмірсутек атына диол немесе триол жұрнағын қосып гидроксил тобы байланысқан көміртек атомының нөмірі көрсетіледі.

Алынуы:Біратомды спирттер тәрізді  ,копатомды спирттер де өздеріне сәйкес комірсутектердін гологентуындыларынан алынады,мысалы этиленгликольді 1,2-дихлорэтанды гидролиздеу арқылы алады:

 

Ең көп қолданылатың көпатомды  спирт-глициринді майларды ыдырату  арқылы,ал қәзіргі кезде мұнай  онімін крекингілеу кезінде түзілетін  пропиленнен синтетикалық әдіспен  алады.

 Этиленгликоль кейбір органикалық  қосылыстарды ,мысалы лавсан полимерінсинтездеу  үшін қолданады .Оның едәір  мөлшері антифриз –қату температурасы  төмен сұйқтық жасауға пайдаланады.

Физикалық қасиеті:Копатомды спирттердін ең манызды өкілі – этиленгликоль және глицирин  - суда жақсы еритін ,түссіз0тәтті дәмі бар ,қоймалжын сұйықтықтар.Бүл қасиеттер басқа копатомды спирттерге де тән.

Химиялық қасиеті:Моно-және полиатомды спирттердін химиялық қасиеттері өзара ұқсас болады.Ол көбінесе натриймен:

 

 

Сондай-ақ гологенсутектермен реакциясында көрінеді:

СН

 

       3.Марковниковтың тәжірибесі бойынша пропиленнің хлорсутекпен әрекеттесуін  жазыңыздар

 

 

№ 15      Е М Т И Х А Н    Б И Л Е Т І

 

 

       1.Альдегидтер. Құрылысы, номенклатурасы,  алынуы және қолданылуы.

Жауап: : Спирттер тотыққанда альдегидтер менкетондар түзіледі,олардың құрамында >С=О карбонил тобы б/ды. Альдегид-молекула құрамындағы сутек атомы альдегид тобына            алмасқан көмірсутектердің туындылары. Жалпы форм/сы-                    , радикал табиғатына байл/ты альдегидтер каныққан,қанықпаған және ароматты б/п бөлінеді.Халықаралық атаулар жүйесі б/ша көмірсутектердің атына –аль деген жалғау қосып атайды.Құмырсқа альдегиді –өткір иісті газ,сірке альдегидінен бастап келесі мүшелері-сұйық,ал жоғарғылары-қатты заттар. Альдегидтердің ең қарапайым өкілі-метанальСН₂=О (формальдегид),спирттерден өзгешілігі альдегидте молекулааралық сутектік байланыс түзілмейді,сондықтан сәйкес спирттермен салыстырғанда қайнау температуралары төмен б/ды.Алғашқы мүшелері суда жақсы ериді.

Альдегидтерді тотықтырып алу: 1.Біріншілік спирттерді мыс оксидімен тотықтыру  арқылы: СН₃-СН₂-СН₂+СuO-->CH₃-CH₂-C+Cu, 2.Кучеров реакц. Ацетиленді гидраттау арқылы: СН≡СН+Н₂О-->СН₃-

 

       2.Алкиндердің физикалық және химиялық  қасиеттері

Жауап:Малекула құрамында 3 байланысы бар қанықпаған көмірсутектер ацетиленді көміртек н/е алкиндер д,а.Ацетилен малекуласындағы  ж/е байланыстар тұзіледі.Бұл қатардын жалпы формуласы :.Алкиндерді халқаралық атаулар жұйесі бойнща атауындағы –ан жұрнағы орнына –ин жұрнағы жалғанып отырады.

Алынуы:а)Гологенкөмірсутектерден алу:

Қанықпаған көмірсутектерді алкандардың  гологентуындыларынан спирттегі сілті  ерітіндісі қатысында гологенсутектерді  бөлу арқылы алады:

       H    Br

       │    │

H – C – C – H HCCH

       │    │            -2HBr                   этин

       H    Br

Ә)кальций карбидінен алу :

 

Өндірісте метанды 1500 -та қыздырып термиялық жолмен алады:

 

 

       3.Бензолдың жану, косылу және  броммен әрекеттесу тендеулерін  кұрастырындар.

Жауап:құрамында бір немесе бірнеше бензол сақинасы бар комірсутектер араматты комірсітектер н/е арендер д.а.Олардын жалпы формуласы :            

                                             

 

 

 

                                             Бензол

Физикалық қасиеті:Гомолог қатардың алғашқы өкілдері (бензол,толуол,ксилол)өздеріне тән иістері бар ,түссіз сүйық заттар.Судан женіл ж/е онда ерімейді .Органикалық еріткіштерде ғана ериді.Өздері де еріткіш қызметтерін атқарады.

Химиялық қасиеті:Бензол өте қанықпаған қосылыс бола тұра,кәдімгі жағдайда қанықпаған комірсутектерге тән реакцияға қатыспайды:бром суы мен калий перманғанаты ерітіндісін түсіздендірмейді .Оның себебін бензолдың электрондық формуласы түсіндіред:әр коміртектін р-электрондарының (6р)тұтасуынан түзілген - байланыс сақинаға орынбасуды ,қосып алуды қиындатады .Сондықтан ароматты комірсітектер қасиеттері жөнінен қаныққан ж/е қанықпаган комірсутектердін аралығында деуге болады.

 

 

          

 

№ 16.      Е М Т И Х А Н    Б И Л Е Т І

 

 

Алкиндер. Құрылысы, номенклатурасы,  алынуы және қолданылуы.

Жауап:Малекула құрамында 3 байланысы бар қанықпаған көмірсутектер ацетиленді көміртек н/е алкиндер д,а.Ацетилен малекуласындағы  ж/е байланыстар тұзіледі.Бұл қатардын жалпы формуласы :.Алкиндерді халқаралық атаулар жұйесі бойнща атауындағы –ан жұрнағы орнына –ин жұрнағы жалғанып отырады.

Алынуы:а)Гологенкөмірсутектерден алу:

Қанықпаған көмірсутектерді алкандардың  гологентуындыларынан спирттегі сілті  ерітіндісі қатысында гологенсутектерді  бөлу арқылы алады:

       H    Br

       │    │

H – C – C – H HCCH

       │    │            -2HBr                   этин

       H    Br

Ә)кальций карбидінен алу :

 

Өндірісте метанды 1500 -та қыздырып термиялық жолмен алады:

 

 

       2. Ароматты көмірсутектердің физикалық және химиялық  қасиеттері. Жауап:құрамында бір немесе бірнеше бензол сақинасы бар комірсутектер араматты комірсітектер н/е арендер д.а.Олардын жалпы формуласы :            

                                             

 

 

 

                                             Бензол

Физикалық қасиеті:Гомолог қатардың алғашқы өкілдері (бензол,толуол,ксилол)өздеріне тән иістері бар ,түссіз сүйық заттар.Судан женіл ж/е онда ерімейді .Органикалық еріткіштерде ғана ериді.Өздері де еріткіш қызметтерін атқарады.

Химиялық қасиеті:Бензол өте қанықпаған қосылыс бола тұра,кәдімгі жағдайда қанықпаған комірсутектерге тән реакцияға қатыспайды:бром суы мен калий перманғанаты ерітіндісін түсіздендірмейді .Оның себебін бензолдың электрондық формуласы түсіндіред:әр коміртектін р-электрондарының (6р)тұтасуынан түзілген - байланыс сақинаға орынбасуды ,қосып алуды қиындатады .Сондықтан ароматты комірсітектер қасиеттері жөнінен қаныққан ж/е қанықпаган комірсутектердін аралығында деуге болады.

 

 

       3. Этил спиртінің жану, тотығу, сілтімен әрекеттесу тендеулерін кұрастырындар.

 

№ 17      Е М Т И Х А Н    Б И Л Е Т І

 

 

       1. Қанықпаған этилен көмірсутектердің  құрылысы, номенклатурасы және алынуы.

       2.Бензолдың физикалық және химиялық  қасиеттері.

Жауап: Арендер-молекулаларының құрамында бензол сақинасы бар жалпы форм/сы С_nH_2n-6 болатын көмірсутектер.Арендердің ең қарапайым мүшесі – бензол С₆Н_6.

Жалпы форм/сы С_nH_2n-6 болғандықтан бензолды өте қанықпаған косылысқа жатқызуға болар еді,бірақ бензол бромды сумен және калий перманганатының ерітіндісімен әрекеттеспейді,яғни қанықпаған қосылыстарға тән реакцияларға түспейді. Молекула құрамындағы көміртектің 6 атомы цикл жасап тұйықталады және олар өзара қос байланыс пен дара байланыс арқылы кезектесіп жалғасады деп бензолдың құрылымдық формуласын ең алғаш неміс ғалымы Кекуле 1865жылы ұсынды

 

       3.Бутаналь  мен бутанон-2 гидрлеу реакцияларын  жазып, ұқсастығы мен 

          айырмашылықтарын  түсіндіріңдер  

 

№ 18      Е М Т И Х А Н    Б И Л Е Т І

 

 

       1.Синтетикалық каучуктар. Поликонденсация реакциясы.

       2.Сахароза. Крахмал. Құрылысы. алыныу және қасиеттері.

       3.Циклобутанның жану, косылу және хлормен әрекеттесу тендеурелін кұрастырындар.

 

 

 

№ 19      Е М Т И Х А Н    Б И Л Е Т І

 

 

       1. Циклопарафиндер.Құрылысы, изомерлері  және алынуы.

       2. Диен көмірсутектердің алынуы  және химиялық қасиеттері.

       3. Мына өзгерістерді жүзеге асыруға болатын реакция теңдеулерін жазыңдар:

           метан → ацетилен → сірке альдегиді → сірке қышқылы → этил эфирінің →сірке альдегиді.

          

 

 

 

 

 

№ 20      Е М Т И Х А Н    Б И Л Е Т І

 

 

       1.Спирттер.Спирттердің жіктелуі, номенклатурасы  және қасиеттері.

       2.Анилин.Алынуы, физикалық және химиялық  қасиеті.

       3.Пропион  қышқылы ерітіндісімен: натрий  карбонаты ерітіндісінің

        арасындағы реакцияның молекулалық, толық және қысқартылған иондық теңдеуін құрастырыңдар

 

№ 21      Е М Т И Х А Н    Б И Л Е Т І

 

 

           1. Диен көмірсутектері. Құрылысы, изомерлері және алынуы.

           2. Белоктар. Құрылысы, химиялық қасиеттері.

           3. Мына тізбектегі жүруі мүмкін реакция теңдеулерін жасындар:

    С₂Н₄→С₂Н₆→С₂Н₅Сl→С₂Н₅ОН.

         ↓             ↓

 C₂H₅Br           CO₂

 

 

№ 22      Е М Т И Х А Н    Б И Л Е Т І

 

 

       1. Сабын және синтетикалық жуғыш заттар.Жуғыштық қасиеттерін зерттеу.

       2. Этиленгликоль мен глицериннің физикалық және химиялық  қасиеттері.

       3 .Мына тізбектегі жүруі мүмкін реакция теңдеулерін жасындар:

    С₂Н₄→С₂Н₆→С₂Н₅Сl→С₂Н₅ОН→С₂Н₅─О─С₂Н₅→С₂Н₅ОNa.