Эклампсия

 

 

2. Қазақстан РеспубликасыныҢ экономикалық жаҚдайына банктiк несиенiҢ объективтiк қажеттiлiгi.

2.1.Банктiк несиенiҢ экономикаҚа тигiзетiн ықпалы.

 

Қазiргi уақытта ҚазақстандаҚы банк сферасы-бүл экономиканыҢ еҢ динамикалық дамушы секторларыныҢ бiрi. БiздiҢ республикада 2 деҢгейлi банк жҮйесi бар. Бiрiншi деҢгейде мемлекеттiҢ орталық банкi болып табылатын Қазақстан РеспубликасыныҢ үлттық банкi, ал екiншi деҢгейде-коммерциялық банктер жатады. СоҢҚылары бүрын қатаҢ тҮрде реттелген, ал қазiр дербестiк алып кҮшейтiп бара жатқан банкаралық б„секе жаҚдайында қызмет етiп отыр. ДаҚдарыс қүбылыстары мен инфляциялық процестердi жеҢумен байланысты Қазақстан экономиканыҢ қазiргi проблемалары банк жҮйесiнiҢ одан арҚы дамуы мен жетiлуi Үлкен т„жiрибелiк м„ндi бiлдiредi.

Қазiргi банктер клиенттерi кеҢ ауқымда   қызмет көрсетедi, банк операцияларыныҢ жаҢа техникасын қолданады, қызмет көрсетудiҢ жоҚарҚы деҢгейiмен қамтамасыз етедi. БанктердiҢ негiзгi экономикалық функциясы – жеке түлҚалардыҢ, мемлекеттiк органдарды, к„сiпкерлiк фирмаларды, үйымдарды, к„сiпорындарды түтынушылық ж„не инвестициялық баҚытта қаржылындыруды жҮзеге асыратын несиелеу болып табылады. Қаншалықты банктер өздерiнiҢ несиелiк қызметiн жақсы атқарса, соншалықты клиенттердiҢ экономикалық жаҚдайы да жақсы болады. Себебi банк несиелерi жаҢа к„сiпорындардыҢ ашылуына септiгiн тигiзедi, жүмыс орындары саныныҢ көбеюiне „келедi ж„не олардыҢ экономикалық өмiрге икемдiлiгiн қамтамасыз етедi.

Шаруашылық жҮргiзудiҢ нарықтық жаҚдайында несиенiҢ негiзгi нысаны болып банк несиесi саналады, яҚни тҮрлi типтегi коммерциялық банктердiҢ үсынатын несиелерi.

Банктiк несие – бүл банктiҢ қарыз берушiмен немесе қарыз алушымен с„йкес үсынатын немесе тартылатын несиесi.

БанктiҢ несие м„мiлесiне қатысуы несиенiҢ ақшалай нысаныныҢ дамыҚанын көрсетедi. Банк – бүл маманданҚан несиелiк үйым. ОныҢ негiзгi қызметiнiҢ тҮрi несие беру болып табылады. Сондықтан банк кредитор мен қарыз алушы Үшiн еҢ қолайлы жаҚдайларды қалыптастыруҚа максималды бейiмделген. ДамыҚан банк инфрақүрылымы банк несиесi мен несие нарыҚыныҢ тиiмдi қызмет етуi Үшiн қажет. БанктердiҢ техникалық жабдықталу деҢгейiнiҢ қаншалықты жоҚары болса, соншалықты дамыҚан болар едi.

Банк несиесi саласында несиелiк  қатынастардыҢ субъектiсi к„сiпорындар, үымдар, түрҚындар, мемлекет ж„не банктердiҢ өздерi болып табылады.

Ақшалай нысанда үсынылҚан банк ссудасы банк пен қарыз алушы арасындаҚы нақты несиелiк қатынастарды көрсетедi. Бүл экономикада уақытша бос ақша қаражаттарын щоҚырландыру ж„не оларды шаруашылық жҮргiзушi субъектiлерге үсынумен байланысты.

Республикада банктердiҢ қызметi тҮрлi факторлардыҢ „серiнен қалыптасқан қиын жаҚдайларда жҮзеге асырылып жатыр. МысалҚа, инфляция, төлем даҚдарысы, төлем балансыныҢ дефицитi сияқты, т.с.с. Осы факторлардыҢ „рқайсысы банктердiҢ несиелеу қызметiне керi „серлерiн тигiзедi. Осыдан төмен даҚдарысы несиелiк қарызды жабу мҮмкiндiктерiнiҢ төмендеуiмен қоса жҮредi. Инфляция үсынылҚан қарыздардыҢ қүнсыздануына „кеп соқтырады. Банктiк несиелеудiҢ қазiргi жҮйесi нарықтық қатынастардыҢ қалыптасуы мен дамуына, өндiрiстiҢ тиiмдiлiгiн жоҚарлатуҚа, мемлекеттiҢ экономиканыҢ ныҚаюына, айналымдаҚы ақша массасыныҢ негiзсiз көбеюiн шектеуге, инфляциялық процестердi болдырмауҚа ж„не үлттық валютаны ныҚайтуҚа баҚытталҚан.

Нарықтық қатынастардыҢ дамуымен байланысты ж„не Қазақстан экономикасыныҢ салыстырмалы түрақтылыҚында коммерциялық банктер несиелеу сферасындаҚы қызметiн көбейтiп жатыр. С„йкесiнше қамтамасыз етiлген несиелерде көбейедi. МысалҚа, әТүран…лемБанкiнiҢә 01.09.2001 жылҚы берiлген көрсеткiштерi кепiл бойынша 162324 мыҢ теҢгенi қүрады, 2000 жылы ол 33202 мыҢ теҢге болҚан, ал 2002 жылда 1271312 мыҢ теҢге болды.

Несиенi қамту ретiндегi депозиттердiҢ қолданылуы 2001  жылы 2000 жылҚа қараҚанда азайды, 2000 ж.-286 мыҢ тг., 2001 ж.-147 мыҢ тг.

Кепiлдiктер бүрынҚыдай банктерде Үлкен сенiмге кiрмеген: 01.09.2000 жылҚы берiлгендерге қараҚанда кепiлдiктер 29781 мыҢ тг., ал 2001 жылы-31814 мыҢ тг. болды. 2002 жылы кепiлдiктер-300000 мыҢ тг. болса да олардыҢ Үлес салмаҚы көбеймеген (18,2%).

Халықтық түтыну тауарларыныҢ Үлесi тез көбейiп кеттi: 2000 жылы-3642 мыҢ тг., 2001 жылы-11770 мыҢ тг. ж„не 2002 жылы-72748 мыҢ тг. (4.4%). ОсыныҢ б„рi әТүран…лемБанкiнiҢә банк несиенiҢ қайтарымдылыҚын қамтамасыз етуде кепiлдi пайдаланҚанды жөн көретiнi көрiнiп түр.

 

 

2.2. Банктiк несиелеудiҢ өзектi м„селелерi мен даму перспективалары.

 

БанктiҢ несиелiк қызметi оны банктiк емес үйымдардан ерекшелендiретiн негiзгi критерийлерiнiҢ бiрi болып табылады. …лемдiк т„жiрибеде банктiҢ пайдасыныҢ маҢызды мөлшерi несиелеумен тiкелей байланысты.

Қазiргi таҢда несиелеу негiзiнен қысқа мерзiмдi сипатқа ие болып отыр, бүл республикадаҚы экономикалық түрақсыздыққа байланысты банктердiҢ пайда алуын қысқа мерзiмде Қана жҮзеге асырылуымен тҮсiндiрiледi. Ал борышқорларҚа қысқа мерзiмдi несие жетiспеушiлiктер орнын уақытша толтыруды салыстырмалы төмен пайыздық ставка арқылы қамтамасыз етуге мҮмкiндiк бередi. Сонымен қатар, борышқор Үшiн маҢызды аргумент болып, борышқорларҚа салықтық жеҢiлдiктердiҢ үсынылуы, яҚни, салық заҢнамаларына с„йкес, банкке төленетiн төлемдер шыҚындарҚа жатқызылуы табылады. ҚР-даҚы барлық несие салымдарыныҢ 50% аташы қысқа мерзiмдi несие Үлесiне тиедi, оныҢ iшiнде экономиканыҢ сауда секторына –1/3, өндiрiстiк секторҚа –1/4 бөлiгi тиесiлi. Бүл сауда операцияларыныҢ өндiрiстiк саладаҚыҚа қараҚанда айналымдылыҚы мен реитабельдiлiгiмен тҮсiндiрiледi.

Қазiргi таҢда несиелеудiҢ негiзгi мақсаттары болып: айналым қаражатын толықтыру, негiзгi қорларды жетiлдiру сонымен қатар азаматтардыҢ түтынушылық қажет тiлiктерiн қанаҚаттандыру табылады.

Қысқа мерзiмдi несиелер өзiнiҢ пайдалылыҚына қарамастан экономикалық түрақсыздық жаҚдайында жоҚары т„уекелдiлiктi келiсiмдер болып табылады. Қазiргi кезде банктерге несиелердiҢ  кеш өтелуi, кейде тiптi өтелмеуi орын алып жатады. Бүндай м„селелердiҢ туындауына жол бермеу Үшiн бiрiншiден клиенттiҢ несие қабiлеттiлiгiн тереҢ, толық зерттеп, талдау қажет. Екiншiден, клиенттiҢ қүқықтық статусын талдап, үсынылатын қүжаттардыҢ тҮп нүсқалыҚына көз жеткiзу керек, ол Үшiн „рдайым қүқық қорҚау органдарымен тыҚыз байланыста жүмыс iстеуi қажет.

Сонымен қатар, клиенттiҢ менеджементiк талдау маҢызды, өйткенi несиенiҢ өтелмеу жаҚдайлары басқарушыныҢ қабiлетсiздiгiне, нашар менеджмент „серiнен туындауы мҮмкiн. БорышқордыҢ несие қабiлеттiлiгiне талдау жасауды жақортуҚа болар едi, егер бiзде клиенттердiҢ несие қабiлеттiлiгi туралы ақпарат жинау жҮйесi дүрыс дамыҚан болса. Мысалы, Францияда клиенттердiҢ алҚан ж„не өтемеген несиелерi жөнiнде ақпараттарды жинақтаумен айналысатын т„уекелдiктiҢ орталық қызметi жүмыс жасайды. …рбiр банк борышқор жөнiнде ақпарат алу Үшiн, осы үйымымен байланысады.

Осы секiлдi жҮйенi елiмiзде енгiзудi жҮзеге асыру керек. Бүл жаҚдайда коммерциялық банктер өз клиенттерi туралы ақпарат алуы Үшiн телекоммуникациялық жҮйе арқылы берiлгендер базасына тiкелей шыҚып, санаулы секундтарда өзiне қажет клиенттiҢ қаржылық жаҚдайлары туралы ақпараттарды ала алады.

Негiзiнен, бүндай жҮйенi ҚР-да енгiзу бүрын қолҚа алынҚан. Американдық әДан энд Брэдстритә корпорациясы Қазақстан нарыҚына шыҚып, коммерциялық банктерге қызмет тҮрлерiн үсынуды ойлайды. Алайда, бүныҢ б„рi Үлкен бiр проблемаҚа келiп тiрелдi: коммерциялық банктердiҢ клиенттерi  к„сiп орындар мен үйымдар өздерi туралы ақпарат беруден бас тартты. ДамыҚан елдерде компанияҚа бүндай ақпарат үсынудан бас тарту компанияныҢ терiс, жаҚымсыз жақтарын көрсетедi. ҚР-да к„сiп орындар өздерi туралы ақпаратты үсынуҚа қорықса, аталҚан ақпараттық жҮйе енгiзiлмесе, несие т„уекелдiлiктерi жоҚарылай бермек. Бүл жаҚдайда ҚР-да дамыҚан өркениеттi нарықта қалыптастыру Үшiн, заҢ органдарын тартып кешендi iс-шаралар жҮргiзу керек.

Бүндай жетiспеушiлiктiҢ таҚы бiр себебi несие келiсiм- шарттарыныҢ экономикалық жетiлмегендерi болып табылады. Егер несие өтелмеген жаҚдайда сот процисiнiҢ өзiнде келiсiм- шарт бойынша несиенi қайтарып алу көп жаҚдайда бола бермейдi, өйткенi борышқорды iздеп таба алмайды немесе негiзгi қарызды ж„не пайыздық төлемдерды өтеуге нақты қаржы көздерiнiҢ жоқ болуы мҮмкiн. Көптеген несиелiк келiсiм-шарттар заҢды тҮрде нашар қүрылҚан, кейде оларҚа жауапты емес түлҚалар қол қойып жатады. ДамаҚан елдерде несиелiк келiсiм-шарттар екi жақтыҢ мiндеттемелерi мен қүқықтарын реттейтiн маҢызды қүжат болып табылады.

Келесi проблема - ҚР-Қы кепiлдiк механизiмнiҢ дүрыс жетiлмегендiгi, мысалы, мҮлiктiк кепiлдiкке қолдану түрақты заҢшылар болмаҚандықтан кеҢ таралмаҚан. Кепiлдiк келiсiмге с„йкес. КредитордыҢ қажеттiлiктерiн қанаҚаттандыру кепiлдiк мҮлiктiҢ қүнына сай болады. Егер борышқордыҢ кепiлдiк мҮлкiнiҢ қүны несиенi өтеу Үшiн жеткiлiксiз болса, банк пайыздар мен өсiмақыларды ескере отырып, борышқордыҢ басқа мҮлiктерiн иелену қүқыҚына ие болады. Алайда к„сiпорын банкрот болып қалҚан жаҚдайда банкке ештеҢе де тиiсiлi болмай шыҚады. Бүл кепiлдiк қүқықтыҢ негiзгi принциптерiнiҢ бiрi-кепiлдiк қажеттiлiктердi басқа кредиторлар алдындаҚы қажеттiлiктердi қанаҚаттандыруҚа қарсы келедi. Бүдан, яҚни несие т„уекелдерiн төмендету Үшiн, еҢ алдымен кепiлдiк механизмдi жетiлдiрудiҢ маҢызы арта тҮспек.

Б„рiмiзге белгiлi болҚандай, банктiк операциялар экономикалық өмiрдiҢ серпiндi ж„не сезiмтал саласы ретiнде жеке-жеке қадамдарды қажет етедi. Көптеген м„селелердiҢ шешiмiнiҢ табылуы тек қана түрақты заҢдарҚа байланысты емес, сонымен қатар банк қызметкерлерiнiҢ бiлiктiлiгi, бiлiмдiлiгi мен т„жiрибесiне байланысты.

Жалпы, несиелеу негiзгi принциптерге сҮйене отырып жҮзеге асырылуы тиiс. Бүл жаҚдайда несиенiҢ қайтарымсыздылық т„уекелдiлiгiн төмендету мақсатында қатал тактиканы үстану маҢызды. Еуропа Даму ж„не қайта жаҢҚыру банкi әҚатал, бiрақ адал!ә үранымен несиелеудi жҮргiзедi.

БiздiҢ отандық банктер шоттарында д„л осындай үран қажет, өйткенi, банк саясаты сенiмдi клиенттердiҢ жаҚдайын ойлауҚа баҚытталуы тиiс. Несиелерiн қайтармайтын ж„не қайтаруҚа асықпайтын борышқорлар банк тарапынан аяушылық кҮтпей, жеҢiлдiктерге ие болуына сенiмiн азайту керек.

Қорыта келе, бүныҢ барлыҚы бiздiҢ банктiк т„жiрибеде дамыҚан, өркениеттi нарықтық қатынастарды қалыптастыруҚа, экономиканы реттеудiҢ қаржылық-несиелiк тетiктерiнiҢ жетiлдiрiлуiне оҢ ықпал етедi.

 

 

 

 

 

 

  

 

Қорытынды

 

Қорытындылай келе мынадай түжырымдарҚа келдiм. Несие үдайы өндiрiс процесiнiҢ Үздiксiздiгiн қамтамасыз ету қажеттiлiгiнен келiп шыҚады. Несие берiлген сайын ол шаруашылық субъектiлерiнiҢ өндiрiстiк капиталы ақшалай, өндiрiстiк ж„не тауарлық формаларда болады. Несие ж„не несиелiк қатынастар қүн қозҚалысы кезiндегi өндiрiс уақыты мен қүн айналысы уақыты арасындаҚы, оныҢ ақшалай шоттарда уақытша түрып қалуы мен оларды тауар өндiрiсiнде пайдалану қажеттiлiгi арасындаҚы қарама-қайшылықтарды шешудiҢ табиҚи процесi ретiнде пайда болҚан. Бiрiншiден, қоҚам босатылҚан ресурстардыҢ бекерге даҚдарылуын болдырмауҚа, екiншiден, үдайы өндiрiстiҢ Үздiксiз жҮзеге асуына мҮдделi болады.

Банктiк несие субъектiге ақша тҮрiнде өндiрiсiн үлҚайтуҚа, аҚымдаҚы қызметтерiне байланысты қарыздарын төлеу Үшiн берiледi. Банктiк несиенiҢ принциптерi объективтi болады. Олар жалпы экономикалық ж„не несие мазмүнын ашатын принциптер болып бөлiнедi. Банк несиелерi сауда- өндiрiстiк к„сiпорындарҚа, ипотекалық, ауыл шаруашылық, банктiк емес қаржылық үйымдарҚа, коммерциялық банктерге, брокерлер мен дилерлерге, т.с.с. болып жiктеледi.

Банктiк несиенiҢ қазiргi кездегi нарықтық қатынастардыҢ қалыптасуы мен дамуына, өндiрiстiҢ тиiмдiлiгiн жоҚарлатуҚа, мемлекеттiк экономиканыҢ ныҚаюына, айналымдаҚы ақша массасыныҢ негiзсiз көбеюiн шектеуге, инфляциялық процестердi болдырмауҚа ж„не үлттық валютаны ныҚайтуҚа баҚытталҚан.

Қаншалықты банктер өздерiнiҢ несиелiк қызметiн жақсы атқарса, соншалықты клиенттердiҢ экономикалық жаҚдайы да жақсы болады. Себебi, банк несиелерi жаҢа к„сiпорындардыҢ ашылуына септiгiн тигiзедi, жүмыс орындары саныныҢ көбеюiне „келедi ж„не олардыҢ экономикалық өмiрге икемдiлiгiн қамтамасыз етедi.

Республикада банктердiҢ қызметi туралы факторлардыҢ „серiнен қалыптасқан қиын жаҚдайларда жҮзеге асырылып жатыр. Мысалы, инфляция, төлем даҚдарысы, төлем балансыныҢ дефицитi сияқты, т.с.с. Осы факторлардыҢ „рқайсысы банктердiҢ несиелеу қызметiне керi „серiн тигiзедi. Осыдан төлем даҚдарысы несиелiк қарызды жабу мҮмкiндiктерiнiҢ төмендеуiмен қоса жҮредi. Инфляция үсынылҚан қарыздардыҢ қүнсыздануына „кеп соқтырады.

БүныҢ бүрынҚы бiздiҢ банктiк т„жiрибеде дамыҚан, өркениеттi нарықтық қатынастарды қалыптастыруҚа, экономиканы реттеудiҢ қаржылық-несиелiк тетiктерiнiҢ жетiлдiрiлуiне оҢ ықпал етедi.

Сонымен банктердiҢ несиелеумен байланысты қызметiн жақсарту Үшiн келесiдей шараларды жҮргiзу қажет: жылдық пайыздық ставканы төмендету, несиелеуде кепiлдiк механизмдерiн жетiлдiру, несие қайтымдылыҚын қамтамасыз етудi жетiлдiру, түрақты заҢдық-қүқықтық негiзiн қалыптастыру, т.с.с. Осыларды үсынамын.      

 

 

ҚолданылҚан „дебиеттер:

 

1. Г.С. Сейтқасымов. Ақша, несие, банктер. Алматы. Экономика 2001 жыл.
2. Ш. Қашықов, О. НүрҚалиев. Экономикалық теория негiздерi. ҚараҚанды 1997 жыл.
3. Г.Т. Қалиева. Кредитное дело. Алматы. Қаржы-Қаражат. 1997 жыл.
4. М.Т. Давлетова. Кредитная деятельность банков в Казахстане. Алматы. Экономика. 2001 жыл.
5. С.В. Галицкая. Денежное обращение, кредит, финансы. Москва. Международные отнашения. 2002 жыл.
6. Г.С. Сейткасимов. Банковское дело. Алматы. Қаржы-Қаражат. 1998 жыл.
7. О.И. Лаврушина. Банковское дело. Москва. Финансы и статистика. 1998 г.
8. Е.Ф. Жукова. Банки и банковские операции. Москва. Банки и биржи. 1997 г.
9. И.Т. Балабанова. Банки и банковское дело. Санкт-Питербург. 2001 г.
10. А.М. Бабич, Л.Н. Павлова. Финансы. Денежное обращение, кредит. Москва. 2000 г.
11. Банки Казахстана. Номер 2-2002 г.
12. Г.Т. Калиева. Коммерческие банки в Казахстане: проблемы устойчивости. Алматы. 1999 г.
13. О.Қ. Шеденов. Жалпы экономикалық теория негiздерi. Алматы-Ақтөбе. 2001 жыл.
14. Баймүханов С.Б., Балапанова. Бухгалтерлiк есеп. Алматы. Қазақ университетi. 2001 ж.
15. Қ.Қ. Кеулiмжаев әҚаржылық есепә. Алматы, экономика, 2001 жыл.
16. ⅩⅪ ҚасырдаҚы үлттық экономиканыҢ даму проблемалары мен тенденциялары. Республикалық Қылыми конференция материалдары 14-15 қараша 2002 жыл. Алматы.
17. Статистический бюллетень Национального банка Республики Казахстана. Алматы 2002 г.