Вацлаў Ластоўскі “Кароткая гісторыя Беларусі”. Да 100-годдзя выхаду

БДУ

Инстытут журналістыкі 
 

Рэферат

Прадмет: Гісторыя Беларусі

Па тэме: «Вацлаў Ластоўскі “Кароткая гісторыя Беларусі”. Да 100-годдзя выхаду” 
 
 
 
 
 
 

Выканала: Рак Юлія

група №5 
 
 
 
 
 
 

Мінск 2009 

Змест 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Вацлаў Ластоўскі. Біяграфія 

      Нарадзіўся 8 лістапада ў фальварку Калеснікi Дзісенскага павета Віленскай губерні. Скончыў пачатковую школу.

      У 1902 уступіў у Польскую сацыялістычную партыю ў Літве. У 1904-1905 слухаў лекцыі ў Пецярбургскім універсітэце. З 1906 у Рызе, дзе далучыўся да мясцовага беларускага руху. З 1906 года Вацлаў Ластоўскі жыве ў Вільні, дзе становіцца сябрам беларускае Сацыялістычнае Грамады. У 1906-1908 член БСГ. Пачынае супрацоўнічаць з газетай “Наша Ніва”, а ў 1909 годзе становіцца яе сакратаром. У 1909-1914 сакратар газэты "Наша ніва". Рэдагаваў часопіс «Саха» (1912), «Беларускі сцяг» (1922). Уваходзіў у кіраўніцтва партыі «Хрысціянская злучнасьць» (1915).

      У 1910 выдае кнігу “Кароткая гісторыя Беларусі”, у якой упершыню спрабуе сістэматызаваць гістарычныя веды пра беларускі край. У 1916-1917 гадох Вацлаў Ластоўскі рэдагаваў у Вільні грамадзка-палітычную і літаратурную газэту нацыянальна-дэмакратычнага кірунку "Гоман".

      Псеўданімы  і крыптанімы: Власт; Włast; Юры Верашчака; Ласт; В.Ласт.; Уласт; Арцём Музыка; Пагашчанін; Сваяк; Ю.Сулімірскі; Veritatis; Miles; Peregrinus; В.В...; В-...; В.Л.; В.Л-скі; В-т; Л.; Ю.В.

      У час Першай сусветнай вайны заставаўся ў Вільні; кіраваў "Беларускай кнігарняй" і Беларускім выдавецкім таварыствам. Ён чынна працаваў у Беларускай Сацыялістычнай Грамадзе, змагаючыся за нацыянальную самастойнасьць Бацькаўшчыны. Стаў адным з аўтараў "Мэмарандуму прадстаўнікоў Беларусі", які адстойваў права беларускага народу на нацыянальна-дзяржаўнае развіцьцё і які быў прадстаўлены ў 1916 годзе на міжнароднай канфэрэнцыі ў Лазане.

      1918—19 член Віленскай беларускай рады, у сакавіку 1918 кааптаваны ад яе  ў склад Рады Беларускай Народнай  Рэспублікі (БНР). Удзельнічаў у абвяшчэнні 25.3.1918 незалежнасьці БНР. У лістападзе 1918 увайшоў у склад Літоўскай Тарыбы. У канцы 1918 узначаліў Беларускае прадстаўніцтва пры Тарыбе, потым беларускае аташэ пры літоўскім пасольстве ў Бэрліне. З 1919 член Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў (БПСР). З сьнежня 1919 Ластоўскі ўзначаліў Кабінэт Міністраў Беларускай Народнай Рэспублікі.

      Арыштаваны  польскімі ўладамі 17 снежня 1919; вызвалены  ў лютым 1920; пераехаў у Рыгу, потым  у Коўна. Разам з Т. Грыбам, К. Дуж-Душэўскім, А. Цвікевічам і іншымі ўвайшоў у Камітэт замежных груп беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў. Удзельнічаў у арганізацыі партызанскага руху супраць польскіх акупантаў. 20.10.1920 на беларускай канфэрэнцыі ў Рызе пад кіраўніцтвам Ластоўскага створаны блок беларускіх партый для барацьбы супраць бальшавіцкай улады і польскай акупацыі за незалежную і непадзельную Беларусь. У сувязі з разыходжаньнямі па пытаньнях тактыкі Камітэта замежных груп і ЦК БПСР (П.Бадунова, Я.Мамонька) на з’ездзе БПСР у Менску ў снежні 1920 выключаны з партыі беларускіх эсэраў, якія на савецкай тэрыторыі ў гэты час падтрымлівалі савецкую ўладу. Удзельнік Першай Усебеларускай канфэрэнцыі ў Празе (верасень 1921). У 1920—23 наведаў Бэльгію, Германію, Швэйцарыю, Ватыкан, Італію, Чэхаславакію, Францыю і іншыя краіны, выступаў за правы беларускага народа.

      У 1923 годзе Вацлаў Ластоўскі адыходзіць ад палітычнай дзейнасці, жыве на эміграцыі  ў Коўне, займаецца рэдагаваннем часопісу “Крывіч”(1923-1927). У Коўне ён выпускае свае знакамітыя працы "Расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік" і "Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі".

      Удзельнічаў у арганізацыі антыпольскага  партызанскага руху. 20 красавіка 1923 падаў у адстаўку з пасады прэм'ер-міністра БНР.

      Запрошаны Інбелкультам на акадэмічную канфэрэнцыю  па рэформе беларускага правапісу  і азбукі (лістапад 1926), на якой выступіў прыхільнікам кірылічнага шрыфту. У 1926 г. Ластоўскі быў абраны членам-карэспандэнтам Украінскай акадэміі грамадазнаўства ў Празе.

      У 1927 годзе, паверыўшы ў лібералізацыю  Савецкай Беларусі, вяртаецца на радзіму, дзе некаторы час працуе дырэктарам дзяржаўнага музэю БССР. Працаваў дырэктарам Беларускага дзяржаўнага музея, загадчыкам кафедры этнаграфіі пры Інбелкульце. Пад ягоным кіраўніцтвам ішло плённае зьбіраньне і дасьледваньне даўніны. Толькі адзін прыклад: дзякуючы намаганьням Ластоўскага была знойдзеная і перавезеная ў Менск нацыянальная сьвятыня беларусаў - крыж найпадобнейшай Эўфрасіньні Полацкай. З 1928 акадэмік БелАН. Быў неадменным сакратаром Інбелкульта.

      Вызвалены ад гэтай пасады 20 лістапада 1929. 21 ліпеня 1930 арыштаваны ДПУ БССР па справе ”Саюза вызвалення Беларусі”.6 снежня 1930 пазбаўлены звання акадэміка. Пастановай Калегіі АДПУ СССР ад 10 красавіка 1931 высланы на 5 гадоў у Саратаў. Там ён працуе загадчыкам адцзелу рэдкіх рукапісаў у бібліятэцы мясцовага ўнівэрсытэту.

    Паўторна арыштаваны 20 жніўня 1937. 23 студзеня 1938 прыгавораны да расстрэлу(згодна версіі Я. Дылы, запісанай А. Мальдзісам у 1960-х гадах, Ластоўскі загінуў у Магадане ад выбуху падчас пракладкі горнага тунэля для чыгункі). Па першым прысудзе рэабілітаваны 10 чэрвеня 1988; па другім - 16 верасня 1958. Адноўлены ў званні акадэміка АНБ у 1990. 
 

Вацлаў  Ластоўскі як пісьменнік 

    Вацлаў  Ластоўскі, паплечнік Янкі Купалы і  Максіма Багдановіча, якія прысвяцілі яму свае вершы, стаяў у самым  цэнтры беларускага нацыянальнага руху, народжанага на хвалі рэвалюцыйнага ўздыму 1905—1907 гг. На працягу амаль чвэрці стагоддзя імя Власта не сыходзіла са старонак перыядычнага друку (не кажучы пра «Нашу Ніву», дзе з 1909 г. ён працаваў адказным сакратаром). У тых больш чым трох сотнях публікацый дзеяч беларускага нацыянальна-культурнага адраджэння, адзін з ідэолагаў утварэння незалежнай Беларусі, Ластоўскі паўстае як выдатны пісьменнік, крытык, публіцыст, гісторык, мовазнаўца. Пазней Ластоўскі выявіць сябе як паэт, філолаг, этнограф, выдавец, перакладчык, бібліёграф.

              Вацлаў Ластоўскі нарадзіўся 27 кастрычніка  1883 г. паводле старога стылю,  а паводле новага 8 лістапада,  у засценку Калеснікі Задарожскай  парафіі Дзісенскага павета Віленскай  губерні (да 1982 г. хутар у Пліскім сельсавеце Глыбоцкага раёна) у сям'і Юстына і Ганны Ластоўскіх. У хроснай метрыцы бацькі названы мяшчанамі, гэта значыць, хутчэй за ўсё паходзілі з беззямельнай шляхты. Праўда, меркаванне пра радавод Ластоўскіх як спаконвечную шляхту бачыцца дужа няпэўным у святле выказвання: «Мой бацька земляроб, дзед — каваль, а прадзед — бортнік». Так акрэсліў сямейную генеалогію Вацлаў Ластоўскі, сам ужо будучы немаладзёнам на выгнанні ў далёкім Саратаве, дзе працаваў загадчыкам аддзела рэдкіх рукапісаў бібліятэкі Саратаўскага універсітэта.

         Першую навуку чытаць-складаць  хлопчык легка адолеў дома, і  бацькі адцалі сына ў Старапагосцкую  школу (1898—1902), пра якую пазней  вучань Ластоўскі пакіне каларытныя  ўспаміны. Пасля заканчэння парафіяльнай  школкі ў 1894 г. здольны падлетак спрабаваў, па няпэўных звестках, атрымаць адукацыю ў Дзісенскай павятовай вучэльні. Ці скончыў яе — невядома. Юнацтва Ластоўскага праглядаецца пункцірна і непаслядоўна: хлопчык на паслугах у адной з віленскіх вінных крамак; канцылярыст нейкай казённай установы ў Шаўлях. Але да ўсяго гэтага душа аніяк не гарнулася. Па-ранейшаму вабіла навука. Юнак дапяў да Пецярбурга — найбуйнейшага культурнага асяродка Расійскай імперыі, дзе ўладкаваўся бібліятэкарам прыватнай студэнцкай бібліятэкі, шмат чытаў і адначасова крадком зазіраў у аўдыторыі універсітэта паслухаць лекцыі славутых прафесараў. Пакрыёмасць выклікана хутчэй за ўсё не так цяжкім матэрыяльным становішчам, колькі адсутнасцю належнага дыгаюма, які даваў права на паступленне ў вышэйшыя навучальныя ўстановы. У «Спісе штатнага асабовага складу ІБК» па стане на 20.01.1928 г. у графе «Адукацыя» Ластоўскі занатуе коратка: «Хатняя».

         Пэўнымі застаюцца два факты:  у 1902 г. дзевятнаццацігадовы юнак  стаў сябрам Польскай сацыялістычнай  партыі Літвы і Беларусі, а летам 1903 г. Вацлаў узяў шлюб з Марыяй Іваноўскай (Іванаўскайтэ, 1872—1957), пазней вядомай пад агульным са старэйшай сястрой Зосяй псеўданімам летувіскай пісьменніцай Лаздзіну Пяледай. Нейкі час маладыя жылі на жончынай радзіме ў мястэчку Парагяй (поўнач Летувы). Пажыў Вацлаў і ў Рызе. Там у 1906 г. спрабаваў здаць экзамены на атэстат сталасці, аднак, паводле ўласных слоў, «зрэзаўся» на рускай мове. Рыжская няўдача паклала канец безвыніковым спробам атрымаць пацверджанне сваім ведам у выглядзе дыплома. Хлопец моўчкі і зацята працягвае паглыбляць веды нястомнай самаадукацыяй.

         Акурат з Рыгі даслаў Ластоўскі  першы вядомы допіс у «Нашу  Ніву» («Ліст да рэдакцыі «Нашае  Нівы», у «сааўтарстве» з Эдвардам  Будзькам), апублікаваны 22 траўня 1908 г., з якога вынікала, што рыжскія беларусы збіраюцца «выдаваць зборнікі пісьма краёвага, найбольш творы нашых краёвых пісараў». Мяркуючы па зместу, выданні меліся выходзіць самыя разнастайныя: «научныя, літарацкія, гістарычныя, статыстычныя», але ўжо тут прыкметна выявілася цяга Ластоўскага да гістарычнага матэрыялу («Дужа надарылася б пісання даўнейшыя, даўнейшых пісароў, або цяперашніх ды ўжо старых па веку»).

         Выданне кніг, па ўсяму відаць, наладжана не было. Аднак кіпучая  энергія Ластоўскага шукала выйсця. Вельмі лагічна, што менавітаў Вільню, старадаўнюю сталіцу краю, а цяпер сталіцу культурнага жыцця Беларусі-Літвы прывялі ўрэшце Ластоўскага жыццёвыя шляхі. Ён з'явіўся ў старажытнае места ў сакавіку 1909 г., куды быў запрошаны на пасаду сакратара рэдакцыі «Нашай Нівы». Менавіта з пераездам у Вільню, дзе блізка пазнаёміўся з выдаўцом Аляксандрам Уласавым, братамі I. і А. Луцкевічамі, С. Палуянам, звязаны пачатак сталай літаратурнай працы. Больш за паўгода сплыло ад першай сустрэчы, перш чым на старонках «Нашай Нівы» мільганула публікацыя за подпісам «Власт» — першым вядомым псеўданімам Вацлава Ластоўскага. Гэтая затрымка ў паўгода (з сакавіка да верасня) схіляе да меркавання, што Ластоўскі не адразу стаў супрацоўнікам рэдакцыі. Магчыма, гэтыя паўгода прайшлі ў яго на гаспадарцы ці ў арандатарскіх клопатах, пра што глуха прыгадваў Вацлаў Іваноўскі.

         Подпіс «Власт» быў пастаўлены  пад артыкулам у рэдактарскай  калонцы «З нашага жыцця». Нізку  гэтую распачаў ці не Сяргей  Палуян, дасылаючы допісы з далёкага Кіева: «Цяпер ужо можна гаварыць і пра нашае жыццё. Доўга мы спалі, доўга ціхімі крокамі набліжаліся да ідэі нацыянальнага вызвалення і ...набраліся-такі сіл для вытварэння ўласнага нацыянальнага жыцця». Падхопліваючы палуянаўскі пафас, малады сакратар «Нашай Нівы» распачаў уласны артыкул здалёк: «Прошлага месяца верасня бургамістр сталічнага чэшскага горада Прагі выдаў адозву да чэшскага грамадзянства, у каторай кажа, што праз гэты месяц на чэшскія нацыянальныя школы трэба злажыць паўмільёна рублёў. I чэхі зложаць!»

         Пачутая вестка-адозва з недалёкай  славянскай краіны ўскалыхнула  ў душы незайздросныя развагі  пра свядомасць мужыка-беларуса, якога «доўгае паднявольнае жыццё»  давяло да дзікунства: чалавек  пачаў саромецца матчынай мовы. Ад такой ганебнай смяротнай хваробы належыць ратавацца што моцы: «Няхай кожны, у кім дух народу не згас, чыя душа парвала іржавыя нявольніцкія путы, хто перастаў чуцца прадажным таварам, а пачувае ў сабе дух чалавека, — няхай словам і дзелам сведчыць цёмным братам сваім, што і яны такія ж людзі, як і іншыя; няхай нясе сваю бацькоўскую мову ў жыццё, у свет — вучыць лічыць нацыянальную справу сваёй. Няхай у кожным кутку Беларусі і на чужыне выйдуць лепшыя сыны бацькаўшчыны нашай — выйдуць, падобна працавітаму аратаму, на глебу народную, няхай адвернуць непачатую скібу і сеюць зерне свядомасці нацыянальнай, каб тады, як і ад нас зажадаюць ахвяры на народнае дзела, людзі аб беларусах маглі сказаць, як мы цяпер кажам аб чэхах: — I яны зложаць!»

         19 лістапада 1909 г. «Наша Ніва» надрукавала ягонае апавяданне-абразок «Нарадзіны», а ў наступным нумары лірычную замалёўку «Зайчык».

         «Зайчык» — гэта не толькі  дэбют В. Ластоўскага-празаіка, але  і адзін з пачаткаў, першавыток  беларускай дзіцячай літаратуры XX ст. Маленькаму чытачу пазней будуць прысвечаны асобныя казкі пісьменніка «Князь Барыс і чорт», «Дзед і ўнук», «Певень і гуся», «Буж куртаты і мужык'багаты» і цэлыя чытанкі, складзеныя ім пад час кіраўніцтва Беларускім выдавецкім таварыствам у Вільні (Knizyca dla bielaruskich dzietak dziela nawuki cytannia; Rodnyje Ziarniaty: knizyca dla skolnaha cytannia: абедзве Wilnia, 1916).

              Першыя празаічныя тэксты Ластоўскага  вылучаліся музычнай настраёвасцю, лірызмам, пранікнёнасцю, што сведчыла  пра несумненны талент маладога літаратара. Параўноўваючы раннюю творчасць Власта з празаічнымі творамі Коласа, Бядулі, Гарэцкага, Цёткі, заўважаецца, што рэвалюцыйныя падзеі 1905—1907 гг. як бы закранулі Ластоўскага менш за астатніх. Пісьменнік намацаў сваю тэму — пераважна гістарычную, хоць мог па-мастацку адгукнуцца «на злобу дня» («Панас гуляе», «Мост у Кутах»). Тады ж ён выступіў з польскамоўным юбілейным гістарычным артыкулам «Гадавіна Грунвальда» (Rocznica Grunwaldska // Litwa. 1909. № 19: пад псеўданімам Wlast). У лепшым сваім апавяданні «Лебядзіная песня» (1910), якое па праву можна назваць хрэстаматыйным не толькі ў творчым даробку Власта, пісьменнік адным з першых у нашай літаратуры паказаў вобраз беларуса-селяніна, што пайшоў на заробкі ў горад, але не здолеў там прыжыцца. У сэрцы галоўнага героя Рыгора Лежні невылечна залягла туга па вясковых каранях, ён не прымае меставую рэчаіснасць з конкамі і фабрыкамі і ўсімі фібрамі душы прагне вярнуцца дадому. I штодня вяртаецца ў прызабытую, даўнюю, але такую яркую сялянскую маладосць. Аднойчы салодкая мройлівасць трагічна абарвецца.