Мүліктік жарна түсінігі және өндірістік кооператив мүшелерінің негізгі құқықтары

      әлеуметтік сақтандыруға және әлееуметтік қамсыздандыруға;

      белгіленген тәртіппен кооперативтен шығуға;

      кооператив мүшесінің осы заңда өзге де заң актілері мен кооперативтің құрылтай құжаттарында көзделген басқа да құқтары болуы мүмкін.

Өндірістік  кооператив мүшесі үшін осы Заң мен басқа да заң актілернде көзделген құқықтардан бас тартудың немесе оларды шектеуді, оның ішінде кооперотив мүшелерінің келісімі бойынша шектеудің күші жоқ.

Осындай құқықтарды иеленумен қатар, кооперотив мүшесі белгілі бір міндеттерді де атқарады.Оның кооперотивтегі мүшелігін айқындайтын бірінші кезектегі міндеттердің қатарына ,біріншіден, кооперативтің құрылтай құжаттарында көзделген тәртіппен, әдіспен және мөлшерде мүліктік жарналар салу;екіншіден,кооператив қызыметіне жеке өз еңбегімен қатысу міндеттілігі жатады.Бұған қоса,ол:

      Кооперативтің құрылтай құжаттарында көзделген талаптарды сақтауға;

      Жалпы жиналыстың,кооперативтің сайланбалы басқару органдарының өз құзіретіне сәйкес қабылдаған шешімдерін орындауға.

      Кооперативтің құрылтай құжаттарында көзделген тәртіппен, жолмен және мөлшерде кооператив мүлкіне мүліктік жарна енгізуге;

      Кооператив қызметіне жеке еңбегімен қатысуды жүзеге асыруға;

      Кооператив міндеттемелері бойынша мөлшері мен тәртібі осы заңда белгіленген мөлшерде және тәртіппен қосымша жауапкершілікте болуға;

      Өндірістік және еңбек тәртібін еңбекті қорғау ережелері мен қауіпсіздік техникасын сақтауға;

      Кооператив өзінің коммерциялық құпиясы деп жариялаған мәліметтерді таратпауға міндетті;

Кооператив мүшесінің осы заңда басқа да заң актілері мен құрылтай құжаттарында көзделген өзге де міндеттерді болы мүмкін.

Кооператив мүшесі заң актілерінде және құрылтай құжаттарында көзделген басқа да міндеттерді атқаруы мүмкін.

Кооперативке мүшелік мынадай үш негізде бойынша тоқтатылуы мүмкін:

1.      кооператив мүшесінің өз қалауы бойынша;

2.      Азаматты кооператив мүшелігінен шығару тәртібімен кооперативтің бастамасымен;

3.      Өзге де негіздер бойынша.

Кооперативке мүшелік еркіті болғандықтан, кооперативтің кезкелген мүшесі одан өз қалауымен шығуға құқылы. Алайда бұлайша шығудың белгілі бір талаптары көрсетілген. Мәселен кооперативтен шығатын азамат ол туралы шығуының кемінде екі апта бұрын кооператив басқармасының төрағасына ескертуге міндетті. Құрылтай құжэаттарында мұндай ескертудің едәуір ұзақ мерзімі белгіленуі мүмкін. Алайда, ол екі айдан аспауы тиіс. [7, 167-б.]

Кооператив мүшелігінен шығару жалпы жиналыстың шешімі бойынша мынадай жағдайларда жүргізіледі:

1.      Кооператив мүшесінің коопеғратив жарғысымен өзіне жүктелген міндеттерді ұдайы орындамауы немесе тиісінше орындамауы;

2.      осыған ұқсас кооперативке мүше болуына байланысты;

3.      құрылтай құжаттарында көрсетілген басқа да жағдайлар.

Сонымен қатар, мынадай жағдайларда кооперативке мүшелік тоқтатылады:

                        Кооператив мүшесінің қайтыс болуы, оны өлді, хабар-ошарсыз кетті деп жариялау;

                        Кооператив мүшесінің өз пайын басқа адамға беруі;

                        Несие берушінің кооператив мүшесінің пайынан оның жеке борышын өндіріп алуы.

Мұның ең соңғысына қатысты мынаны түсіндіру керек, пай кооператив мүшесінің меншігі емес, ол кооператив мүлкін үлестерге шартты түрде бөлуді білдіреді. Ал мүліктің өзі залалды тұлғаның меншігі рөлін атқарады. Бірақ, сонымен қатар несие берушінің кооператив мүшесінің пайынан оның жеке борышын өндіріп алуын осы мүшенің кооператив мүлкі есебінен өз борыштарын өтеп алуы деп есептеуге болмайды. Құқықтық тұрғыдан қарағанда оның құрылысы мынадай болып көрінеді. Пай құқығы белгілі бір мән-жайларда кооператив мүлкінің бір бөлігінің пай иесінің пайдасына бөліп беру мүмкіндігін білдіреді.Ал бұл пайға қатысты меншікті кооперативтік меншіктен азаматтың азаматтың өзіндік меншігіне өзгеруге әкеп тірейді. Сондықтан кооператив мүшесінің пайынан борышты өндіріп алу шын мәнінде борышқор – мүшеге бөлініп беріліп, оның меншігіне айналатын кооператив мүлкіндегі үлестен өндіріп алу болып шығады. [8, 144-б.]

Кооператив мүшесінің жеке борыштарын оның пайынан өндіріп алуға мұндай берешектерді жабу үшін өзге мүлік жетіспейтін жағдайда ғана жол беріледі.

ҚОРЫТЫНДЫ

Қорытындылай келгенде, кооператив — бұл қашан да бірнеше адамның еңбегін бірік-тіретіндіктен, оны бір адам құра алмайды (оның бір адам құратын немесе бір адамнан тұратын, яғни "бір адамның компаниясы" ретінде өмір сүретін акционерлік қоғамнан айырмашылығы осында). АК-ның 96-бабының 2-тармағы кооператив мүшелерінің саны екеуден кем болмауға тиіс деп белгілейді, бұл оның санының ең төменгі мөлшері болып табылады (Ресейде мысалы, кооператив мүшелері кемінде бесеу болуға тиіс). Мұндай шаманы белгілеудің себебі — заң шығарушылардың кооператив құру мүмкіңдігін барынша жеңілдету — ол үшін екі адамның қалауы жеткілікті болады.

Кооперативке мүшелік еркіті болғандықтан, кооперативтің кезкелген мүшесі одан өз қалауымен шығуға құқылы. Алайда бұлайша шығудың белгілі бір талаптары көрсетілген. Мәселен кооперативтен шығатын азамат ол туралы шығуының кемінде екі апта бұрын кооператив басқармасының төрағасына ескертуге міндетті. Құрылтай құжэаттарында мұндай ескертудің едәуір ұзақ мерзімі белгіленуі мүмкін. Алайда, ол екі айдан аспауы тиіс.

Өндірістік кооперативті қайта тіркеуде оның мүшесінің мүліктік жарнасчын ақшалай бағалау кооперативтің бухгалтерлік құжаттармен немесе аудиторлық қорытындымен расталуы мүмкін.

          Әдетте, жарна болып табылатын зат кооперативтің меншігіне өтеді алайда мүлік жарнам ретінде кооперативтің пайдалануына берілетін пайдаланғаны үшін ж

           Алдау, төлеміне қарай анықталады, ал ол кооператив мүшелерінің келісімімен белгіленген үшін есептеп шығарылады.

«Мүліктік жарна» ұғымы «пай» және «мүліктегі үлес» секілді ұғымдармен байланысты.

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Негізгі әдебиеттер:

1.     Қазақстан Республикасының  Коститутциясы

2.     Қазақстан Республикасының  Азаматтық кодексі (Жалпы бөлім) 27.12.1994.

3.     Қазақстан Республикасының  Азаматтық кодексі (Ерекше бөлім) 01.07.1999.

4.     Қазақстан Республикасының  Өндірістік кооператив туралы заңы 16.01.2001.

5.     Қазақстан Республикасының  22.04.1998. «ЖШС және қосымша жауапкершілігі бар серіктестер туралы» заңы

6.     Қазақстан Республикасының  17.04.1995. ( 29.10.2002 жылғы–өзгертулермен қоса) «заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу және филиалдар мен өкілдіктерді есепке алу тәртібі туралы» заңы

Қосымша әдебиеттер:

1.                       Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің ресми мәтіні
(жалпы бөлім): 2000 жылғы 1 сәуірге дейінгі өзгертулер мен толықтырулар енгізген  нұсқасында - Алматы: Жеті жарғы, 2000.

2.                       Гражданское   право   РК.   Учебное   пособие   (часть   общая)   2-ое
издание, дополненное и измененное -Алматы: Институт международного права международного бизнеса "Дәнекер" 1999

3.                       Гражданское право. Учебник Часть I Издание третье, перераб и
допол. Под / ред А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого -М: Проспект, 1998

4.                       Мемлекет  және   құқық  негіздері:   Оқулық  /құраст.   Е.Баенов  -
Алматы: жеті жарғы, 2001

5.                       Сулейменов М.К., Басин Ю.Г. Гражданское право. Алматы: 1993г.

6.                       Гражданское право: В 2т. Том II полутом 2; Учебник (отв. Ред.
Проф. Е.А.Суханова -2 -е, изд. Перераб и доп. -М: Издательство БЕК, 2000

7.                       Төлеуғалиев  Ғ.И.,   Мауленов  К.С.   Қазақстан  Республикасының
Азаматтық құқығы. Оқулық. - Алматы «Жеті жарғы», 2001ж.

8.                       Шершеневич Г.Ф. Учебник русского гражданского права (по изданию 1995, 129-бет. Гражданское право. Том II. Учебник для вузов (академический курс). Отв. ред. М.К. Сулейменов, Ю.Г. Басин. Алматы., 2002. 48-6.

9.                       Ровный     В.В.     Конструкция     договора     купли-продажи     законодательстве и доктрине. Астана, 2002..

10.                  Абайдельдин. Е.М.  Соотношение международного и национального права в РК (проблемы становления приоритетности) Алматы: Юридическая  литература, 2002.

ҚОСЫМШАЛАР

Қосымша-1. Өндірістік кооперативтің құрылу принциптері

Қосымша-2.Кооперативке мүшеліктің тоқтатылуы