Жанұя мүшелерінің алименттік міндеттемелері және әлеуметтік міндеттемелердің тоқтатылуы

Баланың қорғаншысының (қамқоршысының) құқықтары мен міндеттері

1. Баланың қорғаншысы (қамқоршысы) қорғаншылығындағы (қамқоршылығындағы)  баланы тәрбиелеуге, оның  денсаулығына, дене, психикалық, адамгершілік және  рухани дамуына қамқорлық жасауға  құқылы және міндетті.

Қорғаншы (қамқоршы) баланың пікірі мен қорғаншы және қамқоршы органның ұсыныстарын ескере отырып, сондай-ақ осы Заңның 64-бабында көзделген талаптар сақталған жағдайда қорғаншылығындағы (қамқоршылығындағы) баланы тәрбиелеудің әдістерін дербес белгілеуге құқылы.

Қорғаншы (қамқоршы) баланың пікірін ескере отырып, ол орта білім алғанға дейін балаға білім беру мекемесі мен оқытудың нысанын тандауға құқылы және баланың орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.

2. Қорғаншы (қамқоршы) қамқоршылығындағы (қорғаншылығындағы) баланы өздерінде заңды негіздерсіз ұстап отырған кез келген адамнан, соның ішінде баланың жақын туыстарынан қайтарып беруді сот арқылы талап етуге құқылы.
3. Баланың өз ата-аналарымен және басқа жақын туыстарымен қарым-қатынас жасауына, мұңдай қарым-қатынас баланың мүдделеріне сай келмеген жағдайларды коспағанда, бөгет болуға қорғаншының (қамқоршының) құқығы жоқ.
4. Қамқорлыққа алынушылар, балалар немесе емдеу мекемелерінде тәрбиеленуде немесе емделуде болған жағдайларды коспағанда, кәмелетке толмағандардың қорғаншылары мен қамқоршылары өздері қамқорлыққа алғандармен бірге тұруға міндетті. Қамқоршының он алты жасқа толған қамқоршылыққа алынушыдан бөлек тұруына, бұл қамқоршылыққа алынушының тәрбиесіне және оның кұқықтары мен мүдделерін корғауға қолайсыздық туғызбайтын жағдайда, қорғаншы және қамқоршы органның рұқсатымен жол беріледі.

Қорғаншылар мен  камқоршылар тұрғылыкты жерінің  өзгеруі туралы қорғаншы және қамқоршы органдарға хабарлап отыруға міндетті.

5. Қорғаншы кемінде  жылына бір рет қорғаншы және  қамқоршы органға қамқоршылыққа алынушының денсаулық жағдайы туралы және оны тәрбиелеу жөніндегі, сондай-ақ оның мүлкін басқару жөніндегі жұмыс туралы есеп беріп отыруға міндетті.

Денсаулық жағдайы  бойынша өз құқығын жүзеге асырып, қорғай алмайтын және міндеттерш орындай алмайтын кәмелет-қе толған әрекетқе қабілетті адамның өтініші бойынша оған қамқоршылық белгіленуі мүмкін.

Кәмелетқе толған әреқетке қабілетті адамның қамқоршысын  қорғаншы және қамқоршы орган сол  адамның қелісімі бойынша ғана тағайыңдауы мүмкін.

Кәмелетке толған әрекетқе қабілетті қамқоршылыққа алынушыға тиесілі мүлікке билік етуді қамқоршылыққа алынушымен жасалған тапсыру шарты немесе мулікті сенімді басқару негізінде қамқоршы жүзеге асырады.

Қамқоршылыққа алынушыны асырап-бағуға және оның тұрмыстық қажеттерін канағаттаңдыруға бағытталған тұрмыстық және өзге де мәмілелерді жасауды қамқорлыққа алынушының келісімімен қамқоршы жүзеге асырады.

Кәмелетқе толған өреқетке қабілетті адамды қамқорлықка  алу осы адамның талабы бойынша  тоқтатылуы мүмкін.

Қамқоршылыққа алынған адамның қамқоршысы осы Заң-ның 115-бабында қөзделген жағдайларда езіне жүқтелген міндеттерді орындаудан босатылады.

Қамқоршылыққа алынушы адамның кірістерін, соның  ішінде оның мүлкін басқарудан тусетін  кірістерін, қамқоршылыққа алынушының өзі дербес билік етуге құқығы бар кірістерін қоспағанда, тек қана қамқоршылыққа алынушының мүдделеріне сай жене қорғаншы мен қамқоршы органның алдын ала рұқсатымен қорғаншы немесе қамқоршы жұмсайды.

Қорғаншы және қамқоршы органның алдын ала берген рұқсатынсыз, қамқоршылыққа алынушының оның кірісі ретіндегі тиесілі сомасы есебінен қорганшы мен қамқоршы қамқоршылыкқа алынушыны асырау үшін қажетті азын-аулақ шығые-тар жасауға қүқылы.

Қорғаншы және қамқоршы органның алдын ала берген рұқсатынсыз қорғаншының иеліктен алу жөніндегі мәмілелер жасауға, ал қамқоршының мәміле жасауға келісім беруге, сонын ішінде қамқоршылыққа алынушының мүлкін айырбастауға немесе сыйға тартуға немесе оның атынан кепіл болу шарты н жасасуға, оны жалға (жалдауға), тегін пайдалануға немесе қепіл-ге беруге, қамқорлыққа алынушының заң бойынша және өсиет бойынша мұрагерліқтен тиесілі құқықтарынан бас тартқызуға әкеп соғатын мәмілелер жасауға, оның мүлкін белуге немесе одан үлес белуге, сондай-ақ қамқоршылыққа алынушының мүлкін азайтуға әкеп соғатын басқа да кез келген мәмілелер жасауға құқығы жоқ. Аталған мәмілелер нәтижесінде қорғаншы алған қаражаттың қалай жұмсалуға тиіс еқенін қорғаншы және қамқоршы орган белгілейді.

Қамқоршылыққа алынушының мүлкін басқару тәртібі  Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленеді.

Мүлікті қамқоршылығына алушыға сый ретінде немесе тегін  түрде пайдалануға беруді қоспағанда, қорғаншының (қамқоршының), олардың  жұбайлары мен жақын туыстарының  қамқоршылыққа алынушымен мәмілелер  жасауға, сондай-ақ мәмілелер жасау  кезінде немесе қамқоршылыққа алынушы мен қорғаншы немесе қамқоршының жұбайы және олардың жақын туыстары арасында жүргізілген сот ісінде қамқоршылыққа алынушының атынан өкілдік білдіруге құқығы жоқ.

Қорғаншы (қамқоршы) болып тағайындалмастан бұрын туын-даған  қамқоршылыққа алынушының қорғаншысына (қамқор-шысына), оның жұбайына немесе туыстарына қарыздары қорғаншы және қамқоршы органның рұқсатымен төленеді. Қорганшылар мен қамқоршыларды олардың өз мівдеттерін атқарудан босату және шеттету 1. Қорғаншы және қамқоршы орган кәмелетқе толмаған қамқоршылыққа алынушы өз ата-анасына қайтып оралған немесе ол асырап алушыға қайтарылған жағдайларда, қорғаншы-ны немесе қамқоршыны өз міндеттерін атқарудан босатады.

Қамқоршылыққа алынушыны тәрбие, емдеу мекемесіне, халықты әлеуметтік қорғау мекемесіне немесе басқа да меке-меге орналастыру кезінде, егер бұл қамқоршынықка алынушы- , ның мүдделеріне қайшы келмесе, қорғаншы және қамқоршы орган бұрын тағайындалған қорғаншыны немесе қамқоршыны олардың өз міндеттерін атқарудан босатады.

Дәлелді себептер болған кезде (сырқаттану, мүліктік жағдайдың өзгеруі, қамқорлыққа алынушымен өзара түсініспеушілік және т.с.с) қорғаншы немесе қамқоршы оның өтініші бойынша өз міндеттерін аткарудан босатылуы мүмкін.

Қорғаншы немесе қамқоршы өзінің тиісті міндеттерін тиісінше атқармаған жағдайда, соның ішінде өзінің қорганшылығын немесе қамқоршылығын жеке басының пайдасы мақсатында пайдаланған кезде немесе қамқоршылыққа алынушыны қадағалаусыз және қажетті көмексіз қалдырған жағдайда, қорғаншы және қамқоршы орган қорғаншыны немесе қамқоршыны осы міндеттерді аткарудан шеттетуі және кінәлі адамды заңмен белгіленген жауапқа тарту үшін қажетті шаралар қолдануы мүмкін.

Қамқоршылыкка алынушыны әрекетке қабілетті деп  тану немесе қорғаншының, қамқоршының  немесе қорғаншы және қамқоршы органның арызы бойынша оның әрекет қабілеттілігі шектеулілігінің күшін жою туралы сот шешім шығарған жағдайларда кәмелетке толған адамдарға қорғаншылық және қамқоршылық тоқтатылады.

Жасөспірім қамқоршылыққа алынушы он төрт жасқа жеткен соң оған қорғаншылық тоқтатылады, ал қорғаншылық міндетін жүзеге асыратын адам бұл туралы қосымша шешімсіз кәмелетке толмаған баланың қамқоршысы болады.

Кәмелетқе толмаған балаға қамқоршылық он сегіз жасқа жеткен кезде арнайы рұқсатсыз, сондай-ақ ол некеге отырған кезде және кәмелетке толғанға дейін ол әрекетке толық қабілетті болған басқа да жағдайларда қамқоршылық тоқтатылады.

Қорғаншылардың  және қамқоршылардың әрекедіңе кез  келген адам қамқоршылыққа алынушының мүдделеріне сай қорғаншы және қамқоршы органға не оның тұрғылықты жері бойынша сотқа шағым жасай алады.

Қорғаншы және қамқоршы органдардың барлық мәселелер жөніндегі шешімдеріне мүдделі адамдар сот тәртібімен шағым жасай алады.

Қорғаншылық және қамқоршылық нысанындағы патронат ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, соның ішінде тәрбиелеу, емдеу немесе осы тәрізді басқа да мекемелердегі кәмелетке толмаған балаларға белгіленеді.

Баланы тәрбиелеуге  алуға тілек білдіруші адам (патронат тәрбиеші) мен қорғаншы және қамқоршы орган арасында жасалған баланы (балаларды) тәрбиелеуге беру туралы шарт патронаттың туындау негізі болып табылады.

Патронат туралы ережені Қазақстан Республикасынын Үкіметі бекітеді.

Баланы тәрбиелеуге  беру туралы шарт баланы асырап-бағу, тәрбиелеу  және білім беру жағдайларын, патронат тәрбиешінің құқықтары мен міндеттерін, патронат тәрбиешіге қатысты қорғаншы және қамқоршы органдардың міндеттерін, сондай-ақ мұндай,щарттың тоқтатылу негіздері мен салдарларын көздеуі тиіс.

Бала патронат тәрбиешіге аталған шартпен белгіленген  мерзімге тәрбиелеуге беріледі.

Патронат тәрбиешілердің еңбегіне ақы төлеу және тәрбие леуге алынған балалар санына қарай берілетін жеңілдіктер Қазақстан Республиқасының зандарымен белгіленеді.

Баланы тәрбиелеуге  беру туралы шарт:

1. дәлелді себептері (сырқаттану, отбасылық немесе материалдық жағдайдың өзгеруі, баламен өзара түсіністіқтін, болмауы, балалар арасындағы жанжалдар және басқалар) болған кезде патронат тәрбиешілердің бастамасы бойынша;
2. баланы асырап-бағу, тәрбиелеу және білім беруде қолайсыз жағдайлар туған кезде қорғаншы және қамқоршы органиың бастамасы бойынша;
3. бала ата-анасына қайтарып берілген немесе бала асырап алынған жағдайларда мерзімінен бұрын бұзылуы мүмкін.

Патронат тәрбиешілер тәрбиеге алынған балаға (балаларға) қатысты қорғаншылар мен қамқоршылар сияқты құқықтар мен міндеттерге ие болады. Оларға осы Занның 108-бабында көзделген талаптар койылады.

Патронат тәрбиешілерді  іріктеп алуды қорғаншы және қамқоршы органдар жүзеге асырады.

Шарт бойынша  оны патронат тәрбиешілерге беру үшін баланы (балаларды) алдын ала таңдауды қорғаншы және қамқоршы органмен келісім бойынша баланы (балаларды) отбасына қабылдауға тілек білдірген адамдар жүзеге асырады.

Ағалы-інілілерді, апалы-сіңілілерді (қарындастарын) ажыра-туға жол берілмейді, бұған олардың  мүдделеріне сай келетін жағдайлар косылмайды.

Баланы (балаларды) патронат тәрбиешілерге беру оның пікірі ескеріле отырып жүзеге асырылады. Он жасқа толған бала (балалар) оның келісімімен ғана берілуі мүмкін.

Патронат тәрбиешілерге  берілген бала (балалар) өзіне тиесілі алименттерге, зейнетақыға, жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығын, сондай-ақ тұрғын үй-жайға меншік құқығын немесе тұрғын үй-жайды пайдалану құқығын сақтайды. Тұрғын үй-жайы болмаған кезде, тұрғын үй зандарына сәйкес оған тұрғын үй-жай берілуіне құқығы бар.

Патронат тәрбиешілерге берілген бала (балалар) осы Заңның 52—54,59-баптарында көзделген құқықтарға да ие болады.

Әрбір баланы асырап-бағуға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен және мөлшерде ай сайын ақшалай қаражат төленеді.

Қорғаншы және қамқоршы орган патронат тәрбиешілерге қажетті көмек көрсеуге, баланың (балалардың) өмірі мен тәрбиесіне қалыпты жағдай туғызуға жәрдемдесуге міндетті, сондай-ақ патронат тәрбиешілерге жүктелген баланы (балаларды) асырап-бағу, тәрбиелеу және оған білім беру міндеттерін орындауға бақылауды жүзеге асыруға құқылы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Осы бітіру жұмысын қорытындылай келе, біздің мемлекетте де заңды некенің бұзылуы кең өріс алып отырғанын айта кету керек. Қазіргі таңда «Неке және отбасы туралы» Заңның талаптарына орай алимент төлеуге қажетті қаражаты бола тұра, туған балаларына көмектесуден бас тартатын «қашқын» әкелер қатары азаяр емес. Республикада қазірде алимент төлеуді қиынсынатындардың жалпы саны соңғы мәліметтер бойынша жүз мыңға жуықтайды. Ал солардың арасында жиырма мың "қашқын" әке бар, олар өз балаларына көмектесуден мүлдем бас тартуда. Қатыгез тіршіліктің ауыр тауқыметі басына түскен әйелдер болса амалсыздан сотқа шағымданады. Әрине, алиментті сот тәртібімен өндіріп алу туралы шағымданушылардың талабы мүлдем орындалмайды емес.

Бірақ, жасыратыны жоқ, бұл мәселенің өз шешімін табуы - сот орындаушыларынан іскерлік пен біліктілікті талап етуде. "Қашқын" әкенің жұмыс істейтін, тұратын орнын анықтау, тағы да басқа қажетті деректер жинау үшін қаншама уақыт, қаншама қажыр-қайрат керек?! Осыншама ауқымды іс-әрекеттің барлығы - ана мен баланың қамы үшін болғандықтан ғана сот орындаушылары қашан да бастаған істің нәтижелі болуына баса назар аударады.

Осыған орай, қалалық соттардың әкімшіліктерінде іргелі шаралар мен жобалар қолға  алынған. Солардың ішінде алимент өндіру айлығын атап өтуге болады.  Бұл шараның басты мақсаты — айлық табыстарын жасырып жүрген немесе алиментті қасақана төлемей жүрген  азаматтарды  заңды  түрде жауапкершілікке    тарту. Өкінішке орай, соңғы жылдары мінездері жараспай,  шаңырағы шайқалған жас отбасылар қатары көбейіп кетті. Заң бойынша кәмелет жасқа толмаған бала анасының тәрбиесінде болады. Бірақ, бұл әкенің ұл-қыздарын қамқорлыққа алу міндетінен босатылады деген сөз емес. Ал көпшілік әкелер   бұл   жауапкершілікті   мойнына алғысы келмей, бой тасалап жүр. Бұл бірінші кезекте сәбилердің құқының тапталуына себеп болады. Әкелердің алиментті   бұрынғы   жұбайы   үшін емес,   өзінің бала-шағасы   үшін   төлейтінін білгендері жөн. Осындай     келеңсіз     көріністердің жиілеуі бүгінгідей іс-шараны қолға алуға мәжбүрлейді.