Азаматтық іс жүргізуге прокуратура органдарының қатысуы

Жоспар

І Кіріспе

ІІ Негізгі бөлім

2.1 ҚР Прокуратура органдары және олардың қызметі

2.2 Азаматтық іс жүргізуге прокуратура органдарының қатысуы.

ІІІ Қортынды

Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе

Қазақстан Республикасының Прокуратура органдары қадағалаушы, соттағы заңға қайшы істерге наразылық білдіруші орган болып табылады. Прокуратура органдары көптеген істерге қатысады, соның ішінде менің рефераттық жұмысымның негізгі тақырыбы яғни азаматтық істерде де өзіндік рөл атқарады.

Прокуратура кез келген заңдылық бұзушылықты анықтау және жою жөнiнде шаралар қолданады, Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетiн заңдар мен өзге де құқықтық актiлерге наразылық жасайды, сотта мемлекеттiң мүддесiн бiлдiредi, сондай-ақ заңда белгiленген жағдайларда тәртiп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.

Прокуратура қызметiнiң құқықтық негiздерi Қазақстан Республикасы прокуратурасын ұйымдастыру, оның қызметiнiң тәртiбi және прокурорлардың өкiлеттiгi Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Заңмен, заң актiлерiмен, Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттармен, сондай-ақ Республика Бас Прокурорының бұйрықтарымен

айқындалады.

              Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәлме-дәл және бір үлгіде қолданылуына жоғары қадағалау жүргізу ісін мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тікелей өзі және өзіне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады.

Прокуратура органдары Мемлекет басшысының қаржы дағдарысы кезінде қоғамның әлеуметтік-саяси тұрақтылы­ғын қамтамасыз етуге бағытталған тап­сыр­маларын орындауға, сондай-ақ аза­маттардың еңбек және экономикалық құқықтарын қорғауға ерекше назар аударып отыр. 2009 жыл бойына про­ку­рорлардың жұмысы заң нормалары шең­берінде жұмысшыларға еңбекақы­ны уақтылы және толықтай төлеуді қамтамасыз етуге, өндіріс көлемін нақты себепсіз азайтып, қызметшілерді еңбек демалысына кетуге мәжбүрлеуге жол бермеуге бағытталды.

              Прокурорлық қадағалау шаралары негізінде орындалған сот актілері 41,4%, ал өндірілген қаражаттың мөл­шері 111,2% өскені байқалады. Соның ішін­де мемлекеттік бюджетке 2008 жылы 1,9 миллиард өндірілсе, осы жылдың қорытындысымен 4 миллиард теңгеден астам берешектер өндірілді (118% өскен). Бұл прокурорлар қол­дан­ған шаралардың пәрменділігі мен тиім­ді­лігінің көз жеткізерлік нәтижесі екені сөзсіз.

Қызметтегі жаңа талаптар, қадаға­лау органдары қызметіндегі жағымды өзгерістер мен 2010 жылға белгіленген мақсаттар туралы айтсақ, құқық тәртібін сақтау органдарының келісімді жұмысын және елімізде заңдылықты қамтамасыз ету мақсатында Құқық қор­ғау органдарының Үйлестіру Ке­ңесінің қызметі жандандырылған. 2009 жылы Үйлестіру Кеңесі мәжілістерінің қаралуына күш құрылымдарынан үйлестірілген іс-әрекетті және бірыңғай ұстанымды талап ететін аса өзекті мә­се­лелер шығарылды. Құқық қорғау ор­гандарының қызметінде бұрын басым болған жазалау бағытынан құқық бұзу­шылықтардың алдын алу және жолын кесу жағына бет бұрылды. Өңірлерде облыс прокурорлары басқаратын Үй­лестіру Кеңесінің қызметі де жан­дан­дырылып, оң нәтижелер алып келуі тиіс.

Прокуратура органдары қызметінің негізгі бағыттары да қайта қаралды. Жоғарыда айтылғандай, басты басым­дық ретінде құқық қорғау құзыретінің тиімді әрі пәрменді жүзеге асырылуы айқын­дал­ды. Прокуратура органдары­ның ерек­ше назары мемлекеттің эко­номикалық мүдделерін сақтауға бағыт­талған. Қаржы дағдарысының зардап­тарын неғұрлым азайтуға бағытталған Ұлттық Қордан бөлінген қаражаттың заңды және мақсатты жұмсалу мәселесі прокуратура органдарының тұрақты бақылауында.

Мысалы, өткен жылы ипотекалық несиелерді қайта қаржыландыру, агро­өнеркәсіптік кешенді, шағын және орта бизнесті қолдауға бөлінген қаражатты жұмсау заңдылығына тексерулер жүр­гізілді. Құқық қорғау және уәкілетті ор­гандар қабылдаған алдын алу шара­лары Ұлттық Қор қаражатының Үкімет белгілеген шарттарына сәйкес игері­луін қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.

Прокуратура органдарының тек­серулері нәтижесінде екінші деңгейдегі банктер тарапынан қор қаржысын мақ­сатсыз пайдалану фактілері анықталды. Мәселен, шағын және орта бизнес субъектілеріне жатпайтын, яғни несие алуға құқығы жоқ 4 несие алушыны 800 миллион теңгеден астам сомаға қайта қаржыландырған. Прокурорлық қадағалау актілері негізінде заңсыз пай­даланылған ақша банктерге қай­тарылып, тиісті жобаларды қаржы­лан­дыруға жолданды.

Қазіргі таңда прокурорлар анық­таған заң бұзушылықтардың жойылуын қам­тамасыз ету үшін қолданыстағы бақылау тетіктерін жетілдіру қажет. Әлеу­меттік-экономикалық салада про­курорлық қадағалаудың сапасы мен тиім­ділігін арттыру мақсатында про­курорлық тексерулерді жоспарлау және жүргізу кезіндегі тәуекелдерді бағалау жүйесін енгізу керек. Бұл прокурорлар­дың қызметін өзекті әрі маңызды арналарға бағыттауға мүмкіндік береді.

Прокуратура органдарының ең басты басым бағыттарының бірі ретінде аза­маттардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қам­тамасыз ету болған және солай болып қалады. Бұл әсіресе, әлеуметтік және еңбек қарым-қатынасы, денсаулық сақтау және білім беру салаларына қа­тысты. Осы жұмыс 2010-2020 жылдар аралығындағы мемлекеттің Құқықтық саясат тұжырымдамасының ережелері­не сәйкес жүргізіле отырып, нығайтуды талап етеді.

Биыл прокуратура органдары өз­дерінің мәртебесінің көтерілуіне және өкілеттіктерінің кеңейтілуіне бай­ла­нысты қызметін жоғары және сапалы деңгейге көшіруге бет бұруы керек. Біз­дерді жаңартылған құқықтық алаңда және қойылған тапсырмалардың өзгеріп, өсу жағдайында қызмет ету күтіп тұр. Атап айқанда, жыл сайын прокуратура органдарына азаматтардан келетін өтініштердің саны 20-30% арта түседі. Бір жағынан, бұл азаматтардың қадағалау органдарына сөзсіз сенім­ділігін және прокурорлар тарапынан олардың құқықтары мен мүдделері тиімді қорғалатынын куәландырады. Екінші жағынан, адамдардың қайы­рылу санының күрт өсуі бізге қоғам­ның даму тұрақтылығы, тыныштық пен құқық тәртібі жағдайының сақталуын қамтамасыз етуге қосымша жауапкершілік жүктейді.

Қазақстан Республикасының прокуратура органдары

Қазақстан Республикасының прокуратурасы - Республика аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасы Президентi Жарлықтарының және өзге нормативтiк құқықтық актiлердiң дәл және бiрыңғай қолданылуына, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтама мен тергеудiң, әкiмшiлiк және атқарушылық iстер жүргiзудiң заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының Президентiне есеп беретiн мемлекеттiк орган.
         Прокуратура кез келген заңдылық бұзушылықты анықтау және жою жөнiнде шаралар қолданады, Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетiн заңдар мен өзге де құқықтық актiлерге наразылық жасайды, сотта мемлекеттiң мүддесiн бiлдiредi, сондай-ақ заңда белгiленген жағдайларда тәртiп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.
Прокуратура қызметiнiң құқықтық негiздерi Қазақстан Республикасы прокуратурасын ұйымдастыру, оның қызметiнiң тәртiбi және прокурорлардың өкiлеттiгi Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Заңмен, заң актiлерiмен, Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттармен, сондай-ақ Республика Бас Прокурорының бұйрықтарымен

айқындалады. [1.1,2,3баптары]

Прокурордың сотта iс қараудағы құзыретi

1. Қылмыстық, азаматтық немесе өзге де сот iсiн жүргiзу барысында сотта мемлекет мүддесiн бiлдiре отырып, прокурор осы Заңға, сондай-ақ Республиканың қылмыстық iстер жүргiзу, азаматтық iстер жүргiзу және өзге де заңдарына сәйкес шағым және қадағалау тәртiбiмен өз өкiлеттiгiн жүзеге асырады.
2. Соттың (судьяның) iс бойынша шешiмiмен, үкiмiмен немесе өзге қаулысымен оның заңға сәйкессiздiгi немесе негiзсiздiгi себептi келiспеген жағдайда, прокурор iстi қайта қарау немесе құқықтық актiнiң күшiн жою не өзгерту туралы жоғары тұрған сотқа наразылық беруге хақылы.[1.30бабы]

Азаматтық сот ісін жүргізуде заңдардың дәлме-дәл және бір үлгіде қолданылуына жоғары қадағалау жүргізу ісін мемлекет атынан Қазақстан Республикасының Бас прокуроры тікелей өзі және өзіне бағынатын прокурорлар арқылы жүзеге асырады.

Прокуратура органдары Мемлекет басшысының қаржы дағдарысы кезінде қоғамның әлеуметтік-саяси тұрақтылы­ғын қамтамасыз етуге бағытталған тап­сыр­маларын орындауға, сондай-ақ аза­маттардың еңбек және экономикалық құқықтарын қорғауға ерекше назар аударып отыр. 2009 жыл бойына про­ку­рорлардың жұмысы заң нормалары шең­берінде жұмысшыларға еңбекақы­ны уақтылы және толықтай төлеуді қамтамасыз етуге, өндіріс көлемін нақты себепсіз азайтып, қызметшілерді еңбек демалысына кетуге мәжбүрлеуге жол бермеуге бағытталды.

Прокурорлық қадағалау актілері бойынша әлеуметтік-экономикалық са­лада 255 мың адамның конституциялық құқығы қорғалып, 183 мың қызметшінің жалпы сомасы 8,8 миллиард теңгені құ­ра­йтын еңбекақы бойынша қарызы өн­ді­ріліп берілді.

Прокуратура органдары азаматтар­дың құқықтары мен бостандықтарын қорғау мақсатында өткен жылы жеке және заңды тұлғалардың 251 мыңнан астам арыз-шағымдарын шешіп берді. Олардың 14 мыңнан астамы негізді деп табылып, қанағаттандырылды. 66 мың­нан астам азамат пен заңды тұлға­лар­дың өкілдері жеке қабылдауда болса, олардың 39 мыңнан астамын орталық және жергілікті орган басшылары тікелей қабылдады.

Сондай-ақ ел Президентімен бол­ған “тікелей желі” барысында келіп түс­кен арыз-шағымдарды қарау жөнін­дегі жұмыстар толықтай аяқталды. Бұл ретте Бас прокуратурада жалпы алғанда 3443 сауал қаралып, 85 адамның өті­ніші қанағаттандырылды, 27 арыз іші­нара қанағаттандырылып, 3044 арыз-шағымға заң нормалары шеңберінде нақты да анық түсіндірмелер берілді. Бұл арыз-шағымдарды қарау нәтиже­сін­де прокуратура органдары заң бұ­зушылықты жою жөнінде 57 ұсыныс енгізді. 15 тәртіптік өндіріс және 10 қылмыстық іс қозғалды, қылмыстық қу­далау органдарының 9 заңсыз қау­лы­сы тоқтатылды, қадағалау сот инс­тан­ция­сына 13 наразылық келтірілді. Мұ­ның бәрі сайып келгенде прокуратура органдарының отандастарымыздың заңды құқықтары мен мүдделерін тікелей қорғап қалу жөніндегі күш-жігері пәрменділігінің айқын куәсі.

Сондай-ақ өткен жылы үлескерлік құрылыс саласындағы теріс салдар­лар­ға қарсы тұруға шаралар қабылданды. Олар құрылыс компанияларының кей­бір басшылары тарапынан болған әртүрлі заң бұзушылықтар мен алаяқ­тық фактілері, олардың өз міндеттерін орындаудан бас тартуы, үлескерлердің ақшалай қаражаттарын мақсатсыз жұмсау, тіпті, тікелей талан-таражға салумен байланысты жағдайлар болды. 2009 жылы 82 нысан тұрғызу кезіндегі 45 құрылыс салушылар тарапынан болған әртүрлі теріс әрекеттер бел­гі­лерін, тіпті үлескерлердің қаржыларын ашық талан-таражға салу фактілерін прокурорлардың өздері тікелей анықтады. Бұл ретте 9 мыңнан астам азамат жәбірленуші деп танылды.

Прокурорлардың жедел әрекеттері арқасында тергеуге дейінгі кезеңде “Аль­вин Групп” (84 үлескер), “Азия Кон­тракш Импекс” (130), “Серт” (730) сияқты құрылыс салушылардың тұрғын үй кешендерін салуын аяқтауына қол жеткізілді. Прокурорлық ықпал ету нә­ти­жесінде “Ахсел Кент” құрылыс ком­паниясының құрылыс жұмыстары қай­та жанданып, “Бейбарыс Билдинг” ком­паниясы 37 үлескерге басқа бітіп тұрған нысаннан тұрғын үй берді. Мұн­дай мысалдар аз емес.

Аумақтық прокуратура органдары басшыларының бастамалары бойынша анықталған барлық фактілерге қатысты қылмыстық қудалау органдарына нақты құқықтық тапсырмалар берілді. Соның нәтижесінде 50 қылмыстық іс қозғалып, қазірдің өзінде сот үкім­дері­мен 38 адам сотталды. Сонымен бірге теріс пиғылды құрылыс салушылардың үлескерлер пайдасына өтем ретінде өндіріп беруге болатын барлық актив­терін анықтау жұмыстары жүргізілді және ол жалғасуда. Теріс пиғылды құрылыс салушылардың аяқталып біт­пеген құрылыс нысандары мен басқа да активтері арқылы үлескерлердің салған ақшаларын қайтару жөнінде де жұмыстар жүргізіліп жатыр.

Бүгінгі күні соттар прокурорлардың 4581 үлескер мүддесіне 35,4 миллиард теңге бойынша теріс пиғылды құрылыс са­лушыларға қойылған 48 талабын қана­ғаттандырды. Бұл дегеніңіз – про­ку­ратура анықтаған қаржылық заң бұзу­шылардың жалпы сомасының 70 пайы­зы. Осы ба­ғыт­тағы жұмыстар жал­ға­су­да, үлескерлік құ­рылыстың қатардағы қа­тысушы­ларының құқықтары мен эко­номикалық мүдделерін қорғау жөніндегі күш-жігерді табысты деп айтуға толық негіз бар.

Кәсіпкерлер мен шағын бизнес су­бъек­тілерінің заңды құқықтарын қам­та­масыз ету прокуратура орган­дары­ның 2009 жылғы құқық қорғау қыз­метінің басым бағытының бірі болды. Бір жағынан, олар жаһандық қаржы дағдарысының теріс әсерін мықтап сезінді. Бұл арада, Бас прокуратура бас­тамасымен прокуратура органдары­ның аумақтық бөлімшелерінің бәрінде кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөнінде құрылған арнайы жедел топтар өз міндеттерін толық ақтағанын айта кеткен жөн. Соның нәтижесінде 100-ден астам кәсіпкердің құқығы қорғалды. Бұл бағыттағы күн сайынғы жұмыстар жалғасуда, мәселен, қазіргі уақытта кәсіпкерлер мен тауар өндіру­шілердің құқықтарын қорғау жөніндегі еліміздің барлық жеріне бірдей ком­муникациялық торап – сенім теле­фонын қалыптастыру аяқталып келеді.

Тұтастай алғанда, әлеуметтік-эко­но­микалық саладағы азаматтардың құ­қықтарын қорғау мақсатында 2009 жылы прокурорлар орталықта және жер­гілікті жерлерде 23 115 тексеру жүр­гізген. Олардың нәтижелері бойынша 10 296 наразылық қанағаттандырылып, 553 ұйғарым орындалды, заң бұзушы­лықты жою үшін шаралар қолданыла отырып, 19 661 прокурорлық ұсыным қаралды. Прокурорлық ықпал ету ша­ра­лары бойынша 38 387 заңсыз құ­қық­тық акті тоқтатылды немесе өзгертілді. Тәртіптік, әкімшілік және материал­дық жауапкершілікке 52 538 адам тар­тылды, 71 іс қозғалып, қазірде олардың 18-і сотқа жіберілді. Сот қараған қыл­мыстық істер бойынша 18 адам сот­та­лып, мемлекет кірісіне 55 миллиардтан астам қаржы қайтарылды.