Қазақстан Республикасында аралық соттың даму сатылары

      Дауларды мемлекеттік соттарда қарау барысында тараптар дауды қараудың негізсіз созылуы, судьялардың біліктілігінің жетіспеушілігі сыбайластылығы сонымен қатар, қысым көрсету сияқты мәселелерге кез болып жатады. Осының барлығы сот шешіміне шағымдануға мәжбүр болып тұрған тараптардың одан әрі қарсы тұруына әкеледі.

      Бүгінгі күні республиканың азаматтық соттарымен әділ соттың жаңа қағидаларын енгізуді қарастыратын альтернатива пайда болды.

      Бір кездерде болған билер сотына ұқсастығы жөнінен «Аралық соттар туралы» және «Халықаралық коммерциялық арбитраж туралы» Заңдар қабылданғаннан кейін дауларды республикамызда жүретін заңдармен ғана емес, дауға қатысушылар таңдап алған шетелдік құқық нормалары бойынша қарайтын Қазақстандық халықаралық арбитраж (ҚХА) құрылды.

      Қазақстандық халықаралық арбитраждық соттың құрылуы әсіресе кәсіпкерлер үшін өте маңызды. Ереже бойынша шетелдіктер даулы жағдайларды азаматтық соттарда қарау сияқты тармақшаны өз шрттарында жазуды жақсы көрмейді, арбитражды қалайды. Сондықтан да қазақстандық бизнесмендер өздерінің ағымды мәселелерін алыс шетелде шешуге мәжбүр. Ал бұл өте қымбатқа түседі, әрі ұзаққа созылады. Мысалы, 2006 жылдары Стокгольмде жалпы сомасы 250 млн.доллардың ісі қаралды, олардың төртеуі Қазақстаннан болды[8].

    Аралық соттың алғаш Қазақстан Республикасында дамуының сатылары 1994 жылғы 27 желтоқсандағы қабылданған Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 9 бабының бірінші тармағында былай деп көрсетілген. Азаматтардың құқықтарын қорғау текқана сотпен арбитраждық немесе аралық сотпен жүзеге асырылады деп көрсетілген. ҚР АІЖК 25, 106, 170, 185, 192, 249 баптарына байланысты және Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттардың негізінде аралық сот дами бастады. Болашақта Қазақстан Республикасында аралық соттың мәртебесі өте зор деп ойлаймыз.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

     1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995ж. 30 тамыз.

     2. Басин Ю.Г., Грешников П.Я., Сулейменов М.К. и др. Третейский суд: законодательство, теория и практика: Сборник статей и документов.-Алматы, 2000.-С.33-48.

     3.Алина С. Арбитраж возвращается //Известия – Казахстан. 2005. 9февраля

     4.Сулейменов М.К. Арбитражные (третейские) суды в Казахстане: прошлое, настоящее, будущее. – Алматы: Казахстанский международный арбитраж, НИИ частного права, 2007. – С. 14-22

     5.Арыстанбекова К.В. Деятельность Третейского Суда // Банки Казахстана. 2001. №1 (43). С. 43

     6.Грешников П.Я., Грешников. И.П. Вопрос об арбитраже созрел и перезрел // Юридическая газета. 2002. 2 февраля

     7.Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі 13 тамыз 1990 ж.

     8. Грешников П., Грешников М. Самый незавесимый суд // казахстанская правда. 2002. 20 марта