Гитлердің канцлер болып тағайындалуы, Германияда фашистердің үкімет басына келуі

Осы оқиғалардан  кейін бірнеше күннен соң Германия мен Италия АҚШ-қа соғыс жариялады. Екінші дүние жүзілік соғыс өрті лаулай түсті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   2.3 Волгадағы ұлы шайқас және Қарсыласу қозғалысының өрлеуі  

Сталинград  шайқасы екінші дүние жүзілік  соғыстың барысындағы бет бұрыс  кезең болды. Немістердің таңдаулы 22 дивизиясын (330 мың солдаты мен  офицерін) жойып жіберген совет әскерлерінің орасан зор шабуылынан кейін, соғыстың немен тынатыны алдын ала белгілі  болды.

Волга жағалауында  тарихтағы ең ұлы шайқас жүріп  жатқан кезде, Англия мен АҚШ Францияның солтүстігіне әскер түсіру орнына Марокко  мен Алжирде десанттық операция жүргізді, онда жаудың әскерлері жоқ  болатын. Бұған жауап ретінде  гитлершілдер Францияның бүкіл территориясын  оккупациялады.

Солтүстік Африкаға түсірілген ағылшын-американ әскерлері Египеттегі герман-итальян  бөлімдеріне қарсы шабуыл жасады. 1943 жылдың көктемінде «белдік» державалардың  әскерлері тізе бүгуге мәжбүр болды. Африкадағы соғыс қимылдары аяқталды.

Чехословакияда  гитлершілдер Лидице деревнясының халқын айуандықпен қырды: 15 жастан асқан  барлық еркек атылды, әйелдер мен  балалар концентрациялық лагерьлерге  айдалды, үйлері жермен-жексен етілді. Лидице фашистік зорлық-зомбылықтың  бейнесі еді.

Совет-герман майданында жеңіліске ұшырау гитлерлік  лагерьде үлкен дағдарыс туғызды. Ұтылған  соғысты тоқтатуды талап еткен  халықтың наразылығы Германияның өз ішінде, сондай-ақ Румынияда, Финляндия мен Венгрияда күшейе түсті.

Фашистік блоктың ең осал буыны Италия болды. Соғыс оны экономикалық апатқа әкеліп киліктірді — өнеркәсіп өндірісі сырттан келетін шикізат болмағандықтан мейлінше қысқарды, ауыл шаруашылығында жұмыс қолы жетпеді, инфляция бұрын болып көрмеген дәрежеде етек алды. Италияны аштық жайлады — адамдар күніне 150 грамнан нан алды.

Өз қылмыстары үшін жауаптылықтан сытылып шығуға және өкімет басында қалуға тырысқан фашистік басшылардың бір бөлігі Муссолиниге қарсы заговор ұйымдастырды және оны орнынан түсіріп, Италияны соғыстан шығарамыз және Англиямен, АҚШ-пен келісімге қол қоямыз деп одақтастарға уәде берді.

Көп кешікпей ағылшын-американ әскерлері Солтүстік  Африкадағы операцияларын аяқтап, Сицилияға  келіп түскен кезде (1943 жылғы июль) заговоршылар Муссолиниді орнынан  түсірді. Жаңа үкіметті маршал Бадальо  құрды, ол өткенде Эфиопияның вице-королы, итальян армиясының бас штабының бастығы болды. Бадальо үкіметі одақтас державалар алдында тізе бүкті, Англия мен АҚШ өз әскерлерін Сицилиядан Апеннин түбегіне әкетті. Сол кезде Гитлердің бұйрығы бойынша Италияға немістің қосымша күштері жіберілді, олар ел территориясының көп бөлігін оккупациялады. Неміс және ағылшын-американ әскерлерін бөліп жатқан майдан шебі Неапольдың оңтүстігіне таман өтті. Ағылшын-американ әскерлері басып алған территорияға қашып барған Бадальо үкіметі Германияға соғыс жариялады, ал Солтүстік Италияда партизандық қозғалыс кең өріс алды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         3-тарау. Фашистік Германияның талқандалуы және тізе бүгуі

3.1 Екінші майданның ашылуы. Францияны және Польшаны азат ету

1944 жылдың  өн бойында Совет Армиясының  екпінді шабуылы тоқтаусыз жүргізіле  берді. Бұл шабуылды бөгемек  болып, гитлершілдер «тотальды»  мобилизация жасады, армияға жасы ұлғайған адамдар, кемтар-жарымжан адамдарды шақырды, бұрынғыдан да қатал террор арқылы, әскери тұтқындар мен бейбіт халықты жаппай қыру арқылы жеңіліп қаламыз деген пиғылды болдырмаймыз деп құр бекер арам тер болды. Бірақ террордың көмегі болмады. Фашистік блок ыдырай бастады.

Совет Одағы  екінші майдансыз-ақ өз күшімен Германияны толық жеңетініне көздері жеткен соң және бүкіл Европаны совет  әскерлерінің азат етуі халықтарға шын  демократиялық құрылыс орнатуға мүмкіндік береді деп үрейленіп, АҚШ пен Англия үкіметтері екінші майдан ашуға ұйғарды.

1944 жылы 6 июньде таң сәріде ағылшын-американ  және Канада әскерлері, сонымен  қатар генерал де Голль бастаған  француз бөлімдері Солтүстік  Францияға түсе бастады. Қысқа  мерзім ішінде континентке 40-қа  жуық дивизия жеткізілді. Германия, ақыр аяғында, екі майдандағы  соғыс қыспағына түсті.

1944 жылдың  жазында Франция территориясының  едәуір бөлігін Қарсыласу күштері  оккупанттардан азат еткен еді,  оның қатарында 500 мың адам  болды. Азат етілген аудандарда  халықтық өкімет құрылды. Августа  Парижде жаппай көтеріліс басталды.

1944 жылдың  аяқ шенінде бүкіл Франция  территориясын АҚШ пен Англия  әскерлері алды.

1944 жылдың  жазында Совет Армиясы Польша  территориясына кірді. Совет әскерлері  Польшаға кірместен бүрын Поляк  жұмысшы партиясының басшылығымен  демократиялық күштердің бір  тұтас майданы және Халықтық  армия құрылды. Азат етілген  аудандарда өкімет Халық советтерінің  қолына көшті. Люблинде халықтық-демократиялық  үкімет құрылды. 1945 жылдың басында бүкіл Польша азат етілді. Оған Германияның қол астында ұзақ уақыт болып келген батыс жерлері қайта қосылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2 Гитлерлік блоктың ыдырауы. Оңтүстік Шығыс Европаны азат ету

1944 жылы  августа, Совет Армиясының соққысынан  берекесі кеткен румын әскерлері  шегінген кезде, компартияның  басшылығымен халық Антонескудің  фашистік үкіметін құлатты, Гитлерлік  Германиядан ат құйрығын үзіп, Румыния уақытша бітімге қол  қойды және антигитлерлік коалицияға  қосылып, Германияға соғыс жариялады. 1945 жылы кектемде Румынияда халықтық-демократиялық үкімет құрылды.

Жеңіліске ұшыраған Финляндия да гитлерлік  блоктан шықты.

Болгарияның фашистік үкіметінің Германияға соғыстың өн бойы белсенді көмек көрсетіп келгенін ескеріп, Совет  Одағы Болгарияға соғыс жариялады. Болгар халқы коммунистер  құрған Отандық майданның басшылығымен 1944 жылы 9 сентябрьде бүкіл халықтық көтеріліс жасады. Фашистік тәртіп құлатылды, оның орнына Отандық майдан үкіметі орнады. Уақытша бітімге  кол қойып, Болгария Германияға қарсы  соғысқа кірісті.

1944 жылдың  күзінде совет әскерлері Югославияның  Халық-азаттық армиясымен бірге  Белградты алды.

Гитлерлік Германия жағында тек бір ғана Венгрия соғысты. Оны уысынан  шығарып алмау үшін, неміс фашистері  бүкіл елді оккупациялады. Совет  әскерлері азат еткен территорияда, Дебрецен қаласында, Уақытша ұлттық үкімет құрылды, ол антигитлерлік коалициядағы елдермен уақытша бітім жасады да, Германияға соғыс жариялады. Венгрияны  толық азат еткеннен кейін, бұл үкіметтің  билігі бүкіл елге тарады (1945 жылдың апрелі).

Совет Армиясының жеңісіне байланысты туған қолайлы  жағдай, албан халқына 1944 жылдың аяғында  елді фашистік оккупациядан азат етуге  мүмкіндік берді.

1943 жылдың  жазы қарсаңында гректің Халықтық-революциялық  армиясы жаудан елдің үштен  екі бөлігін тазартты. Азат етілген  территорияда Орталық және Оңтүстік-Шығыс  Европаның басқа елдеріндегі  сияқты өкімет органдары пайда  болды. 1944 жылы өзінің шегіну жолын  Совет Армиясы кесіп тастайды деп қорыққан гитлершілдер Грециядан өз әскерлерін асығыс алып кетті, Грецияға ағылшындар келіп түсті.

Сөйтіп, оқиғалардың барысы фашизмнен азат етілген елдер территориясында  СССР-дің жүргізген саясаты мен  ағылшын-американ билеп-төстеуші топтарының жургізген саясаттары арасында түбірлі  айырмашылықтар бар екенін көрсетті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                           3.3 Немістердің Арденныдағы шабуылы

Германияның жеңілетініне көзі жеткен көптеген белді-белді  гитлершілдер ағылшын-американ билеп-төстеуші топтарымен келісімге келу жолын  іздеді. Олардың Гитлерді құрбандыққа  шалғылары, герман фашизмнің барлық қылмысына жауапкершілікті бір  соған аударғылары, біржақты бітім  жасап, СССР-ге қарсы капиталистік біртұтас майдан ұйымдастырғылары келді. 1944 жылы 20 июльде Шығыс Пруссиядағы Гитлер ставкасында заговоршылар бомба  жарды. Сонда отырғандардың қайсыбірі  өлді, бірақ Гитлер тек болар-болмас қана жарақаттанды. Гестапо заговоршылардың  дереу көзін жойды.

1944 жылдың  аяғында герман командованиесі  Англия мен АҚШ-ты біржақты  бітім жасауға күшпен көндіруге  жанталаса әрекет жасады: неміс  әскерлері тұтқиылдан Арденныда  шабуылға көшті де, батыс одақтастарды  елеулі жеңіліске ұшыратты. Батыс  майданда АҚШ пен Англия үшін  өте-мөте қиын жағдай туды. Осы  кезде Черчилль немістердің бетін  аударарлық ірі шабуыл бастауды  өтініп, Совет үкіметіне сөз салды.  Осыдан кейін бірнеше күннен  соң Совет Армиясы Балтық теңізінен  Карпатқа дейінгі бүкіл майданда  орасан үлкен шабуылға көшті.  Немістер сол сәтте-ақ Арденныдағы  шабуылын тоқтатуға мәжбүр болды  да, әскерлерін шығысқа жібере  бастады. Ағылшын-американ әскерлері  ауыр жеңілістен құтқарылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                    3.4 Үшінші рейхтың күйреуі

1945 жылдың  көктемінде совет әскерлері - Австрияға  кірді де,  Венаны  азат етті.Біздің бөлімдеріміз  ауыр ұрыс жүргізе отырып, Германияға  жылжыды. Ал бұл кезде ағылшын-американ  әскерлері болар-болмас қарсылық  кездестіріп, Рейннен өтті де, батыстан келіп Германияға кірді.  Гитлершілдер енді тек одақтастар  лагеріндегі ала ауыздыққа үміт  артты. Осы мақсатпен олар АҚШ  пен Англия әскерлеріне қарсылық  көрсетпей территориясын тастап  кете берді, ағылшын-американ  әскерлеріне американ генералы  Эйзенхауэр басшылық етті, гитлершілдер  майданды тұрақтандыруға тырысып,  барлық, күшін Шығысқа салды. Алайда  совет жауынгерлері тоқтаусыз  батысқа қарай жылжи берді.  Апрельдің аяқ шенінде Берлин  қоршауға алынды, совет және американ  әскерлері Эльба өзенінде кездесті. Соғыс майдандарында 50 млн-нан  аса адамның қаза табуына тікелей  себепші болған Гитлер Совет  Қарулы Күштері фашистік Германияны  күйреткен кезде, 1945 ж. 30 апрельде  тарих сотынан қорқып у ішіп  өлді. 2 майда совет әскерлері  Германия астанасын алды.

Гитлерлік Германияны талқандауды аяқтай отырып, Совет Одағы өзінің одақтастық борышын  адал орындады, ал АҚШ пен Англияның  билеп-төстеуші топтары соғыс аяқталуға  жақындаған сайын бұрынғы антисоветтік бағытқа барған сайын ашықтан-ашық қайта оралды, сол кездің өзінде-ақ СССР-ге қарсы соғыс жоспарын ойластыра  бастады.

Басқа елдердегі  сияқты, Италияда да халықтық жаңа өкімет органдары құрылды, бірақ ағылшын-американ әскерлері оларды таратып жіберді, сөйтіп, елді демократияландыруға кедергі  жасады. Дегенмен оларға Италияда да үкімет құрамына коммунистерді енгізуге тура келді.

Майдың  басында гитлершілдер оккупациялаған Прага халқы көтеріліс жасады. Көтерілісшілерге совет әскерлері көмекке келді. Совет әскерлері Чехословакия халықтарына және оның астанасы Прага халқына азаттық әкелді.1945 жылдың 9 майына қараған түнде жеңілген Берлинде Германияның сөзсіз тізе бүгуі туралы актіге қол қойылды.

Европадағы  соғыс осылайша аяқталды. Халықтар тартқан зор құрбандық босқа  кетпеді. Фашизмнің күл-талқан болуымен аяқталған қанды шайқас бұл жеңіске  шешуші үлес қосқан Советтік социалистік  мемлекетті өшпес даңққа бөледі.

Германияны  одақтас державалар оккупациялады  және ол төрт аймаққа — совет, ағылшын, француз және американ аймағына — бөлінді. Берлинді совет әскерлерінің азат етуіне және оның совет оккупациялық аймағында болуына қарамастан, одақтастармен ынтымақтасуға ұмтылған СССР үкіметі Берлинді одақтастар коменданттары басқарған төрт секторға бөлуге келісті.

1945 жылы  июль — августа Потсдамда СССР, АҚШ және Англия үкіметі басшыларының  үшінші конференциясы болды. Совет  делегациясын И. В. Сталин басқарды, американ делегациясын президент  қызметіне таяуда ғана отырған  Г. Трумэн, ағылшын делегациясын  әуелі У. Черчилль, сонсын оның  орнына премьер-министрлік қызметіне  келген лейбористік партияның  лидері К. Эттли басқарды. Герман  мәселесі конференция жұмысынан  басты орын алды. Батыс державалар  Германияны тезірек бейбітшілік  сүйгіш демократиялық мемлекетке  айналдыруға бағытталған совет  ұсынысын қабылдауға мәжбүр болды.  Оккупациялаушы державалардың басты  мақсаты Германияны демилитарландыру, денацификациялау және демократияландыру  еді. Демилитарландыру — Германияны толық қарусыздандыру, оның соғыс өнеркәсібін жою, денацификациялау — фашизмді түп-тамырымен құрту, демократияландыру — демократиялық партиялар мен ұйымдарды қолдау деген сөз еді. Германияны уақытша оккупациялауға қарамастан, оны экономикалық және саяси жағынан біртұтас деп қарау керек, оны біріктіруді әзірлеу керек және барлық аймақтың халықтары жөнінде жалпы саясат жүргізу керек деп конференция шешімдерінде атап көрсетілді. Конференция басты-басты соғыс қылмыстыларын Халықаралық соғыс трибуналына беру туралы қаулы қабылдады.

Германиямен және оның бұрынғы одақтастарымен бітім  договорын әзірлеу үшін ұлы державалардың  сыртқы істер министрлері Советін  құруға шешім қабылданды. Барлық территориялық  мәселелерді түпкілікті шешкенге дейін, конференция Кенигсберг (қазіргі  Калининград) қаласы мен оған жапсарлас жатқан облыстарды Совет Одағына беруге келісті. Польшаның батыс шекарасы жөніндегі бұрынғы шешім бекітілді.