История создания университетов Казахстана

     1975 жылы Қазақ политехникалық институтының Энергетика факультетінің негізінде Алматы энергетикалық институты құрылды. Қазіргі Алматы энергетика және байланыс институты.

     1975 жылы Қапшағай су қоймасының солтүстік жағалауынан ауданы 50 гектар жерде студенттер мен профессорлық-оқытушылар құрамының демалуына ғана емес, сондай-ақ геологиялық барлау, мұнай және геофизика және тағы басқа факультеттердің оқу практикасын өткізуіне арналған оқу-сауықтыру кешені құрылды. Студенттерге арналған 500 орындық асхана, әскери кафедра ғимараты ашылды.

     1978 жылы ҚазПТИ-ден Рудный индустриалды институты жеке бөлініп шықты.

     1979 жыл. Қазақ КСР Министрлер Кеңесі 10-қарашадағы Қаулысымен ҚазПТИ-дегі сәулет және инженерлік құрылыс факультеттерінің және Бүкілодақтық сырттай оқытатын инженер-құрылыс институтының Алматы филиалының негізінде 1980 жылғы 1 қаңтардан бастап Алматыда Сәулет-құрылыс институты құрылды. Қазіргі Қазақ Бас сәулет-құрылыс академиясы.

     1980 жылдардың ортасында “Политех” КСРО-ның Куба, Моңғолия, Ауғанстан және Африканың бірқатар дамушы елдері үшін мамандар даярлайтын базалық институттарының бірі болды. Институттағы шет елдік студенттердің саны 600 адамға жетті.

     1981 - 1982 оқу жылында Қазақ политехникалық институтының студенттері 100 ғылыми жұмыспен Бүкілодақтық конкурстың 11 бөліміне қатысты. Конкурс нәтижелері бойынша олардың 22-сі медальдармен, дипломдармен, мақтау қағаздарымен марапатталды.

     1984 жылғы 26 шілдеде КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен В.И.Ленин атындағы Қазақ политехникалық институты 50 жылдық мерейтойына орай және институттың білікті мамандар мен ғылыми зерттеу жұмыстарын дамытудағы жетістіктер үшін Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды.

     1987 жылы институт ұжымымен сол кездегі Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Төрағасы болған Н.Ә.Назарбаев бірінші рет кездесті. Бұл келу институт үшін өте нәтижелі болды, “Самал” ықшамауданында қызметкерлерге арналған 48 пәтерлік жатақхана салынды.

     1985 жылы институттың кітапханасы жоғары оқу орындары кітапханалары байқауында республика бойынша 2-орын алды, КСРО Халық ағарту комитетінің Құрмет грамотасымен марапатталды.

     1989 жылдың өзінде ғана жазғы уақытта 315 адамнан жасақталған студенттердің мамандандырылған 20 отряды ұйымдастырылды. Олар: “Қазақстан бұрғышысы”, “Технолог”, “Прометей”, “Барлаушы”, “Конструктор”, “Кенші”, “Маркшейдер”, “Транспортшы” секілді құрылыс жасақтарында екпінді еңбек етті.1989 жылғы 19 қыркүйектегі КОКП ОК және КСРО Министрлер Кеңесінің № 1110 Қаулысына сәйкес ҚазПТИ ғалымдары Арал проблемасы бойынша Шығыс Орал маңында масштабы 1:20000 болатын арнайы кешенді экологтық-инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық түсірістер жасады.

     1990 жылы университетті 10 елден келген 47 студент, ал 1991 жылы 15 елден келген 109 студент бітірді.

     1992 жылы орталық Ғылыми кітапхана қазақ тілінде жүйелік каталог құрастыруды қолға алды. Жаңа ғылыми әдебиеттер абоненті ашылды. Кітапханада 42000 дана кітап қоры болды. Қазір университеттің Ғылыми кітапханасында 2 миллионға жуық оқулық пен ғылыми кітап бар.

     1993 жылы ҚазПТИ-дың негізінде Ш.Есенов атындағы Ақтау политехникалық институты жеке отау көтерді. Қазіргі Ш.Есенов атындағы Каспий технология және инженеринг мемлекеттік университеті.

     1994 жылғы 7 ақпандағы Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің № 43 қаулысымен ҚазПТИ Қазақ Ұлттық техникалық университеті болып өзгертілді. Бұл жыл университет ұжымының өмірінде елеулі оқиғаларымен – еліміздегі тұңғыш инженерлік-техникалық жоғары оқу орнының ашылуына 60 жыл толуымен есте қалды. Университет ұжымы мерейтойға дейінгі жылдардың қорытындысын шығарды және М.О.Әуезов атындағы драма театрында салтанатты түрде мерейтойын атап өтті. Салтанатты мәжіліске Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаев қатысты. “Дос-Мұқасан” ансамблінің алғашқы ұжымының үлкен мерекелік концерті болды. Осы жылдың маусым айынан бастап ҚазҰТУ-дың негізінде Атырау Мұнай және газ институты студенттерге есігін ашты.

     1999 жылы сәуір айында Қ.И.Сәтбаевтың туылғанына 100 жыл толуына байланысты халықаралық симпозиум өткізілді. Академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаев инженер кадрларды даярлауға және олардың ғылыми өндірістік өсуіне қомақты үлес қосып, Қазақ тау-кен металлургия институтының бітіруші түлектерінің мемлекеттік емтихан комиссиясын басқарды. Сондықтан көрнекті ғалымның құрметіне ҚР Үкіметінің 1999 жылы 22 қыркүйектегі №1436 қаулысы бойынша Қазақ техникалық университетіне Қаныш Сәтбаев есімі берілді.

     2000 жылдың наурыз  айында факультеттер негізінде 6 институт құрылды. Олар: әл-Машани атындағы Жаратылыстану-гуманитарлық институты; Инженерлік-экономикалық институты; Ақпарат және ақпараттық технологиялар институты; Машина жасау; Технология және экология институты; Ө.Байқоңыров атындағы Тау-кен металлургия институты. 2000 жылдың 20 желтоқсанында Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ мен VIVAN-DI WATER компаниясы аралығында кезекті келіссөздер кезеңі өтті. ҚазҰТУ-да 2000-2001 оқу жылдары халықаралық семинарлар жиі өткізілді. 26-27 қазанда еліміздің жоғары оқу орындары үшін Еуропалық білім қорының, Еуропалық комиссия делегаттарының, ТЕМПУС ақпараттық бюро өкілдерінің қатысуымен ТЕМПУС бағдарламасы бойынша семинар өтті.

     2000 жылы қазан айында университеттің «РАС» газетінің алғашқы саны жарық көрді.

     2001 жылдың 29 маусым айында Қазақстан Республикасы Үкіметі №992 қаулысымен Қаныш Сәтбаев атындағы техникалық университеті Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті болып аталды.

     2001 жылдың 12 шілдесінен бастап Қ.И.Сәтбаев атындағы университетінің ректоры болып Д.Қ.Сүлеев тағайындалды. (2001-2008ж.ж.).

     2004 жылы ҚазҰТУ Болонь қаласында (Италия) университеттердің Ұлы Хартиясына қол қойды.

     2005 жылдың 1 шілдесінде ҚР президенті Н.Ә.Назарбаевтың жарлығымен Ғылым мен техникадағы адамзат құндылықтары мен жеке тұлғаларды кәсіби тұрғыда дамытып, қалыптастыруға қосқан маңызды үлесі үшін Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ-ға ерекше мәртебе берілді.

     2008 жылы сәуірде Қ.Р.Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жарлығымен Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ ректоры болып, ҚР ҰҒА Құрметті академигі, Халықаралық инженерлік академиясының академигі, ғылым докторы, ҚазПТИ түлегі Ж.М.Әділов тағайындалды.

     2009 жылы 1 маусымда Қ.И.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университеті AUAC халықаралық аккредиттеу орталығының 1.06.2012 жылға дейін сертификатын алды.

     2009 жылы қазан айында өзінің 75 жылдық мерейтойын атып өтті.

     2009 жылы 24 желтоқсан хаттамасы бойынша Қ.И.Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ ҚР Білім және ғылым министрлігі ұлттық аккредитациялау орталығының аккредитация кеңесі шешімінің негізінде 5 жыл мерзімге аккредитацияланды. 

     Қазақcтан - Британ техникалык университеті (ҚБТУ)

     Қазақстан-Британ-техникалық университетін құру идеясы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтікі. Елбасының Біріккен Корольдіктің ресми уәкілдерімен болған бір қатар келіссөздер мен кездесулер нәтижесінде 2000 жылдың караша айында екі ел арасындағы өзара келісім Меморандумына қол қойылды. Университеттің қолдаушысы сол уақытта Ұлы Британия примьер-министрі Тони Блэр болды.

     Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі  мен Британдық кеңестің № 1027 өзара  келісім Меморандумына сәйкес 2001 жылдың 3 тамызында Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулысымен университет құрылды.

     Қазақстан тарапынан университетті аяқтандыруға атсалысқандар: Қазақстан үкіметі, Қазақстан Республикасының Білім  және ғылым министрлігі өкілетті орган болып табылады.. Университеттің қалыптасуына белсенді атсалысқан және осы күнге дейін мұрындық болған: Президент әкімшілігі, Білім және ғылым министрлігі, Минералды ресурстар мен энергетика министрлігі, Қаржы министрлігі, Стратегиялық жоспарлау агенттігі, Лондондағы Қазақстан елшілігі, Н. Назарбаевтің білім фонды. Жоғарыда аталғандардың төртеуі университеттің Директорлар кеңесінде ұсынылған.

     Британия  тарапынан ҚБТУ-дың серіктесі  болған Ұлы Британияның Қазақстандағы  елшілігі және оның басты өкілі—Британдық  кеңес. Білім беру және ілеспелі консультативтік кызметтерді қамтамасыз еткен: Абердин университеті және Ұлы Британияның мұнай астанасы Абердин қаласында орналасқан Роберт Гордон атындағы университет, Хериот-Уотт университеті (Эдинбург каласы) және Вестминстер университеті (Лондон қаласы). Жоғарыда аталған университеттердің тереңдетілген “Мұнай-газ өнеркәсібі” және “Іскерлік басқару” оқыту бағдарламалары бар. Сонымен қоса, олар әлем бойынша білім нарығының мұнай-газ саласында жетекші орында тұр.

     ҚБТУ  демеушілері: «ҚазМұнайГаз», «Аджип КСО», «Ақтөбемұнайгаз», «Бритиш Газ», «HSBC Банк», Еуразиялық өнеркәсіптік одақ, ЖАҚ ҰАК «Казатомпром», ААҚ «Қазақтелеком»,БК «Қазгермұнай», ЖАҚ ҰК «Қазақстан темір жолы», ЖАҚ «Қазақмыс», ААҚ «Қаражанбасмұнай», «Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг», ААҚ «КЕГОК», «Мицубиси Корпорэйшн», «Репсол», «Тенгизшевройл», «Шелл», «ШевронТексако», «Шлюмберже», «Халлибуртон», «Харррикейн». Аталған демеушілердің арқасында аз мерзімде оқу және ғылым зертханалары ашылып, заманауи құралдармен жабдықталды.

     Қазақстан-Британ техникалық университеті—Қазақстанның ұлттық, ғылыми техникалық элитасын дайындап, калыптаспыруды өзіне міндет санаған жаңа дәуір университеті. 

     Қазақстан менеджмент, экономика  және болжау институты

     Қазақстан менеджмент, экономика және болжау институты, ҚР Президенті жанындағы (ҚМЭБИ) – жоғары оқу орны. 1992 жылы 1 қаңтарда құрылған. Алғашқы кезде тек магистрлер даярлады. 1999 жылдан бакалаврлар бөліміне студенттер қабылдана бастады. Бакалаврлар даярлау мен магистратура бөлімдері: «Іскерлік әкімшілік және бухгалтерлік есеп», «Экономика», «Мемлекеттік басқару», «Саясаттану», «Халықаралық қатынастар», «Журналистика және БАҚ» салаларының мамандарын даярлайды. Өндірістен қол үзбей оқу үшін үздіксіз білім беру (кешкі) департаменті құрылған. Сабақтар ағылшын тілінде жүргізіледі. Еуропа, АҚШ, Канада, Азия елдерінен шақырылған көрнекті профессорлар мен Қазақстанның ғалым-ұстаздары дәріс береді. 

     Әл-фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

     Қазақ ұлттық университеті өзінің негізін 1934 жылы 15 каңтарда қалағаннан бастап Қазақстандағы білім беру жүйесінің бетке ұстар көркі, университеттік дәстүрлердің, кәсіби білікті ғылыми және педагогикалық мектептердің бастау - көзі болды. [1].1937 жылы қыркүйекте төрт жылдық оқу жүйесіне негізделген тұңғыш гуманитарлық шет тілдері факультеті ашылды. Бір жылдан кейін 120 студенті және құрамында орыс тілі мен әдебиеті, ағылшын тілі және француз тілі тәрізді үш кафедра бар филология факультеті (оқу мерзімі 5 жылдық) ашылды. Кейіннен шет тілдері факультеті де осы құрылымға қосылды. Университетте соғыс қарсаңы және соғыстан соңғы жылдары 23 кафедрасы бар үш жаратылыстану (биология, физика-математика, химия) және екі гуманитарлық (филология мен журналистика факультеті) факультет жұмыс істеді. Университет 1942 жылы 257 физик, химик, математик, биолог, журналист, филолог, сондай-ақ Батыс Еуропа тілдерінің мамандарын даярлап шығарды. 1954–1955 оқу жылы университетте 3778 студент оқыды, 386 оқытушы–профессор еңбек етті. 1970 жылы университет құрамында 16 мамандық бойынша жас кадрлар дайындайтын 10 факультет, 65 кафедра болды. 1980 жылы 89 кафедрада 869 оқытушы, онын ішінде 79 профессор мен 540 доцент, ғылым кандидаттары қызмет атқарды. Ал осы мектептер мемлекетіміздің әлеуеті артып, атақ-даңқының кеңінен жайылуына зор үлес қосты. Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың стратегиялық бағытыy жүзеге асыру барысында кадр дайындау саласы бойынша сапалы өзгерістерге қол жеткізу арқылы ҚазҰУ бугінгі күні де еліміздегі мәні мен маңызы аса жоғары оқу орны болып қала береді. Қазақстан жоғары мектебінің көшбасшысы болып табылатын Қазақ ұлттык университетінін 75 жылдық тарихы мемлекеттігіміздің қалыптасу дәуірлерімен тығыз байланысты. Ауқымды ерлік істер мен аштық трагедиясын, саяси куғынға ұшырау кезеңдерін бастан өткізіп, шындалған ұжымның алдына Қазақстанның тәуелсіздік жағдайындағы жаңа басым міндеттер қойылып отыр. Өткенді еске ала отырып, болашаққа болжам жасау қашаннан бар. Ұлы Отан соғысы жылдарында Қазақстанға елдің еуропалық бөлігінен: Мәскеу, Ленинград, Киев, Минск және т.б. ғылыми орталықтардан аса ірі ғылыми ұжымдар мен лабораториялар көшірілді. Бұл жылдары университетте КСРО ҒА академиктері И.Мещанинов, Н.Акулов, кореспондент–мүшелер В.Догель, А.Думанский, профессорлар А.Михлин, М.Розенберг, Н.Пакуль сияқты көптеген әйгілі ғалымдар еңбек ете бастады. КазҰУ-дың қабырғасында Қ.Сәтбаев, М.Әуезов, Е.Бекмаханов, Ә.Марғұлан, Д.Сокольский тәрізді аса көрнекті ғылым мен мәдениет қайраткерлері дәріс баскарды. Олардан басқа да белгілі есімдерді, университет ғылыми мектебінің негізін қалағандарды атауға болар еді. Содан бергі заманда ол көптеген ғылыми бағыттар бойынша дамып, жетіліп, халықаралық деңгейге көтерілді. ҚР мемлекеттік тәуелсіздікке қол жеткізумен бірге университет жаңаша даму жолына түсті. Тың үрдіс таңдау университет үшін сапалы ілгерілеуге қажетті алғышарт еді. Бұл орайда ҚР әлемдік қауымдастыққа тең құқылы мүше болуы – шешуші фактор. Мұндай жағдайда бір ғана таңдау жасау мумкін. Ол – әлемдік білім беру жүйесіне дәйекті түрде ойысу, мамандарды даярлаудың халықаралық стандарттарына көшу. 2008 жылы сәуірде еліміздің Президенті Н.Назарбаевтың ұлттық ЖОО ректорларымен кездесу кезінде алға койған міндеттердің бірі – ғылым мен білімді тиімді түрде үйлестіру. Бұл ретте біздің мүмкіндіктеріміз мол екенін айту керек. Университетте жиырмадан аса ғылыми-зерттеу және әдістемелік орталықтар, технопарк бар. Осы ғылыми инфрақұрылымға қосымша Елбасы бастамасымен қолға алынған маңызды бір іс – республикада он бес ұлттық лаборатория құру шарасына сай таяуда ҚазҰУ негізінде нанолабораторияның ашылуы. Қай кезеңде де біздің мактанышымыз – адами қор.