Контрольная работа по "Истории Беларуси"

Министерство образования  Республики Беларусь

Учреждение образования

«Белорусский государственный  университет информатики

 и радиоэлектроники»

 

Кафедра гуманитарных дисциплин

 

 

 

 

 

 

 

КОНТРОЛЬНАЯ РАБОТА

 

по курсу  “ История Беларуси ”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Минск 2012

Вариант 14

1. АСНОЎНЫЯ РЫСЫ БЕЛАРУСКАГА АДРАДЖЭННЯ.

У 70 – 80-я гады мінулага стагоддзя  беларускія даследчыкі даказалі наяўнасць  на Беларусі ў ХVІ – пачатку  ХVІІ ст. рэнесансавага гуманізму  і адпаведнай культуры. Беларуская культура ХVІ ст. упісвалася ў тагачасную еўрапейскую культуру, хаця і не знаходзілася ў эпіцэнтры яе развіцця.

Адным з чыннікаў дынамічнага развіцця беларускай культуры была яе поліканфесійнасць. Пратэстанты, езуіты, праваслаўная і  уніяцкая цэрквы грунтоўна дбалі  пра навучанне дзяцей. Дзеля гэтага стваралі свае школы, выдавалі падручнікі і навучальныя дапаможнікі, у  тым ліку на старабеларускай мове. У тыя часы характэрным было шырокае  распаўсюджанне палемічнай літаратуры.

Безумоуна, что Рэнесанс і Рэфармацыя як агульнацывілізацыйныя з’явы  пакінулі глыбокі след у гісторыі Беларусі гэтага перыяду. Аднак гэтыя  з’явы для Беларусі былі не столькі  сацыяльна-палітычнымі, сколькі духоўна-культурнымі.

Аналізуя гістарычныя крыніцы, можна зрабіць вынік, что у  аснове гэтага ляжыць некалькі прычын :

1) Гэтыя з’явы не вынікалі з сацыяльна-палітычнага развіцця Беларусі і тых грамадскіх працэсаў, якія адбываліся ў той час;

2) Яны не вынікалі з заканамернасцяў агульнага ўнутранага жыцця беларусаў;

3) Беларуская культура не мела амаль ніякага дачынення да культуры антычнай цывілізацыі. Светапогяд беларусаў не грунтаваўся на антычнай мадэлі ўспрыняцця свету і чалавека ў гэтым свеце;

4) У Беларусі не было такіх важных перадумаў, як наяўнасць ВНУ, не было попыту на адукаванасць, на інтэлектуальныя веды і мастацкія творы.

Гаворачы аб сацыяльна-эканамічным  развіцці Беларусі XVI стст., неабходна  сказаць, что яно таксама не спрыяла  стварэнню сацыяльнай базы Рэнесансу  і Рэфармацыі. Так у аграрным сектары  эканомікі ішоў працэс запрыгоньвання сялянства. Першым актам на гэтым  шляху быў Прывілей 1447 г. Заканадаўчыя нормы, што ўтрымліваліся ў Судзебніку 1466 г., Статутах 1529, 1566, 1588 гг. прадугледжвалі пошук і вяртанне сялян-уцекачоў. Гэта сведчыць аб тым, што ў дзяржаве дзейнічалі інстытуты традыцыйнага грамадства, накіраваныя супраць асноўнай часткі насельніцтва. Усё вышэй сказанае гаворыць аб тым, што сяляне не былі носьбітамі ідэй, якія абумоўлівалі фарміраванне індустрыяльнай цывілізацыі.

Працэс урбанізацыі ў Беларусі таксама быў абмежаваны некалькімі фактарамі. Асноўная частка беларускіх гарадоў была невялікай па памерах. Гарады налічвалі ад 1,5 да 3 тысяч  жыхароў. Яны належылі князю, альбо  былі прыватнай уласнасцю магнатаў. Сярод «лепшых» гарадоў, адзначаных Вялікім князем Казімірам у 1444 г. былі Брэст, Віцебск, Мінск, Гродна, Полацк, Слуцк. Гэтыя гарады налічвалі ад 5 да 10 тысяч чалавек. Праз 100 гадоў колькасць «лепшых» гарадоў узрасла, але вельмі нязначна.

Па нацыянальнаму складу ў гарадах  жыло каля 50% беларусаў, каля 40% гараджан былі яўрэямі і 10% складала шляхта, вайскоўцы, іерархі царквы. Беларускі горад  у гэты час належыў традыцыйнаму грамадству. Фактаў узнікнення мануфактурнай  вытворчасці ў гэты перыяд не адзначана. Суадносна ў Беларусі не сфарміравалася саслоўе бюргерства, якое было звязана  з мануфактурай і таварнай вытворчасцю.

Такім чынам, эпоха Адраджэння на беларускіх землях сутыкнулася з моцным супрацьдзеяннем, якое не дазволіла ёй разгарнуцца  тут у поўнай меры. Сярод асноўных праяў спецыфічнасці Новага часу ў ВКЛ можна назваць наступныя:

1. У Беларусі часой Рэнесанса адчувальным было імкненне знайсці кампраміснае рашэнне праблемы суіснавання традыцыйна-кансерватыўнага і гуманістычнага светапоглядаў. У выніку адбылося іх творчае засваенне з выбарам найбольш актуальных на дадзеным этапе развіцця норм, каштоўнасцей, прынцыпаў і ідэй.

2. Пры такім падыходзе на беларускіх землях даволі востра стала адчувацца шматукладнасць тагачаснага грамадства. Пры гэтым царква і рэлігія захавалі адно з вядучых месц у дзяржаве, з чым акрамя іншага звязана і параунальна слабае развіццё мясцовай свецкай культуры.

3. Як след вышэй азначаных фактараў у айчынных гарадах яшчэ не атрымаў належнага развіцця раннебуржуазны індывідуалізм, а панавай хутчэй грамадзянскі гуманізм.

4. Незувершанасць культурна-нацыянальнай кансалідацыі беларусаў і шматэтычны характар ВКЛ пры адначасовым моцным знешнім уздзеянні прывялі да пашырэння полілінгвізму ў айчынным грамадстве, што істотна пайплавала на станаўленне новай свецкай літаратуры.

5. Запозненае з'яўленне ў Беларусі рэнесансавых ідэй не дазволіла ім радыкальна трансфармаваць тутэйшае грамадства з прычыны пачатку каталіцкай рэакцыі і вяртання старых схаластычных традыцый.

З улікам усіх гэтых акалічнасцей распаўсюджанне Адраджэння ў Беларусі адбывалася у некалькі этапаў. У  першай палове XVI ст. ён толькі пачаў  сваё станаўленне ў рэгіёне і  ўнёс у грамадскую свядомасць разуменне  неабходнасці пэўных змен у духоўна-рэлігійным і сацыяльна-палітычным жыцці. У  наступныя дзесяцігоддзі адбыўся  ўжо сапраўдны сінтэз агульнаеўрапейскай рэфармацыйна-гуманістычнай традыцыі з мясцовай сацыяльна-палітычнай практыкай. Гэта прывяло да ўмацавання нацыянальнай самасвядомасці і паскарэння фарміравання беларускай народнасці. У пачатку  ж XVII ст. па прычыне наступлення контррэфармацыі  і цесна звязанага з ёй барока ідэі эпохі адраджэння страцілі ў  Беларусі практычную актуальнасць, але  засталіся важным элементам айчыннай сацыяльна-прававой, філасофсккай і  грамадскай думкі.

Напрыканцы неабходна адзначыць, што асноўным накірункам Рэнесансу  ў Беларусі стала асветніцтва. Таму менавіта з асветніцтва мы пачнем аналіз асаблівасцей развіцця Беларускай культуры перыяду Адраджэння.

2 РАЗВІЦЦЁ БЕЛАРУСКАЙ КУЛЬТУРЫ

2.1 Асвета  і адукацыя

Аналізуя гістарычныя крыніцы, прыходзім да вываду, что XVI ст. прынесла вялікія і вельмі значныя змены  ў асветніцкую і школьную справу Беларусі.

Асветніцкая плынь Рэнесансу ў  Беларусі грунтавалася на мясцовай традыцыі, закладзенай яшчэ Е.Полацкай і К.Тураўскім. Гэтая традыцыя была связана з  развіццём літаратуры, кніжнай справы, развіццём ідэй асветніцтва ў  асяроддзі беларускай шляхецкай  і бюргерскай інтэлігенцыі.

Разам з развіццём прагрэсіўных традыцый Старажытнай Русі на асвету пашыраецца ўплыў рэнесансавага  гуманізму. На тэрыторыі Беларусі з'яўляюцца найбольш перадавыя для таго часу пратэстанцкія і брацкія школы. Амаль у кожнай пратэстанцкай  абшчыне адчыняліся школы. У 70-я гады XVI ст. на Беларусі былі 163 кальвінісцкія  саборы, пры якіх існавалі школы  ў Брэсце, Ашмянах, Смаргоні, Нясвіжы, Мінску, Пінску, Магілёве, Оршы, Віцебску. Яскравым прыкладам кальвінісцкай  школы.на Беларусі быў Слуцкі ліцэй, заснаваны ў 1617 г. Ён меў свой статут, праграму, метадычныя распрацоўкі, а таксама правілы для вучняў і настаўнікаў. У ліцэі вывучаліся галоўным чынам гуманітарныя навукі – лацінская, грэчаская, польская, нямецкая мовы і літаратуры, рыторыка, гісторыя, логіка, правазнаўства, матэматыка, фізіка. Ліцэй быў чатырохкласнай установай, дзе тэрмін навучання ў кожным класе складаў два гады. У адказах вучняў найболып каш-тоўным лічылася самастойнасць вывадаў. Большасць вучняў ліцэя станавіліся прапаведнікамі кальвінізму, а найболып здольныя накіроўваліся ва універсітэты Германіі, Англіі, Італіі.

Арыянскімі абшчынамі былі заснаваны  школы ў Іўі, Клецку, Нясвіжы, Койданаве, Любчы, Лоску, Навагрудку і іншых  гарадах і мястэчках. Арыянскія  школы былі двух тыпаў – пачатковыя і гімназіі. У гімназіях, у тым  ліку ў Іўеўскай, Нясвіжскай, Лоскай, вывучаліся разам з мовамі і літаратурамі (лацінскай, грэчаскай, старажытна-яўрэйскай) філасофія, рыторыка, права, геаграфія, прыродазнаўства, матэматыка, фізіка, этыка. Вядомым педагогам арыянскіх  школ быў Ян Ліцыній Намыслоўскі.

У канцы XVI – першай палове XVII ст. на Беларусі адчыняюцца брацкія школы, спачатку ў Вільні (1584), а затым  і ў іншых гарадах (Брэст, Магілёў, Мінск, Пінск, Орша і г.д.). У брацкіх  школах звычайна вывучаліся пяць моў (беларуская, славянская, грэчаская, лацінская, польская), арыфметыка, дыялектыка, рыторыка, геаграфія, астраномія і іншыя дысцыпліны. Індывідуальнае навучанне ў гэтых школах замянялася класна-ўрочным, якое дажыло да нашага часу. Навучальны год, як і зараз, пачынаўся 1 верасня. Былі вельмі вялікія патрабаванні да вучняў (за два дні пропуску без  уважлівых прычын маглі выключыць  са школы) і высокія патрабаванні да настаўнікаў. Адметную ролю ў павышэнні  якасці выкладання ў брацкіх школах адыгралі выданні «Азбукі» (у 1574 г. у Львове – Іванам Фёдаравым, у 1596 г. у Вільні – Лаўрэнціем Зізаніем) і «Граматыкі» Мялеція Сматрыцкага (1621). 3 1590 па 1654 г. беларускія друкарні выдалі 16 буквароў.

Брацкія школы з'яўляліся цэнтрамі не толькі асветы, але і кнігадрукавання. Брацкія друкарні ў Вільні, Еўі (каля Вільні), Куцейне і Магілёве выдавалі большасць кніг богаслужэбнага зместу. Гэта выклікалася неабходнасцю ўпарадкаваць сістэму богаслужэння, процістаяць  каталіцызму і уніяцкаму ўплыву. Побач з літургічнымі выданнямі  прыкметнае месца займалі кнігі  для хатняга чытання (творы Іаана  Златавуста, Макарыя Егіпецкага, вучэбная і іншая літаратура), а таксама  палемічныя выданні, накіраваныя супраць  контррэфармацыі, царкоўна-рэлігійнай уніі, паланізацыі.

Адметную ролю ў кірылічным кнігадрукаванні  адыграў вядомы беларускі друкар магіляўчанін Спірыдон Собаль, які  на тэрыторыі Беларусі адчыніў дзве друкарні. Адну – у Куцейне (ля Оршы) у 1630 г. і выдаў тут на беларускай мове «Малітвы паўсядзённыя», «Буквар», «Часаслоў». У 1635 г. ён адчыніў друкарню і ў Буйнічах (пад Магілёвам), дзе выдаў «Псалтыр». У літаратуры апісаны 18 яго выданняў.

У другой палове XVII ст. кірылічнае кнігадрукаванне  ўваходзіць у паласу крызісу, абумоўленага агульным сацыяльна-эканамічным і  палітычным крызісам Рэчы Паспалітай.

У XVIII ст. на беларускіх землях пашыраецца свецкая адукацыя. Гэтаму садзейнічала рэформа школ, якая праводзілася пад  кіраўніцтвам С.Канарскага. Рэ-форма  пахіснула манаполію езуітаў  у галіне асветы, увяла ў школы  польскую мову, значную ўвагу надала грамадска-этычным і прыродазнаўчым навукам, выхаванню разумовых здольнас-цей  вучняў. Створаная ў 1773 г. Адукацыйная камісія адмяніла выкладанне ў рамках школьных праграм рэлігіі. На беларускіх землях камісія адкрыла 20 сваіх школ.

Значную ролю ў распаўсюджванні  навуковых ведаў адыграла Гродзенская  медыцынская школа, заснаваная Антоніем Тызенгаўзам. Узначальваў яе ў 1775 г. французскі ўрач і натураліст Ж.Э.Жылібер. Ён стварыў пры школе прыродазнаўчы кабінет, аптэку, анатамічны тэатр і батанічны сад, выдаў два тамы фундаментальнай працы «Літоўская флора».

Найбольш значным вынікам уплыву Асветніцтва на Рэч Паспаліту  была школьная рэформа, ажыццёўленая Адукацыйнай  камісіяй – установай па кіраўніцтву  народнай асветай, заснаванай сеймам 1773-1775 гг.

Адукацыйная камісія ажыццявіла рэформу  школ і універсітэтаў у духу ідэй Асветніцтва. Правядзенню рэформы  спрыяў роспуск у 1773 г. Папам Рымскім ордэна езуітаў, у руках якога на працягу ХVII-XVIII стст. фактычна знаходзілася манаполія на адукацыю ў Рэчы Паспалітай. Школы і маёмасць ордэна былі перададзены ў распараджэнне Адукацыйнай камісіі.

Вынікам рэформы было павелічэнне  колькасці пачатковых і сярэдніх школ на Беларусі, набыццё навучаннем усё больш свецкага характару. На пачатку ХІХ ст. існавала каля 130 пачатковых, 33 сярэднія і няпоўныя сярэднія школы, значная колькасць яўрэйскіх  рэлігійных школ, каля 40 школ розных каталіцкіх ордэнаў. Агульная колькасць навучэнцаў ва ўсіх школах (за выключэннем яўрэйскіх) дасягала 4 тысяч чалавек.

Такім чынам неабходна адзначыць  наступнае: у перыяд Адраджэння ў  Беларусі у галіне асветніцтва і  адукацыі адбыліся вельмі значныя змены. Пачалі функцыяніраваць найбольш перадавыя  для таго часу брацкія і пратэстанцкія (кальвінісцкія і арыянскія) школы, выдавацца вучэбная і палемічная літаратура, кнігі богаслужэбнага зместу, а таксама для хатняга чытання. У XVIII ст. на беларускіх землях пашыраецца свецкая адукацыя, праводзіцца школьная рэформа.

 

2.2 Літаратура, тэатр і музыка

Распаўсюджанне Рэфармацыі, кнігадрукавання  і гуманістычнага светапогляду, спрыяла  далейшаму развіццю беларускай літаратуры. Агульнадзяржаўныя летапісы і хронікі  паступова саступаюць месца новым  літаратурным відам і жанрам: публіцыстыцы, гісторыка-мемуарнай літаратуры, палітычнай сатыры, паэзіі.

Выдатным творам беларускага летапісання XVII ст. была Барку-лабаўская хроніка, якая з дэмакратычных пазіцый  адлюстравала дзяржаўныя, ваенныя, грамадзянскія  справы айчыны свайго часу.

Асобную увагу звернем на тое, што  беларуская рэфармацыя і контррэфармацыя  вылучылі плеяду публіцыстаў, якія адыгралі вялікую ролю у развіцці нашай  радзімы. Гэта такія славутыя імены, як С. Будны, В. Цяпінскі, М. Сматрыцкі, Х. Філалет, Л. Карповіч і інш.

Сымон Будны (1530 – 1593) упершыню ў сусветнай  літаратуры выдаў Евангелле з  прадмовай, каментарыямі і заўвагамі, у якіх спрабаваў даць радыкальную  рацыяналістычную крытыку кніг Новага Запавету. Ён напісаў некалькі твораў, больш значным з якіх быў «Аб  найгалоўнейшых палажэннях хрысціянскай веры» (1576). Будны лічыў, што без  дапамогі царквы чалавек можа дасягнуць  маральнай дасканаласці. Грамадска-палітычныя погляды Буднага былі памяркоўна-гуманістычныя. Ён прызнаваў прыватную ўласнасць, саслоўна-класавую няроўнасць, феадальную залежнасць сялян, але крытыкаваў феадальнае самавольства, беззаконне, захопніцкія войны, быў абаронцам верацярпімасці і інтэлектуальнай свабоды.

Ідэі С.Буднага аб развіцці беларускай мовы, культуры былі адным з фактараў станаўлення нацыянальнай самасвядомасці, а яго эстэтычныя погляды насілі рацыянальны характар: цудоўнае тое, што ісціннае.

Непрымірымым змагаром за веру продкаў  і нацыянальныя традыцыі стаў прадстаўнік  аратарскай прозы Лявонцій Карповіч (1580-1620) – беларускі пісьменнік-публіцыст, педагог, царкоўны дзеяч. Яго «Казанні» («Казанне двое», Еўе, 1615; «Казанне на пахаванне  князя В.В.Галіцына», Вільня, 1619; прадмова да кнігі Фікарыя «Вертаград душэўны», Вільня, 1620 і інш.) напісаны прыўзнятым стылем з выкарыстаннем сімволікі, вобразных параўнанняў. Яны аказвалі вялікае ўздзеянне на слухача  і чытача.