Контрольная работа по "Истории Беларуси"

Сапраўдным змагаром за праўду паўстае  перад намі Афанасій Філіповіч праз свой «Дыярыуш», які, па сутнасці, з'яўляецца зборам твораў. Ён складаецца з аўтабіяграфічных замалёвак, прамоў, палемічных трактатаў, пасланняў, паданняў, багаслоўскіх разважанняў, рэляцый і г.д. Аўтар не імкнецца да вычварнасці стылю, славес-най  эквілібрыстыкі, красамоўства. Сваю мэту ён бачыць у вобразным, шчырым і даходлівым апавяданні сучаснікам і нашчадкам  пра складаны і супярэчлівы час  у жыцці бацькаўшчыны. У сваіх  творах ён ганьбіў знешнюю і ўнутраную  палітыку, а таксама духоўных і  свецкіх феадалаў за іх імкненне да раскошы, бязлітасна выкрываў заганы грамадства.

Адной з зорак старажытнай беларускай літаратуры з'яўляецца Мялецій Сматрыцкі (1572 – 1630). Сучаснікам Сматрыцкі быў  больш знаёмы як пісьменнік-палеміст, пяру якога належыць каля 20 твораў самых  розных накірункаў. Асобае месца сярод  іх займае «Фрынас» (1610), у якім Сматрыцкі  ад імя сімвалічнага вобраза мацеры-царквы звяртаецца да народа з заклікам еднасці  ўсіх сіл у барацьбе з наступаючым  каталіцызмам. Адступніцтва ад веры, ад праваслаўнай мацеры-царквы трактава-лася Сматрыцкім як здрада радзіме. Ён быў  таксама адным з пе-ракладчыкаў  заходнееўрапейскай літаратуры розных часоў і народаў – Пятраркі, Ратэрдамскага і інш.

Важны ўклад у развіццё беларускай і рускай кульгуры зрабіў паэт і  драматург, кнігавыдавец і грамадскі  дзеяч Сімяон Полацкі (1629 -1680). Сацыяльна-палітычны  ідэал Сімяона Полацкага –  моцная дзяржава на чале з «асветным  манархам», мэта якой – усталяваць у грамадстве «вечны мір» і «ўсеагульны  дабрабыт» без расколу і мяцяжоў. Ен лічыў, што ўсё зло ў грамадстве ад неадукаванасці, невуцтва. Пашырэнне  асветы выратуе грамадства ад усіх заган, усталюе поўную гармонію і  мір. Сімяон Полацкі асуджаў багацце, праслаўляў нябесныя сілы і працу, прапаноўваў  праграму прагрэсіўнай дзейнасці цара, прыдворных вяльмож і некаторых  царкоўных дзеячаў. Ён апяваў беларускія землі, асабліва Полацк і Віцебск. Найболып значнымі зборнікамі яго паэтычных  твораў з'яўляюцца «Вертоград многоцветный»  і «Ріфмологіон».

Развіццё драматургіі выклікала  да жыцця тэатр. Спачатку з'явіўся школьны  тэатр, дзе перад пачаткам п'ес на гістарычныя і біблейскія тэмы, а  таксама ў антрактах і пасля  спектакляў разыгрываліся інтэрмедыі – пантамімы, танцы, кароценькія  п'ескі або сцэнкі, найчасцей камічнага  зместу. Школьныя п'есы пісаліся і  выконваліся па пэўных правілах. У  адпаведнасці з віленскім прадпісаннем 1717 г. спектакль не мог працягвацца болып за тры гадзіны. Спачатку жаночыя ролі забараняліся наогул, а потым іх дазвалялі выконваць толькі мужчынам.

Шырокае распаўсюджанне на Беларусі ў XVI ст. атрымаў тэатр лялек –  батлейка. Сюжэты батлейкі былі заснаваны  на біблейскай і евангельскай тэ-матыцы, а таксама бытавых матывах. Дзеянне  адбывалася ў спецыяльна пабудаваным  двухпа-вярховым доміку з вежачкай-мезанінам. На самым верхнім «узроўні» разыгрываліся  сцэнкі са Святога Пісання пра  Адама і Еву, нараджэнне Ісуса, на сярэднім -пра злачынства цара Ірада, а ў самым нізе – з народнага  побыту. Пастаноўкі батлейкі суправаджала як вакальная, так і інструментальная музыка: псалмы і канты, народныя песні  і танцы. Музычныя нумары пачыналі і завяршалі спектаклі, гучалі паміж сцэнамі, з'яўляліся своеасаблівымі інтэрмедыямі.

Важнай з'явай жыцця другой паловы XVIII ст. стаў прыгонны тэатр. Многія беларускія магнаты: Радзівілы, Храптовічы, Агінскія, Тышкевічы, Сапегі, Тызенгаўзы і інш., імкнучыся да раскошы, запрашалі  для пабудовы сваіх маёнткаў і  іх упрыгажэння лепшых айчынных і  замежных дойлідаў, мастакоў, майстроў садова-паркавага мастацтва. У сваіх  маёнтках яны ўтрымлівалі капэлы, аркестры, тэатры, а нярэдка і  самі станавіліся літаратарамі, музыкантамі, кампазітарамі, як Мацей Радзівіл, Міхал  Казімір Агінскі, Уршуля Радзівіл, Міхал  Клеафас Агінскі, аўтар знакамітага  паланеза «Развітанне з Радзімай».

Развіццё музычнай культуры дазволіла  магнатам ствараць у сваіх маёнтках прыватныя капэлы. Самыя вялікія  капэлы былі пры тэатрах: Нясвіжскім – Міхала Казіміра Радзівіла, Слонімскім – Міхала Казіміра Агінскага, Гродзенскім  – Антонія Тызенгаўза і Шклоўскім  – Сямёна Зорыча. Рэпертуар магнацкіх  капэл складала модная на той час  у Еўропе музыка: дывертысменты (устаўныя, пераважна вакальна-харэаграфічныя нумары ў драматычных, оперных і  балетных спектаклях XVII -XVIII стст.), серэнады, танцы, а таксама сімфоніі, канцэрты, араторыі, кантаты. Дзейнічалі і народныя капэлы, якія часам запрашаліся на балі да паноў.

Высокі ўзровень музычнай культуры забяспечваў магчымасць пастаноўкі на сцэнах тэатраў такіх складаных  музычных твораў, як опера і балет. Для падрыхтоўкі акцёраў оперы  і балета на Беларусі існавала некалькі школ (у Слуцку, Нясвіжы, Слоніме). Спектаклі  суправаджала капэла музыкантаў высокай  кваліфікацыі (у асноўным немцы, чэхі, аўстрыйцы). Некаторыя спектаклі  былі разлічаны на тэатральныя карціны: выхад на сцэну групы салдат, узяцце штурмам крэпасцей, фехтаванне, баталіі. У гэтых выпадках удзел у спектаклях прымалі кадэты, салдаты гарнізона.

Асабліва цікавым быў Слонімскі  тэатр Міхала Казіміра Агінскага, які  існаваў дваццаць гадоў (1771-1791). У  тэатры працавалі прафесійныя італьянскія, нямецкія, польскія спевакі, прыгонны хор і балет. Балетная трупа была пад-рыхтавана ў Слонімскай балетнай школе, спектаклі суправаджала капэла Агінскага. Збор нот, твораў, што выконваліся на розных сцэнах (філіялы тэатра існавалі ў Седліцах – Полышчы і Целяханах), налічваў 60 опер, 18 балетаў, 3 музычныя камедыі, 253 сімфоніі і больш за 460 іншых твораў (араторыі, арыі, музыка для дывертысментаў, асобных танцаў). Рэпертуар тэатра складаўся з опер і балетаў італьянскіх кампазітараў, а так-сама твораў М.К.Агінскага («Зменены філосаф», «Елісейскія палі»). Сцэна тэатра дазваляла ставіць спектаклі барочнага стылю – з выхадам вялікай колькасці спевакоў, статыстаў, з паказам тэатралізаваных баталій коннікаў і водных феерый.

У другой палове XVIII ст. у тэатры ўсё  часцей з'яўляліся іншаземцы-прафесіяналы і артысты з прыгонных сялян, якія атрымалі адпаведную адукацыю. Асабліва гэта ўзмацнілася пасля смерці Францішкі  Уршулі Радзівіл, калі са сцэны зніклі драматычныя творы і перавага аддавалася операм і балетам. Ставіліся  творы замежных і айчынных аўтараў. Напрыклад, музыку для аперэты «Агатка» і оперы «Войт альбанскага  паселішча» напісаў кампазітар нямецкага  паходжання Ян Давід Голанд (дырыжор  нясвіжскага аркестра), вершаванае лібрэта – Мацей Радзівіл.

Такім чынам, відавочна, штонародная  культурная традыцыя таксама адчула дабратворны уплыў эпохі Адраджэння. Далейшае яе узбагачэнне і насычэнне  новымі рысамі гарманічна дапоўніла  ужо наяўную першааснову.

2.3 Архітэктура  и выяўленчае мастацтва

У XVI – XVII ст. ускладнялася планіроўка і архітэктура беларускіх гарадоў, працягвалася стварэнне абарончых  і культавых збудаванняў у  стылі барока. Як і раней, беларускі  феадальны горад меў тыповую  забудову: умацаваны замак – рэзідэнцыя феадала, князя альбо велікакняжацкага намесніка і размешчаны вакол  замка гандлёва-рамесны пасад  пад аховай замкавых сцен. Замак з'яўляўся цэнтрам горада і галоўнай яго архітэктурна-будаўнічай дамінантай.

Гістарычныя крыніцы гавораць аб тым, што да XVII ст. Мінск быў драўляны. Інтэнсіўнае мураванае будаўніцтва  ў Мінску ўзнікла ў пачатку XVII ст., што было звязана з абвастрэннем сацыяльна-палітычнага і рэлігійнага  становішча ўнутры Вялікага княства  Літоўскага ў сувязі з заключэннем  Брэсцкай царкоўнай уніі і наступленнем контррэфармацыі. Праваслаўныя, католікі і уніяты імкнуліся засведчыць сваю сілу і прысутнасць у горадзе  шляхам па-будовы манументальных мураваных  храмаў і кляштараў. Ідэйнае і  рэлігійнае саперйіцтва стымулявала  мураванае будаўніцтва. У першай палове XVII ст. на плошчы Высокага рынку, на месцы драўлянай Святадухаўскай царквы, быў пабудаваны базыльянскі  кляштар (у змененым выглядзе захаваўся  да нашых дзён – у ім да нядаўняга  часу размяшчаўся Белсаўпраф), а  побач з ім (цяпер вул. Энгельса) -дамініканскі касцёл і кляштар. У  сярэдзіне XVII ст. насупраць будынка  базыльянскага мужчынскага кляштара быў пабудаваны базыльянскі жаночы кляштар. Будынкі мінскіх базыльян уяўлялі сабой адзіны архітэктурны комплекс з кампазіцыйным цэнтрам  – царквой Святога Духа. На Высокім  рынку былі пабудаваны таксама касцёл і кляштар бернардзінцаў (да нядаўняга  часу ў гэтых будынках размяшчаўся  архіў), касцёл і кляштар бернардзінак (зараз – гэта праваслаўны сабор  на плошчы Свабоды, у кляштарных будынках – жылыя дамы).

Галоўнай архітэктурна-будаўнічай дамінантай Нясвіжа з'яўляўся замак, заснаваны ў 1583 г. на месцы створанага раней драўлянага замка. Мікалай Радзівіл Чорны ў 1547 г. перабудаваў драўляны замак. Яго сын і наследнік Мікалай Крыштоф Радзівіл, па мянушцы Сіротка, пасля падарожжа ў Сірыю, Палесціну і Егіпет распачаў у Нясвіжы вялікае будаўніцтва. Ён запрасіў выдатнага архітэктара Яна Марыю Бернардоні, па пра-ектах якога былі створаны цудоўныя збудаванні ў Кракаве, Калішы і Любліне. Але менавіта ў Нясвіжы таленавіты італьянец пакінуў свае лепшыя творы – замак, касцёл і калегіум езуітаў.

Галоўны франтон замка Радзівілы  ўпрыгожылі сваім гербам і ваеннымі эмблемамі з пышным арнаментам у  стылі барока. Арка ўязной вежы вяла ва ўнутраны парадны двор, дзе каменныя пабудовы размяшчаліся па перыметры  своеасаблівага кола. Цэнтральны корпус займалі самі Радзівілы. Злева ад яго знаходзіўся трохпавярховы  казар-менны дом з высокай дазорнай вежай, справа – двухпавярховае гаспадарчае  збудаванне. Другі двор – конны, альбо гаспадарчы, на ім у XVII-пачатку XIX ст. размяшчаліся падземная стайня і яма-бункер для мяд-зведзяў. Трэці  двор быў зусім маленькі. Ён злучаўся з навакольным светам сакрэтнымі пераходамі. Мясцовыя легенды сведчаць аб тым, што падземныя хады ішлі да Альбы (летняй рэзідэнцьгі Радзівілаў з каналамі і сажалкамі, на якіх плаваў княжацкі флот) і нават Мірскага замка.

У 1706 г. Нясвіжскі замак быў разбураны шведамі. У 1726 г. яго адбудавалі ў стылі барока. Запрошаны для гэтага архітэктар К.Ждановіч пачаў насыпаць новыя валы. У XVIII ст. быў перабудаваны галоўны корпус палаца. Стварэннем аднаго з лепшых на Беларусі ландшафтных паркаў завяршалася фарміраванне палацава-паркавага ансамбля. 3 таго часу ў асноўных абрысах гэты ансамбль захаваўся да нашых дзён.

Стыль барока, запазычаны з Італіі, яшчэ доўга спалучаўся ў мясцовым дойлідстве з элементамі готыкі і  рэнесансу. Так, касцёлы бернардзінцаў  у Гродне (1595-1618) і Іўі (каля 1600 г.) побач з плоскімі барочнымі фасадамі мелі гатычныя шматгранныя апсіды, умацаваныя контрфорсамі. Мікалаеўскі касцёл у Міры (1599-1605) – трохнефавая базіліка з трансептам, цэнтральны неф якой завяршае шмат'ярусная рэне-сансная вежа, з двух бакоў да яе прымыкаюць невялікія круглыя бакавыя вежы з вітымі ўсходамі, якія кампазіцыйна завяршаюць бакавыя нефы.

Ранні этап станаўлення беларускага  барока завяршыўся фарміраваннем характэрнага базілікальнага аднаапсіднага тыпу храма з двухвежавым фасадам: касцёл у Дзятлаве (1624), касцёл брыгітак у Гродне (1642 – 1656), касцёл у Вішневе каля Валожына (1637 – 1641).

Але хутка на Беларусі будуюцца касцёлы  з бязвежавымі галоўнымі фасадамі, дзе канцэнтраваліся асноўныя сродкі выразнасці, што, як вядома, было характэрна для італьянскага барока (касцёлы  бернардзінцаў і францысканцаў  у Гродне, дамініканцаў у Мінску і Навагрудку).

Позняму беларускаму барока побач  з надзвычайнай маляўнічасцю і пластычнасцю, багаццем святлаценю ўласцівы стромкасць і лёгкасць, хвалістыя абрысы вежаў  і франтонаў. У мастацтвазнаўстве  яно атрымала назву «віленскае барока». Найбольш выразна рысы позняга беларускага  барока выявіліся ў культавых  пабудовах уніятаў XVIII ст. Сафійскі сабор у Полацку (перабудаваны ў 1738-1750 гг.), цэрквы і манастыры ў  Беразвеччы (каля Глыбокага), Барунах (каля Ашмян), Талачыне, Богаяўленская і  Крыжаўзвіжанская цэрквы ў Жыровічах (каля Слоніма), Васкрасенская царква ў Віцебску і інш. У меншай ступені  характарыстыкі «віленскага барока»  знайшлі ўвасабленне ў каталіцкім будаўніцтве другой паловы XVIII ст.: касцелы  ў Слоніме, Лужках і Германавічах, касцелы дамшіканцау у Смалянах (каля Оршы) і Дунілавічах (каля Паставаў).

Да ліку пабудоў грамадзянскага прызначэння адносяцца адміністрацыйныя і гаспадарчыя будынкі. 3 увядзеннем гарадскога самакіравання на аснове магдэбургскага права на рыначных плошчах, побач з крамамі і гасціннымі дварамі, будаваліся ратушы розных памераў  і планіроўкі. Частка памяшканняў  ратушы (падвалы, першыя паверхі) адводзілася  пад хлебныя крамы, склады тавараў  прыезджых купцоў, памяшканнідля  апрацоукі сукнаў у іх хавалі гарадскія  вагі і бочкі, якімі мералі збожжа. У ратушы знаходзіліся канцылярыя самакіравання, гарадская казна, архіў з кнігамі  адміністрацыйных прадшсанняў рады і яе судовых рашэнняў, граматы  з прывілеямі, выдадзенымі грраду. Найболып вядомымі з'яўляюцца будынкі  Мінскай, Гродзенскай, Віцебскай, Магілёўскай, Слонімскай і Шклоўскай ратуш. Большасць  гэтых будынкаў не захавалася.

Ствараліся  таксама выдатныя палацавыя ансамблі, якія спалучалі розныя стылявыя плыні  – барока, ракако, класіцызм. Для  палацавых пабудоў характэрна спецыфічная  кампазіцыя з пара-дным дваром, анфіладяай планіроўкай, багатай дэкаратыўнай апрацоўкай фасада і інтэр'ера. Іх веліч  і прыгажосць дапаўнялі паркавыя ансамблі. Магнацкія рэзідэнцыі сапернічалі  паміж сабой, а часам і з  каралеўскімі палацамі ў пышнасці архітэктуры, аксесуарах іх унутранага ўбрання. Галерэю  палацаў гэтага перыяду складаюць  рэзідэнцыі буйных магнатаў: Агінскіх у Слоніме, Чартарыйскіх у Воўчыне (Камянецкі р-н), Радзівілаў у Нясвіжы  і Дзятлаве, Тызенгаўза ў Гродне.

Ідэі Адраджэння, а затым і  барока праніклі і ў майстэрні  мастакоў. У беларускім жывапісе акрэсліліся  два напрамкі. Першы – мастацтва, заснаванае на старажытнарускіх традыцыях; другі – жывапіс, які знаходзіўся  пад уплывам заходнееўрапейскай мастацкай школы. Але і ў першым і ў другім напрамках адбываецца перапляценне візантыйскага і заходнееўрапейскага  стыляў з мясцовай школай, захаванне  мясцовых традыцый, выпрацоўка свайго ідэалу і мастацкіх прынцыпаў.