Культурнае жыццё БССР у сярэдзіне 50-х – 80 гг

 АКАДЭМІЯ КІРАВАННЯ ПРЫ ПРЭЗІДЭНЦЕ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

Інстытут  кіруючых кадраў

Факультэт інавацыйнай падрыхтоўкі

Кафедра тэорыі і гісторыі дзяржавы і права 
 
 
 
 

РЭФЕРАТ

па дысцыпліне: «Гісторыя  Беларусі»

                   па тэме: « Культурнае жыццё БССР у сярэдзіне 50-х – 80 гг. » 
 
 
 

Выканала:                                          Студэнтка 1 курса УІР-3

                                                          Дудко Любоў Валер’еўна 

Праверыў:                                        Кандыдат гістарычных навук

                                                          Цабкала Андрэй Анатольевіч 

                                            Мінск, 2011

                                                            Змест

Уводзіны………………………………………………………………….………3

1. Развiццё вышэйшай i сярэдняй адукацыi ………….………..………………6

2. Лiтаратура i мастацтва……………………………………………….……….9

3. Поспехi беларускай навукi і тэхнiкі……………………………...…...…….17

Заключэнне………………………………………………………………………22

Спіс выкарыстаных крыніц……………………………………………………..23 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                                     Уводзіны

  "Культура - гэта спецыфічны  спосаб арганізацыі  чалавечай жыццядзейнасці, прадстаўлены ў  прадуктах матэрыяльнай  і духоўнай працы,  у сістэме сацыяльных  нормаў і ўстаноў,  у духоўных каштоўнасцях, у сукупнасці стаўлення  людзей да прыроды,  паміж сабой і  да сябе, а таксама  да артэфактаў  культуры".

  Культура - адно з фундаментальных паняццяў сацыяльна-гуманітарнага спазнання  і выконвае ў ім такую ж важную ролю, як паняцце масы ў фізіцы ці спадчыннасці ў біялогіі.

  Паняцце культуры характарызуе вельмі складаны і шматгранны фактар чалавечага быцця, які выражаецца і праяўляецца ў мностве самых разнастайных феноменаў сацыяльнага жыцця, званых з'явамі культуры.

  Супярэчлівы характар насіла культурнае жыццё рэспублікі ў перыяд: 50-80 гады ХХ ст. З аднаго боку, ішла дэмакратызацыя, звязаная з  наступленнем “адлігі”, рэабілітацыя дзеячаў навукі і культуры, аслабленне партыйнага ўціску, а з другога, –  русіфікацыя ўсіх сфер жыцця, абгрунтаваная  тэзісам аб пабудове камуністычнага грамадства, дзе будуць зліты мовы і культуры ўсіх савецкіх народаў, ваяўнічы атэізм, шаблоннасць. У адукацыі ў  гэты час праходзіць некалькі рэформ. У 1958 г. адбываецца пераход да ўсеагульнага 8-гадовага навучання і ўвядзенне  ў сярэдняй школе адзінаццацігадовага  тэрміну з вытворчым навучаннем. Дзесяцігадовае навучанне вярнулася  ў 1964-1984 гг., а ў 70-я гг. была ўведзена ўсеагульная сярэдняя адукацыя моладзі. У прафесійна-тэхнічнай адукацыі стваралася адзіная сістэма гарадскіх  і сельскіх прафесійна-тэхнічных  вучылішчаў. У 1950 г. ў БССР працавала больш за сто тэхнікумаў, 29 ВНУ. Але вышэйшая і сярэдняя спецыяльная адукацыя адзначалася экстэнсіўнасцю, калі пры пастаянным павелічэнні колькасці выпускнікоў не заўсёды захоўвалася якасць іх навучання.

  Адной з  адмоўных рыс адукацыі таго часу стала  звужэнне сферы выкарыстання беларускай мовы. У БССР не было ніводнай сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай навучальнай  установы з беларускай мовай навучання. Бацькі атрымалі права вызваляць дзяцей ад вывучэння беларускай мовы ў школе. Дапускалася выкладанне беларускай мовы па-руску. У сярэдзіне 80-х гг. усяго каля 19% дзіцячых садкоў і 23% школ працавалі на беларускай мове. У выніку такой моўнай палітыкі стварыліся вельмі неспрыяльныя ўмовы для развіцця беларускай культуры.

  Навука  гэтага перыяду характарызуецца  станаўленнем фундаментальных даследаванняў. У сістэме АН БССР адкрываюцца  інстытуты фізікі і матэматыкі, генетыкі, цепла- і масаабмену і інш. Ствараюцца цэлыя навуковыя школы (у галіне звычайных дыфференцыяльных ураўненняў — школа Н.П.Яругіна, спектраскапіі і лазераў – Б.І.Сцяпанава, цепла- і масапераносу – А.В.Лыкава, тэарэтычнай фізікі – Ф.І.Фёдарава, антрапагенэзу – Г.І.Гарэцкага, кардыялогіі – Г.І.Сідарэнкі, вылічальнай матэматыкі – У.І.Крылова, геалогіі і тэктонікі – Р.Г.Гарэцкага). Шырока вядомымі ў свеце сталі біёлаг В.Купрэвіч, матэматык У.Платонаў, фізік М.Барысевіч. Пераважнае развіццё ў рэспубліцы атрымалі тэхнічная і фізіка-матэматычная навукі, што звязана з развіццём навукова-тэхнічнага прагрэсу. Аднак толькі нямногія навуковыя распрацоўкі знаходзілі прымяненне на практыцы.

  У беларускім рэчышчы развіваецца літаратура. Узмацняецца яе сувязь з жыццём. Але захоўваецца партыйнае кіраўніцтва, цэнзура, асабліва пашыраныя ў другой палове 60-х гг. У якасці вядучага жанру прозы ўсталёўваецца раман. Галоўнай застаецца тэма мінулай  вайны, але зараз мастакі слова  большую ўвагу надаюць раскрыццю  ўнутранага свету чалавека ў такіх  экстрэмальных умовах (раманы А.Адамовіча, В.Быкава, І.Навуменкі, І.Чыгрынава, дакументалістыка С.Алексіевіч і інш.). Гістарычная праблематыка таксама прыцягвае да сябе пільную ўвагу (раманы Л.Дайнекі, В.Іпатавай, У.Караткевіча, К.Тарасава, п’есы А.Макаёнка, А.Петрашкевіча).

  Шмат твораў прысвячалася праблемам сацыялістычнай рэчаіснасці (Я.Брыль, Г.Далідовіч, К.Крапіва, І.Мележ, І.Шамякін). Паэзія адзначана творамі Р.Барадуліна, П.Броўкі, Н.Гілевіча, П.Глебкі, П.Панчанкі і інш. Беларускія літаратары цесна супрацоўнічалі з кінастудыяй “Беларусьфільм”, якая аднавіла сваю работу ў 1944 г. Кожны год на ёй выпускалася каля 70 фільмаў розных накірункаў. Сярод найбольш вядомых – мастацкія стужкі “Міколка-паравоз”, “Белыя росы”, “Крушэнне імперыі”, “Альпійская балада”.

  З 60-х гг. беларускія тэатры захапляюцца маральна-этычнай праблематыкай. Ставяцца п’есы беларускіх драматургаў (А.Дударава, А.Макаёнка, М.Матукоўскага), рускіх і сусветных класікаў, савецкіх аўтараў. Сусветнае прызнанне атрымлівае балетная трупа Беларускага дзяржаўнага тэатра оперы і балета пад кіраўніцтвам В.Елізар’ева, свайго роду заснавальніка беларускай школы балета ("Стварэнне свету" А.Пятрова і інш.). К сярэдзіне 80-х гг. у БССР працавалі 2 музычныя, 6 лялечных, 9 драматычных тэатраў, але толькі тры з іх былі беларускамоўныя.

  У музычным мастацтве развіваюцца жанры  сімфоніі і інструментальнай музыкі (кампазітары У.Алоўнікаў, М.Аладаў, А.Багатыроў, І.Лучанок, У.Мулявін, П.Падкавыраў, Я.Цікоцкі). Наладжваецца цеснае супрацоўніцтва з тэатрамі (оперы М.Аладава, Дз.Лукаса, Р.Пукста, Дз.Смольскага, Ю.Семянякі). Кампазітары звяртаюцца да ваенна-патрыятычнай тэматыкі, увасаблення вобразаў рэальных гістарычных асоб. Большасць кампазітараў працуе ў розных жанрах. У 70-80-я гг. з’яўляюцца новыя тыпы музычных і танцавальных калектываў (вакальна-інструментальныя ансамблі “Песняры”, “Верасы”, “Сябры”, фальклорна-харэаграфічны ансамбль “Харошкі”).

  Дзяржава  садзейнічае масаваму развіццю самадзейнай  мастацкай творчасці: многія аматарскія калектывы сталі вядомы далёка за межамі рэспублікі. У 1983-1985 гг. у БССР было створана 652 калектывы мастацкай самадзейнасці, якія аб’ядноўвалі 18 тысяч удзельнікаў. 
 
 
 

                       1.Развiццё вышэйшай i сярэдняй адукацыi

  Важнай  перадумовай развіцця культуры з'яўляецца неабходны адукацыйны ўзровень насельніцтва. У пасляваенны перыяд павялічыліся асігнаванні на патрэбы сістэмы  адукацыі. За 1946-1950 гг. на аднаўленне і  развіццё агульнаадукацыйнай школы  было ддпушчана 3598,7 млн р. Гэта дазволіла толькі за кошт дзяржаўных сродкаў пабудаваць 205 школ на 62,4 тыс. вучнёўскіх месц. У канцы 1950 г. у БССР у асноуным была адноулена даваенная сетка агульна-адукацыйных школ. У 1951-1955 гг. адбылося далейшае пашырэнне сярэдняй адукацыі, якое ішло шляхам арганізацыі новых школ і пераўтварэння сямігодак у сярэднія школы. Іх колькасць за гэтыя гады вырасла амаль у 2 разы. Палепшыўся і склад настаўніцкіх кадраў: калі у 1944/45 навучальным годзе працавала 19,7 % настаўнікаў з вышэйшай і няпоўнай вышэйшай адукацыяй, то у 1950/51 — 30,2, а у 1955/56 - каля 50 %.[2; с. 328]

  Паступоваму павышэнню ўзроўню работы агульнаадукацыйнай школы спрыяла паляпшэнне складу настаўніцкіх кадраў. Калі ў 1944/45 навучальным годзе у школах Беларусі працавала 19,7 % настаўнікаў з вышэйшай і незакончанай вышэйшай адукацыяй, то у 1950/51 навучальным годзе такую адукацыю мелі ужо 30,2 % настаўнікаў, а у 1955/56 навучальным годзе — каля паловы. У гэты час настаўнікаў, якія не мелі сярэдняй адукацыі, засталося не больш 2,5 %, тады як у 1944/45 навучальным годзе яны складалі 23,8 %.[3; с. 401-402]

   У снежні 1958 г. Вярхоўны Савет СССР прыняў  закон "Аб умацаванні сувязі  школы з жыццём і аб далейшым  развіцці сістэмы народнай адукацыі  у СССР". Адпаведны закон быў  прыняты ў 1959 г. у БССР. Ён  прадугледжваў увядзенне ўсеагульнага 8-гадовага навучання.

   3 мэтай  ажыццяўлення політэхнічнага навучання  і працоўнага выхавання была  праведзена рэарганізацыя сярэдніх  дзесяцігадовых школ у агульнаадукацыйныя  адзінаццацігадовыя з вытворчым  наву-чаннем. Пашыралася матэрыяльная  база працоунага навучання. 3 1959 па 1967 г. ва ўсіх сярэдніх і большасці васьмігадовых школ БССР былі адкрыты майстэрні болып чым на 100 тыс. месц. У 1964 г. адзінаццацігадовыя школы зноў сталі пераўтварацца ў дзесяцігадовыя, а з 1966 г. - прафесійная падрыхтоўка стала неабавязковай.[2; с. 328-329]

   Аднак  у развіцці агульнаадукацыйнай  школы за пасляваеннае дзесяцігоддзе  меліся значныя недахопы. Яшчэ у 1955/56 навучальным годзе 7260 школ размяшчаліся ў прыстасаваных і 2088 — у наёмных будынках, малападыходзячых для заняткаў. Многія школы не мелі спартыўных залаў, пакояў для размяшчэння вучэбных кабінетаў, правядзення пазакласнай працы. Больш 6 тыс. школ працавалі у дзве змены. Значным заставаўся адсеў вучняў, шмат было пераросткаў.

   На  нізкім прафесійным узроўні вялося  выкладанне многіх прадметаў,  дрэнна ўлічваліся на-цыянальныя  асаблівасці ў вучэбна-выхаваўчай  рабоце. Гэтаму спрыялі ўмовы,  звязаныя з ка-мандзіраваннем  у рэспубліку многіх кадраў, якія  не валодалі мовай карэннага  насельніцтва і не жадалі, каб  яе вывучалі іх дзеці. Абыякава  адносіўся да беларускай мовы  русіфікаваны партыйна-дзяржаўны  апарат.[1; с.395]

   Нездавальняюча  вырашаліся пытанні стварэння  неабходнай базы для вытворчай  падрыхтоўкі і забеспячэння свабоднага  выбару прафесіі. Адчуваліся цяжкасці  ў падборы выкладчыцкіх кадраў, адсутнічалі навучальныя праграмы. Больш таго, з 1964 г. адзінаццацігадовыя  школы пачалі пераводзіцца на  дзесяцігадовыя. 3 1966 г. прафесійная  падрыхтоўка стала неабавязковай.  Яна ажыццяўлялася толькі у  тых школах, дзе для гэтага былі адпаведныя ўмовы, і ў асноўным у парадку гуртковай ці іншых форм пазакласных заняткаў. Увогуле, розныя новаўвядзенні ў канцы 50-ых — першай палове 60-ых гадоў не садзейнічалі паляпшэнню работы агульнаадукацыйнай школы. Яна пазбавілася стабільнасці, без чаго немагчыма паспяховая работа.[3; с.402]

   Перабудоўвалася сістэма прафесійна-тэхнічнай адукацыі. Шматлікія навучальныя ўстановы сістэмы працоўных рэзерваў у канцы 50-х і пачатку 60-х гадоў былі пераўтвораны ў адзіны тып навучальных устаноў — гарадскія і вясковыя прафесійна-тэхнічньц вучылішчы. Іх колькасць у БССР вырасла са 103 у 1961 г. да 233 у 1985 г. (колькасць навучэнцаў - з 33 тыс. да 161 тыс.). У 70-я гады прафтэхвучылішчы перайшлі на падрыхтоўку кваліфікаваных рабочых з сярэдняй адукацыяй.

   Паспяхова  развівалася вышэйшая адукацыя. У 1944/45 навучальным годзе працавалі  22 вышэйшыя навучальныя установы (з 2І існаваўшых да вайны). У  1945 г. у Мінску аднавіў работу  Беларускi лесатэхнічны інстытут, які з 1930 г. працаваў у Гомелі. У 1961г. ён быў пераўтвораны у Беларускі тэхналагічны інстытут. Адкрыліся новыя вышэйшыя навучальныя установы: у 1945 г. - Беларускi тэатральны інстытут (з 1953 г. - тэатральна-мастацкі), у 1948 г.- Мінскі дзяржаўны педагагічны інстытут замежных моў, у 1950 г - Брэсцкі педагагічны інстытут (створаны на базе настаўніцкага інстытута).

   У 1959 г. было створана Міністэрства  вышэйшай і сярэдняй нацыяльнай  адукацыі БССР.За пасляваенныя гады колькасць сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў павялічылася з 94 у 1946 г. да 139 у 1985 г, вышэйшых навучальных устаноу — з 24 да 33 (колькасць студэнтау адпаведна з 13 тыс. да 182 тыс.). Былі адкрыты: 1951 г. — Гродзенскі сельскагаспадарчы інстытут; 1952 г. — Мазырскі педагагічны інстытут (створаны на базе настаўніцкага інстытута); 1953 г. - Беларускі інстытут інжынераў чыгуначнага транспарту у Гомелі; 1954 г. - Беларускі інстытут механізацыі сельскай гаспадаркі у Мінску; 1958 г. - Гродзенскі медыцынскі інстытут; 1961 г. - Магілёўскі машынабудаўнічы інстытут; 1964 г. - Мінскі радыётэхнічны інстытут; 1965 г. - Віцебскі тэхналагічны інстытут лёгкай прамысловасці; 1966 г. - Брэсцкі інжынерна-будаўнічы інстытут; 1975 г. — Мінскі інстытут культуры. У 1969 г. на базе Гомельскага педагагічнага інстытута быў створаны Гомельскі, дзяржаўны універсітэт, а у 1977 г. на базе Гродзенскага педагагічнага інстытута - Гродзенскі дзяржаўныя універсітэты.