Мемлекет және құқық теориясында мемлекет нысанының тақырыбы үлкен маңызы бар өзекті мәселе

мемлекеттiк  органның мiндеттемелерi деп заңдарда белгiленген, мемлекеттiк орган орындауға  мiндеттi iс-әрекет шеңберi ұғынылады;

мемлекеттiк  органның мiндеттерi деп мемлекеттiк  орган қызметiнiң негiзгi бағыттары  ұғынылады;

мемлекеттiк  органның функциялары деп мемлекеттiк  органның қызметi заңдарда белгiленген өкiлеттiктер шегiнде жүзеге асыруы ұғынылады.

Қазақстан Республикасы - президенттiк басқару нысанындағы бiртұтас мемлекет. Құрылымы:

Президент

Парламент

Үкімет

Конституциялық кеңес

Соттар және сот төрелігі

Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару

Қазақстан Республикасының Президентi - мемлекеттiң басшысы, мемлекеттiң iшкi және сыртқы саясатының негiзгi бағыттарын айқындайтын, ел iшiнде және халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкiлдiк ететiн ең жоғары лауазымды тұлға. Ол - халық пен мемлекеттiк билiк бiрлiгiнiң, Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрi кепiлi. Республика Президентi мемлекеттiк билiктiң барлық тармағының келiсiп жұмыс iстеуiн және өкiмет органдарының халық алдындағы жауапкершiлiгiн қамтамасыз етедi.

Парламент - Қазақстан Республикасының заң шығару қызметiн жүзеге асыратын Республиканың ең жоғары өкiлдi органы. Парламент тұрақты негiзде жұмыс iстейтiн екi Палатадан: Сенат және Мәжiлiстен тұрады.

Сенат конституциялық заңда белгіленген  тәртіппен әр облыстан, республикалық  маңызы бар қаладан және Қазақстан  Республикасының астанасынан екі  адамнан өкілдік ететін депутаттардан  құралады. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін  қамтамасыз ету қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика Президенті тағайындайды.

Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген  тәртіппен сайланатын жүз жеті депутаттан тұрады. Парламент депутаты бiр мезгiлде екi Палатаға бiрдей мүше бола алмайды.

Үкiмет - Қазақстан Республикасының атқарушы билiгiн жүзеге асырады, атқарушы органдардың жүйесiн басқарады және олардың қызметiне басшылық жасайды. Үкімет алқалы орган болып табылады және өзінің бүкіл қызметінде Республика Президентінің алдында жауапты, ал Конституцияда көзделген жағдайларда Парламент Мәжілісінің және Парламенттің алдында жауапты.

Үкiметтiң құзыретi, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртiбi конституциялық заңмен белгiленедi. Республика Премьер-Министрi тағайындалғаннан кейiнгi он күн мерзiм iшiнде Премьер-Министр Үкiметтiң құрылымы мен құрамы туралы Республика Президентiне ұсыныс енгiзедi.Үкiмет мүшелерi Қазақстан халқы мен Президентiне ант бередi.

 

2.2 Мемлекеттік басқару жүйесін  жетілдіру жолдары

 

Қазіргі өтпелі кезеңнің  қиындықтарын жеңіп  әлемдік экономикаға одан әрі  енуге, елдің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатуға және халықтың өмірін сапалы жақсартуға  бағытталған өзінің алдына жаңа мақсаттар қоюда,  ерекше өзектілікті экномиканың одан әрі  өсуін және біздің қоғамымыздың демократиялық  бағытының бұлжымауын қамтамасыз ететін  маңызды факторлар ретінде  мемлекеттік  басқарудың тиімділігі мәселелері орын алуда.

«Жаңа экономика қазіргі заманғы ойлауға  қабілетті және түпкі нәтижеге бағдарланған мемлекеттік менеджерлер қабылдай алатын басқарушылық шешімдерді талап  етеді», - бұл сөздер Ел басы Н.Ә. Назарбаевтың  өзінің халыққа Жолдауында айтқан сөздері,  қазіргі уақытта  жүргізіліп жатқан әкімшілік реформаның ой өзегі болуда.    
 Мемлекеттік басқаруды жаңғыртуға бағытты іске асыру шеңберінде  мемлекеттік органдардың құрылымын жетілдіру мен мемлекеттік қызметтің сапасын жоғарылатуда маңызды міндеттер Мемлекеттік қызмет істері бойынша Агенттіктің алдында  тұр. Оның ішінде  оның орны кәсіби мемлекеттік қызметкерлердің  нысанын құру үшін  нормативтік құқықтық базаны құру мәселелері бойынша ерекше.

Қазіргі әлемде болып жатқан өзгерістер көптеген елдердің үкіметтерін мемлекеттік  басқарудың бар жүйесін реформалауға алып келуде. Мұндай реформалардың  басты мақсаты – тез өзгермелі  саяси және экономикалық ортаға, әлемдік  дамудың жаңа тенденцияларына үйрену болып табылады. 

Елбасы  әкімшілік  реформаны мақсаты ретінде корпоративтік  басқару, транспаренттік және қоғамға  есепті болатын қағидаларға  негізделген  қуатты және кәсіби мемлекеттік аппаратты  құруды атап көрсетті.  Бұл біздің елімізде халықтың өмір сүру деңгейін жақсарту және бизнесті дамыту мақсатында қызмет етеді. Үкіметтің экономикалық саясатының барлық бағытының арасында әкімшілік реформа мемлекеттік  басқару жүйесін жаңартуға бағытталғандығымен ерекшеленеді. Қазіргі таңда Үкіметпен  әкімшілік реформаны іске асырудың бастапқы кезеңін жүзеге асыруда. Реформа  аясындағы жұмыстар алты блок бойынша  жүргізілуде.

Мемлекеттік қызметті реформалаудың бастамасы  мемлекеттік қызметті құқықтық-ұйымдастыруды  қамтамасыз етуге байланысты барлық мәселелер енеді: атап айтқанда, еңбекақы, мамандар даярлау, лауазымдық регламент, мемлекеттік қызметшіні ынталандыру, олардың біліктілігін арттыру, міндеттердің қайталануын болдырмау,т.б. табылады.

 Тәжірибемен  тексерілген озат халықаралық  тәжірибе көрсеткендей мемлекеттік  қызметтердің стандарттары әкімшілік  тосқауылдарды жеңіп және мемлекеттік  органдарда  сыбайлас жемқорлықтың  деңгейін төмендетудің тиімді  тәсілі болып табылады. Мемлекеттік  басқарудың қарастырылып жатқан  саласында  елеулі жетістікке  жеткен дамыған елдердің тәжірибесін   түсініп және талдау мемлекеттік  қызметтерді сапасын стандарттарды  қолданумен жоғарылату – ұзақ  әрі қиын үрдіс еендігін куәландырады.  Онымен бірге кей мемлекеттерде  тағдарланған мақсаттар объективті және субъективті себептер бойынша қол жеткізілген жоқ.  Осыған байланысты қазіргі уақытта  жүргізіліп жатқан әкімшілік реформаның  стратегиясын анықтауда Қазақстанның мемлекеттік құрылымының ерекшелігін ескерумен қарастырылған шеңберде әлемдік тәжірибенің жетістіктерін ескерген жөн.

Мемлекеттік қызметтің сапасын жоғарылату мақсатында мемлекеттік басқарудың сәтті реформасының жарқын мысалы  Ұлыбритания бола алады.

Ескеретіні  мемлекеттің мұнда атқарушы биліктің реформасы 20 жылдан астам уақыт бойы  сатылап және мақсатты жүзеге асырылуда.

Онымен бірге, үкіметті әртүрлі партияның өкілдері басқарғанына қарамастан, стратегиялық мақсаттары өзгеріссіз қалуда.

Жүргізілген қайта құрулардың бастыларының бірі мемлекеттік қызметтердің сапасын  түпкілікті жақсаруы еді.  Бұл үшін 1991 жылы Азаматтардың хартиясының тұжырымдамасы  әзірленді, ол 10 жылдық бағдарламаның  мақсаты стандарттарды және мемлекеттік  қызметтердің пайдалылығын  жоғарылату, сондай-ақ  олардың ұсынуын ұйымдастыруын  жақсарту табылды. Бұл бағдарлама  халыққа қызмет көрсетететін мемлекеттік  мекемелер мен ұйымдардың қызметінің негізі болған қағидаларын, сондай-ақ  мемлекеттік қызметтердің сапасын  жоғарылату шеңберінде  үкіметтің  міндеттемелерін анықтады.

Қарастырылып  жатқан құжаттың негізгі ережелеріне  сәйкес мемлекеттік органдар және мекемелер  өздігінен қызметтер хартиясын  әзірлеуге тиіс еді,  ол өзі қызмет көрсету мерзімін және шағымдану  рәсімін, тізімін, шартын сипаттайтын  қарапайым құжат.  Осы құжатты  баспада жариялаған соң мемлекеттік  мекемелер өзіне алынған барлық  міндеттемелерді орындауға тиіс.

Мемлекеттік қызметтердің сапасын жетілдіру  және қол жетімділігін ынталандыруда  Ұлыбританияның Кабинет министрімен 1992 жылы құрылған «Хартия белгісі» жалпы ұлттық  сыйлығы маңызды  роль алды. Оны алуға жарысқа  орталық және жергілікті мемлекеттік  органдар, білім алу, денсаулық сақтау, сот органдары, төтенше көмек қызметтері жіне кейбір басқа  мекемелері қатысатын. Қатысушылар мынадай негізгі санаттар бойынша бағаланады: сапалы әзірленген стандарттар, көрсетілетін қызметтер туралы ашық жіне толық ақпарат; қызметтің қол жеткізілімі мен  сапасының жоғары дәрежесі; азаматтардың құқықтарын сыйлау; ресурстарды тиімді пайдалану; қызметті тұтынушылармен тұрақты және сенімді кері байланысының болуы.

Онымен бірге  Азаматтар хартиясының  нәтижелілігін  талдау қол жеткізілген жетістіктерге  қарамастан, оны іске асыру үрдісінде  стандарттарды әзірлеуде және көрсетілген  қызметтер сапасын және тиімділік  көрсеткішін анықтауда бірқатар қиындықтар туындады. Сондай-ақ тұтынушылармен жұмыстың түпкілікті нәтижесі үшін мемлекеттік  қызметкерлердің жеткіліксіз жауапкершілігі анықталды.

Қарастырылып  жатқан қызмет  шеңберінде айтарлықтай  жетістіктерге Малайзияда қол жеткізілді. Мұнымен байланысты реформалар 1977 жылы басталған болатын. Оның басты міндеті  алдыңқы қатарлы ақпараттық –  байланыс технологияларын кең қолданумен әкімшілік жүйені жаңғырту жүргізу  болды.  Оның жағымды шешілуі үшін мынадай бағыттарды қамтитын бірқатар жобаларды іске асыру шешілді:

- елдің азматтарына  қызметтің белгілі түрін көрсетуге  жауапты барлық мемлекеттік органдар  мен мекемелерге ISO 9000 сапамен  басқару жүйесін енгізу;

-мемлекеттік  мекемелерде көрсетілетін  қызметтердің  сапасын бақылау топтарын құру;

- үрдісті  анықтау мақсатында қол жеткізілген  нәтижелерді салыстыру үшін  негіз  болып табылатын,  берілетін қызметтердің  сапасының базалық деңгейлерін  әзірлеу.

Малайзияда  үлкен мәнді елдің халқына  қызмет көрсетумен айналы-сатын ұйымдар  мен мекемелердің қызметіне бақылаудың әрекетті жүйесін құруға бөлді. Ол 1985 жылы құрылып және бір орган болып  танылды. Қазіргі уақытта мемлекеттік органдар мен мекемелермен көрсетілетін қызметтердің сапасын тексеру арнайы біріктірілген комитет айналысады, оның құрамына әртрүлі бақылау-қадағалаушылық фнукцияларды атқаратын үкімет аппаратының, мемлекеттік қызмет департаментінің, қазынашылық және басқа органдардың  өкілдері қосылады. Реформаның жетістігіің бастысы қызмет көрсету бойынша қызметті реттейтін қажетті нормативтік-құқықтық база құрылды. Бұл үшін  «Әкімшілікті дамыту жөніндегі циркуляр» атты арнайы бастамашылықтар әзірленді.  Осы құжаттарда  мемлекеттік қызметтерді жоғарылату мақсатында мүдделі ұйымдар қабылауы тиіс  кешенді шаралар толық сипатталады.

 Ескеретіні, әкімшілік жүйенің реформасы   түрлі елдерде әр түрлі жүргізілгендігіне  қарамастан,  жүргізілген реформалардың  жетістігіне әкелген жалпы кілтті  сәттерін көрсетуге болады:

1. мемлекеттік органдардан басқа,  қоғамдықтың және іскер  топтардың өкілдері қатысқан ұзақ мерзімді жалпы ұлттық бағдарламаның әзірленуі мен іске асуы.
2. мемлекеттік органдардың жұмысының тиімділігін бағалау үшін нәтижелілігін ретінде қолданылған мемлекетік қызметтер мен қағидалар стандартын әзірлеу.
3. мүдделі тұтынушыларға мемлекеттік қызметтерді беругк уәкілетті мемлекеттік органдар мен мекемелердің қызметіне әрекетті бақылау жүйесін құру. 
4. қажетті зерттеу жүргізу,  мемлекеттік қызметкрелерді және халықты оқыту, сондай-ақ мемлекеттік қызметтердіәлеуметті тұтынушыларын ақпа-раттандыру және кеңес беру үшін  мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың жүйесін құру. 
5. алдыңғы қатарлы ақпараттық технологияларды кең қолдану.

Қағидалы  маңызды сәті болып стандартизацияға дәстүрлі  тәсілмен  шешу мүмкін болмаған,  проблемалардың ең көп  саны бар, мемлекеттік басқарудың салаларының  жатқызылуы. Осыған байланысты мемлекетік қызметтердің стандарттарын әзірлеу алдында  әрекеттегі әкімшілік жүйеге тән  маңызды жетіспеушіліктерді анықтау мақсатында ауқымды зерттеулер жүргізілуі тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Осы курстық жұмыста көрсетілгендерді қорыта келе, Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың Әкімшілік реформа мәселелеріне арналған Парламентте сөйлеген сөзімен түйіндесек: “мемлекеттік басқаруды жаңарту, саяси реформаларды жүргізу біздің қоғамымыздың топтасуына, Қазақстанның әлемдік қауымдастық алдындағы беделі мен абыройын өсіре түсуге жәрдемдесетіні сөзсіз” дегені әр әкімшілік басқарудағы органдар мен мемлекеттік қызметшіге үлкен сенім мен ынта берері сөзсіз.

Зерттеу көрсеткендей, қазірде бар жоспарлау жүйесі және оны нормативтік құқытық  қамтамасыз ету жүйелі жақындауды  жүзеге асырмайды және нәтижесі ретінде  мемлекеттің қызметінде әртрүлі  бағдарламалардың үкен «ағымы» орын алуда. Қазіргі заманғы жоспарлаудың негізгі жетіспеушілігі мемлекеттік  және өзге бағдарламалар біздің мемлекетіміздің  сол немесе өзге өмір қызметінің саласына жатататын,  тиісті жүйемен шектелген  байланыссыз әзірленуінде жатыр.

Осы тұрғыда біз мемлекеттік  басқаруды жаңартудың нақты жолдары  мен оны одан әрі дамытудың  іс-шараларын жасаудамыз. Мемлекеттік  қызметті тұтынушылардың мүдделері  барынша ескерілетін мемлекеттік  басқарудың сапалы жаңа моделін жасалуда. Мемлекеттік аппарат корпоративтік  басқару, ашықтық және қоғам алдында  есеп беру қағидаттарының негізінде  ең озық халықаралық тәжірибеге сүйене отырып жұмыс істеуі тиіс.

Еліміздегі мемлекеттік  басқаруды жаңарту Қазақстанның әлемдік қауымдастық алдындағы абыройын асқақтата түсетіні мәлім. Осы бағыттағы біздің ең басты міндетіміз – заң аясында мемлекеттік қызметте тәртіп орнату, құқық бұзушылықтың алдын алу, сөйтіп, әкімшілік-мемлекеттік басқару қызметінің мәртебесін, мемлекеттік қызметшілердің жауапкершілігін көтеру болып табылады.

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі 

1.Ашитов, Заирқан Омарұлы,  Ашитов, Бауыржан Заирқанұлы. Қазақстан  Республикасының құқық негіздері  : оқу құралы / рец. Б. Базарбайұлы.- Алматы: Жеті жарғы, 2003.- 296 б.

 

2.Бұлғақова, Диляра Асхатқызы, Истаев, Арман Жумабайұлы. Мемлекет және құқықтың жалпы тарихы  оқу -әдістемелік құрал.- Алматы: 2004.- 228 б.

 

3.Бұлғақова, Диляра Асхатовна.     Мемлекет және құқық теориясы : оқу құралы.- Алматы: 2004.- 106 б.

 

4.Қазақстан мемлекеті  мен құқығының негіздері жалпы  білім беретін мектептің жоғары  сынып оқушыларына арналған оқулық / құраст.Ә.Сапарғалиев.- изд. 2-бас.- Алматы: Атамұра, 2004.-264 б.