АКА» ЖШС-ның қаржыландыру қайнар көзін пайдалану тиімділігі мен жетілдіру жолдары

     Кесте 8 - Кәсіпорын мүлкінің құрылымы және өзгерісі. (2007-2008 ж)

       

     Ағымдағы  активтер жыл басымен салыстырғанда  жыл аяғында  50802,63 мың теңгеге  немесе 18,84  %-ға кеміген. Әсіресе Ақша қаражаты 14254,17 теңгеге немесе 91,95 %-ға кеміген. Ал ағымдағы активтердің ішіндегі “ағымдағы салықтық активтер” жерма есе жақын сомаға артқан. Немесе 1955,66 %-ға, яғни 5560,33 теңгеге артқан.

     Айналымнан  тыс активтерде жыл басымени салыстырғанда 2,6 есеге, яғни 37,18 %-ға артқан. Кестеге қарасақ, жыл соңында ұзақ мерзімді активтердің барлық түрінің артқанын байқаймыз. Сның ішінде ерекше қарқынмен 97,76%-бен артқан “ басқа да ұзақ мерзімді активтер.

     Өткен жылмен салыстырғанда Серіктестіктің баланстағы акивтерінің артуы оның “айналымнан тыс активтерінің”  артуымен байланысты. Айналымнан тыс  активтер  жыл басымен салыстырғанда 1350440,3 мың теңгеге немесе 37,18 %-ға артқан. Ал “айналымдағы активтер” (қысқа мерзімді активтер) жыл басымен салыстырғанда керісінше 50802,63 мың теңгеге немесе 18,84 %-ға кеміген. 2008 жыл Серіктестіктің баланстағы активтерінің жалпы сомасы  717108,15 мың теңгеге тең. Жыл басымен салыстырғанда ол 13,31 %-ға немесе 84241,4 мың теңгеге артқан.

     Кәсіпорынның  жылдық пайдасы барлық жылдық кірістердің  жиынынан барлық жылдық шығындар айырмасы болып табылады. Сол шыстар өз кезегінде  түрлеріне байланысты топталады.

     Солардың  ішіндегі өндірсті іске асыруға кеткен шығындардың орны бөлек. Себебі Кез  келген қаржылық талдауда талданып отырған  кәсіпорынның қаржыландыру көздерін е  айрықша орын  береді. Оларға :

     -  Сыртқы қаржыландыру көздері;

•    Ішкі қаржыландыру көздері жатады.

     Ішкі  қаржыландыру көздерін ғана пайдаланатын кәсіпорындар өндірісті қарыздық капиталмен жүхзеге асырмайды. Өнімді өндіруге және өңдеуге өзінің қаражатын жұмсады;

     Өнімді  өндіруге және өңдеуге өзінің ақша қорларын пайдаланатын, сонымен қатар  қарыз капиталын пайдаланатын  кәсіпорындар сыртқы қаржыландыру көздерін пайдаланатындардың қатарында. Сыртқы қаржыландыру көздеріне:

• Банктерден алынаты кредиттер;
• ЗТ-дан алынатын ақша қаражаттары жатады;
• Кәсіпорынға салынған инвестицияларды т.б  жатқызамыз.

     Серіктестіктің  айтып кететін ерекшелігі  бар. Кәсіпорын 10 жылдың ішінде 2 рет банктерден несие алған. Олар қысқа мерзімді несиелер болып табылады. Барлық несиелер уақытылы банктерге қайтарылған. Соңғы жылдарда өндірісті өзінің қаражатымен және серіктес Заңды тұлғалардан алған қарыз капиталымен жүзеге асырылып отыр.

     “АКА” ЖШС-нің өндірісті қаржыландыру көздері кестеде келтірілген.

     Кестеде екі жылдық қаржыландыру көздері  қамтылған.  

     Кесте 9 - Өндірісті қаржыландыру көздерінің құрылымының өзгерісі. 

      

     Кестеде келтірілген мәліметтер кәсіпорынның өндірісті ішкі және сыртқы қаржыландыру көздерін пайдаланатындығын көрсетіп тұр. Яғни өндірістің шығындарын жабуда өзінің қаражаттары 2007 жылы жалпы жалпы  соманың 246965,47 мың теңгесін немесе 93,62 %-ын құрады, ал 2008 жылы 292972,36 мың теңге  немесе 87,47 %-ын құрады. Осыған орай 2008 жылы 2007 жылға қарағанда жалпы өндірісті  қаржыландырудағы ақша сомасында өзінөзі  қаржыландырудың үлесінің азайғанын  байқаймыз.

     Кәсіпорын өнірісті қаржыландырудың сырқы  көздеріне Банктерден алынған кредиттерді  пайдаланбағаны кестеде көрсетілген. Сыртқы қаржыландыру көздеріне басқа  ЗТ алынған қарыздар ғана жатады. Олардың  жалпы өндірісті қаржыландырудағы үлесі 2007 жылы 6,38 %-ға, 2008 жылы 12,53 %-ға тең.

     2008 жылы 2007 жылға қарағанда жалпы  өндірісті қаржыландыру 71152,96 мың  теңгеге немесе 39,67 %-ға артқан. Оның  ішінде кәсіпорынның  өзін өзі  қаржыландыру 2008 жылы 2007 жылға қарағанда  46006,89 мың теңгеге, басқаша сөзбен  айтқанда 30,49 %-ға арқан. Ал Заңды  тұлғалардан алған қарыз көздерінен  құралған қаржыландыру сомасы 25146,07 теңгеге, басқаша сөзбен айтқанда 174,45 %- ға өскен. 

     Кәсіпорын  банктерден несие алуға мұқтаж емес. Өндірісін жүргізу үшін өзінің ақша қаражаты толықтай жеткілікті. Оны  келтірілген кестеде байқай алдық. Сонымен  қатар өскен жылдардағы статистика мәліметтері осыған дәлел  болып отыр.  
 

     2.3  Кәсіпорынның қаржылық  жағдайын талдау  және оған баға  беру

     Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын талдау ушін келесі әдістер пайдаланылады:

1. кәсіпорынның қаржылық жағдайын қазіргі заманға сай және объективті түрде  бақылау. Яғни кәсіпорынның  осал тұстарын қарастыру, олардың пайда болу себептерін анықтау. Осал тұстарды жою жолдары.
2. қаржылық жағдайды жақасрту. Жақсарту жолдарын қарастыру. Оның  төлем қабілеттілігі мен тұрақтылығын арттыру жолдары.
3. қаржылық өзгерістерді мүмкіндігінше болжау.

     Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын талдаудағы мәліметтер ткөзі бухгелтерлік баланс болып  табылады.

     Кәсіпорынның  қаржылық жағдайы тұрақты, тұрақсыз және кризистік болу мүмкін. Кәісіпорынның  қаржылық төлемдерді уақытында жүргізу, өзін өзі уақытылы қаржыландырып  отыру мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының тұрақты екенін көрсетеді. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның комерциялық  және қаржылық қызіметтерінің жоспарға сәйкес орындалуына байланысты.

     Кәсіпорынның  қаржылқ жағдайын талдау әдетте горизантальді  және вертикальді талдаудан басталады.  
 
 
 
 
 

     Кесте 10 - Есепті кезеңдегі баланс мәліметтерінің өзгерісі 

      

     Жинақталған бухгалтерлік балансты  сараптау кеінде 2008 жылы 2007 жылға қарағанда жалпы  активтер 71152,96 мың теңгеге немесе 39,67 %-ға артқан. Есепті кезең соңында, есепті кезеңнің басына қарағанда айналымнан тыс активтердің 1350440,3 мың теңгеге немесе 37,18 %-ға артқан. Ал айналымдақы қысқа мерзімді активтер 50802,63 мың теңгегн немесе 18,84 %-ға кеміген.

     Жыл ссоңында  жыл басымен салыстырғанда  пассивтегі жарғылық және резервті капиталдың мөлшері 57,83 %-ды құрайды. Ол жыл басымен  салыстырғанды 9831,9 мың теңгеге азайған. Бұл өзгеріс бөліндеген пайданың бір бөлігін өндіріске жұмсағаннан болғанын баланстан байқай аламыз.

     Қысқа мерзімді міндеттемелердің  пассивтегі үлесі жыл басымен салыстырғанда  айтарлықтай өзгермеген, ол 17,8 %-ды құрап  тұр. Бірақ жыл басымен салыстырғанда  ол 9,27 %-ға, яғни 10394,48 мың теңгеге  артқан. Пассивте ұзақ мерзімді активтер айтарлықтай өзгеріске ұшыраған, жыл басымен салыстырғанда ол 86,97 %-ға  артып, 83678,82 мың теңгеге артқан.

     Қорыта  келгенд Кәсіпорынның есепті жылғы балансының  динамикасында өткен жылмен салыстырғанда артулар мен кемулер бар. Кемулер Айналымды активтерде және жарғылық, резервік капиталдардың сомаларында орын алған. Артуларға тоқталатын болсақ Ұзақ мерзімді активтер және қысқа, ұзақ мерзімді міндеттемелерде орын алған.

     Жарғалық, резервтік капитал  міндеттемелердің 57,83 %- құрауы, кәсіпорынның төлем қабілеттілігі  мен қаржылық жағдайының тұрақтылығын көрсетеді. Жыл басымен салыстырғанда  жарғалық, резервтік капиталдың жалпы  міндеттемелрдегі үлесінің 67,08 %-дан    57,83 %-ға азайуы динамика қаржылық тұрақтылықтың  кемуін білдіреді, бірақ пайызды санға айналдырып қарасақ жыл соңындағы  жарғалық, резервтік капитал жыл басына қарағанда небәрі 9831,9 мың теңгеге кеміген. ( Қосымша 5)

     Төлем қабітеттілік – бұл кәсіпорынның өзіне алған міндеттемелерін уақытылы жауып отыру болып табылады.

     Төлемқабілеттілікті талдауғ кіреді:

• баланстың ликвидтілігін талдау
• ликвиттілік коэфиценттерін талдау.

     Баланстың ликвидтілігі оның міндеттемелерін  активтерімен жабу мүмкіншілгімен анықталады.

     Активтердің ликидтілігі – активтердің  ақша қаражатына айалу  уқытымен, мөлшері  анықталады.