Иннавациялық менеджмент

      Банк  балансы – коммерциялық банктің  өзіндік және сырттан тартылған  қаражаттарының  қозғалысын, олардың  қорлану және құралу көздерін жан-жақты  көрсетеді. Баланс бойынша ақшалай  қаражаттың орналасуына немесе пайдаланылуына несиелік есеп айырысу және т.б. банктік операциялардың, сонымен қатар бағалы қағаздармен жүргізілетін операциялардың қозғалына бақылау жүргізіледі. Банк балансын талдау банктің өтімділігін бақылауға және  банктік қызметтерді басқаруға, оларды әрі қарай жетілдіруге әсерін тигізеді.

      Банктегі  бухгалтерлік есеп есептеме әдісі бойынша  жүргізіледі. Осы есептеме әдісінің бірнеше элементтері бар:

      А) құжаттау;

      Ә) түгендеу;

      Б) ақшалай бағалау;

      В) калькуляциялау;

      Г) бухгалтерлік шоттар;

      Д) екі жақты жазу;

      Е) баланс;

          Ж)  есеп беру.

• Құжаттау-банктегі барлық құралдар мен қорлардың қаражаттарының әрбір айналысының орындалуын, әрбір операциялардың жүзеге асырылуы жөніндегі жүйесін үздіксіз бақылап отыру үшін арнайы жасалған белгілі құжаттар.
• Түгендеу- көп салалы банк операцияларын іске асырып, тиімді жұмыстар жүргізуде, кейбір операцияларды құжаттар арқылы тіркеуде есеп қызметкерлері тарапынан жіберілген қателіктерді жинақтау.Міндетті түрде жүргізілген түгендеулер Ұлттық банкпен белгіленіп отыруы керек, ал қосымша жүргізілетін түгендеулер коммерциялық банктің жеке меншігінен жүзеге асырылады.
• Ақшалай бағалау- бұл элементтің атқаратын міндеті есеп көрсеткіш мәліметтерін ақшалай көрсеткіштерге айналдыру.
• Калькуляциялау- бұл бактік қызметтік өзінің құнының анықталуы.
• Бухгалттерлік шоттар банктегі бухгалтерлік есептің барлық операцияларының белгілі бір мазмұнына қарай ашылған шоттарды немесе бухгалтерлік есепті көрсету үшін керек.
• Екі жақты жазу- жүзеге асырылып жатқан барлық банктік операциялардың міндетті түрде бір шоттың дебеті бойынша, екінші шоттың кредиті бойынша көрсетілуі.
• Баланс- барлық шоттардың жатқызылатын класына жинақталып, жүйеленіп көрсетілуі.Баланс- «таразы», «тепе –теңдік».Банк балансы активтен және пассивтен тұрады.
• Есеп беру- банктің барлық операцияларынан тұратын белгілі бір мәлімет.

         Сонымен қатар әр түрлі басқару шешімдерін қабылдау үшін белгілі бір бекітілген есеп берудің түрлері жинақталуы керек. Есеп беру түрлері :

• банктік кірістері мен шығыстары туралы есеп;
• банктің ақшалай қаражаттырның қозғалысы туралы есеп;
• банктің өз капиталының қозғалысы туралы есеп;
• бухгалтерлік баланс.

         Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің негізгі бағыттары:

• пассивтік операциялар құрылымын талдау (қаражаттарды тарту операциясы бойынша);
• активтік операциялар құрылымын талдау (меншікті, тартылған қаражаттарды орналастыру операциясы бойынша);
• коммерциялық банктің қызметінің қаржылық нәтижесін талдау.

      Пассивтік операциялар  қаражаттар көздерін мінездейді. Банктің пассивтік операциялары банк қызметі үшін маңызды роль атқарады. Соның көмегімен ақша нарығында банктер несие ресурстарын сатып ала алады.

      Пассивтік операциялардың  негізгі нысандары:

       а) бастапқы бағалы қағаздарды шығару;

       ә) банк пайдасынан қорларды қалыптастыру және көбейту үшін аударма жасап отыру;

       б) басқа заңды тұлғалардан алынған несиелер мен қарыздар;

       в) депозиттік операциялар.

           

 
 

2- Cурет. Банктің талдау жүйесінің схемасы. 

      Пассивтерді басқарудың негізгі міндеттеріне мыналарды жатқызуға болады:

• активтік операцияларды дамыту үшін клиенттер алдында міндеттемелерді орындау;
• банктің пайда табуын қамтамасыз ету.

          Банктің жинаған ресурстарынан  табыс табу үшін және өтімділігін  қамтамасыз ету мақстатымен орналастырылуын активтік операциялар дейді.

          Активтік операциялардың  негізгі нысандары:

        а) несие есептеу операциясы, оның  нәтижесінде банктің несиелік  қоржыны

қалыптасады;

        ә) инвистициялық операция, ол  инвистициялық қоржынның негізін  құрайды;

        б) кассалық және есептеу операциялары, ол – банктің клиенттерге көрсететін  қызметтерінің бірі.

           Активтерді басқарудың негізгі  міндеті – банк балансының  өтімділігін сақтай отырыпғ банк жұмысының табыстылығын қамтамасыз ету. Ақша нарығы дамыған елдерде активті басқару экономикалық – математикалық әдіс және болжамдау негізінде жүргізіледі. Біздің еліміздің көптеген коммерциялық банктері талдаудың осы бағытын таңдауға тырысады.

             Коммерциялық банк қызметінің қаржылық нәтижесін талдау баланстың «қызметтер қорытындысы» бөлімін пайдалану арқылы жүргізіледі. Мұнда ағымдық жылдың өткен жылмен салыстырғандағы кіріс бөлімінің көрсеткіштері есептеледі. 
 

     2.3. Банктің табысы мен шығыны деңгейін бағалау мен реттеу тәсілдері 
 

           Коммерциялық банктердің басты  мақсаты ең жоғары пайда түсіру  болып табылады. Банктің пайдасы  кіріс пен шығыс арасындағы  айырмашылықтан құрылады. Пайданың  деңгейіне банк активтерінің құрылымы әсер етеді. Пайданың мөлшеріне банк жоғары сыйақы алатын, тәуекелді операциялар да ықпал жасайды. Яғни, пайданың деңгейін бағалау банкті тәуекелден сақтау сатысын талдаумен тікелей байланысты.

       Банктің табысы мен шығысын  басқарудың құрамды элементтері:

• табыстарды басқару;
• пайданын қалыптасуына бақылау;
• табыс пен шығыстың сапалық және сандық бағасы;
• кейбір бөлімшілердің тиімділігін ( пайдалылығын) бағалау;
• қызметтердің негізгі бағыттарының табысы мен шығысын бағалау;
• банк өнімдері мен қызметтерінің пайдалылығын бағалау мен талдау.

       Банктің барлық кірістері пайыздық  немесе пайызсыз болып бөлінеді. Банк пайдасының елеулі бөлігі  кредиттік және депозиттік операцияларының  пайыздық кірісі және бағалы  қағаздарға қаржы салудан, факторингтік, лизингтік операциялардын есебінен қалыптасады.

        Пайыздық кірістерді басқаруға  мыналар қосылады:

1. кеілісім шарт үдерісінің қалыптасуы;
2. жоғары пайыздық маржаны анықтау;
3. пайызды аудару мен өндірудің әдістерін таңдау.

         Келісімді пайыздың қалыптасуы кезінде пайыздық ресурстың құнына байланысты және пайыздық маржаның жеткіліктілігіне байланысты алда тұрған кезеңдегі оның нақты мөлшері анықталады, соынмен бірге пайыздық мөлшерлеменің шәкілі әзірленеді.

        Банктің кредиттік ресурстары рыноктық және нақты құнымен бағаланады. 

Ресурстардың  орташа                   жыл үшін төленген пайыз/

рыноктық  немес               =    кредит ресурстарының орташа көлемі

атаулы  құны                                  (ақылы және ақысыз)

     

          Ресурстардың рыноктық құнының қымбаттауы міндетті резервтердің мөлшері мен іс жүзіндегі салық салу жүйесінің әсерімен жүзеге асады.  

Кредит  ресурстарының              кредиттердің рыноктық құны x 100/

Нақты құны                         =      міндетті резервтердің мөлшері 

         Міндетті резервтердің мөлшері, ресурстардың қандай бір бөлшегі (талап етуге дейінгі салымдар мен мерзімдік депозиттер) Ұлттық банкте резервтелетінің көрсетеді.

         Ресурстардың келесі бір қымбаттауын іс жүзіндегі салық салу жүйесі негізгі фактор болып табылады (Ұлттық банктің есептік мөлшері шегіндегі банкаралық кредит үшін пайызды өзіндік құнына қатыстырады).

      Жеткілікті пайыздық маржа кірісі әкелетін жалпы банктік шығыс пен активтердің көлемі негізінде анықталады.

       Пайыздық маржаның негізгі мақсаты- банктің ұсталымын жабу. 

                                                Операциялық щығындар – Төленген пайыздар

        Пайыздық маржа =   ± Басқару аппаратын ұстау шығындары – Басқа  

                                                        шығындар/  табыс әкелетін активтер

        

         Табыс әкелетін активтер- олар  басқа кәсіпорынға салынған қаржылар, кредиттер, бағалы қағаздар, факторинг,  лизингтік операциялар. 

          Басқа табыстар  - олар банк  көрсеткен қызметтеріне алатын коммесиялық ақылар ( есеп айырысу кассалық, трастық, ақпараттық, ақыл кеңестік). Ресурстардың нақты бағасы мен маржаның жеткіліктілігі банк операцияларының қажетті орташа пайыздық мөлшерлемесімен анықталады.

        Пайыздық мөлшерлеме мен оның саралымы келесі көрсетікштерге байланысты:

• несиенің мерзіміне;
• клиенттің кредит төлеу қабелттілігіне;
• кредит түрлеріне;
• кепілдік заттың сапасы мен кепілдемеге;
• күтілетін инфляцияға.

          Пайданың қалыптасуын бақылау  – пайданы басқарудың құрамды бөлігі болып табылады.

         Пайданың растығы бірнеше операцияларды  өткізу нәтижесінде ғана анықталады:

• банктің табысының қаыптасуының заңдылығын тексеру;
• операцилардың заңдылығы мен мәнін талдау;
• кірістік пен шығыстық шоттарды жабу жөніндегі операцияларды бақылау;
• басқа операциялардың мазмұның талдау және т.б.

          Банк  кірісінің деңгейі мен  оның қызметінің пайдалылығы  қаржылық коэффиценттер жүйесі  мен құрылымдық талдау негізінде  бағаланады.

          Егер қаржылық коэффиценттердің  нақты көлемі әлемдік стандарттарға сәйкес келіп, коэффиценттер серпінінде кері тренд, ұзақ өзгеру, болмаса сондай ақ, тұрақсыз түсімдер есебінен пайданың өсуі болмаса, банктің қржылық тұрақтылығы аудитормен расталады.  

          Кесте - 1. Табыс деңгейін бағалау үшін қаржылық коэффиценттер жүйесі