Қаржалақ менеджмент

Сонымен қатар жоғары дәрежедегі пайда қаржы-қаражаттык тәуекелдің және болашақта банкроттыққа түсу қаупі есебінен болуы мүмкін, бұл жағдай да кәсіпорынның нарықтық құнының төмендеуіне экеледі. Сондықтан, нарықтық жағдайда пайданы барынша көбейту қаржы менеджменттің басты міндеті болғанымен, оның ең басты мақсаты емес.   

Қаржылық  менеджмент өзінің басты мақсатын жүзеге асыру үрдісінде төмендегі негізгі тапсырмаларды шешуге бағытталады (1-кесте).

1-кесте.  Қаржылық менеджменттің  негізгі тапсырмалар  жүйесі 

Қаржылық  менеджменттің басты мақсаты	Қаржылық менеджменттің  өзінің басты мақсатын жүзеге асыруға  бағытталған негізгі тапсырмалары
Қазіргі кезде және болашақта  кәсіпорын иелерінің әл -ауқатын барынша көбейтуді қамтамасыз ету	- алдағы уақытта кәсіпорынның даму тапсырма-ларына сэйкес қаржы ресурстарының жеткілікті көлемін кұрауды қамтамасыз ету; - кәсіпорынның негізгі бағыт аясында қаржы ресурстарының құрылған көлемін тиімді пайда-лануды қамтамасыз ету;

 

    

Акцияға тәуекел мен пайда қарама-қарсы әсер етеді. Өте жоғары пайда дивидендтің өсуіне, яғни қор биржасында компанияның акцияларына сұраныс өседі, ал тәуккелдің артуы, акция бағасының төмендеуіне, яғни қор биржасында акцияның қажеттілігінің төмендеуіне әкеп соғады, осының нәтижесінде фирманың қаржы жағдайы төмендейді.   

Қаржылық  менеджменттің ең негізгі екі  буыны - пайда және тәуекел және олардың арақатынасы, әрбір нақты бір кезеңде корпорацияның қаржы менеджерінің нақты шешімін анықтайды. Осыған байланысты қаржылық менеджмент құрамына қаржы әрекетінің екі түрі енеді: біріншіден - пайданы көбейту, екіншіден - компанияның нақты өтімділік деңгейін қамтамасыз ету. 

1.2. Қаржылық менеджметтің  принциптері.    

Кәсіпорынның  қаржылық әрекетін тиімді басқару бірқатар принциптерді жүзеге асыру барысында қамтамасыз етіледі, соның ішінде ең негізгілері:    

 Кәсіпорынды  басқарудың жалпы жүйесімен біріктірілуі.    

Кәсіпорынның  қандай саласында болмасын басқару  шешімі, тура немесе жанама түрде ақша ағымының құрылуына және қаржылық әрекеттің нәтижесіне әсерін тигізеді. Қаржылық менеджмент өндірістік менеджментпен, инновациялық менеджментпен, жұмысшылар менеджментімен және басқа да қызметтік менедж-менттермен тікелей байланысты. Бұл кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесімен қаржылықменеджменттің үйлесімді біріктірудің қажеттілігін анықтайды.   

2. Басқару шешімдерінін құрылуының кешенді сипаттамасы.   

Қаржы ресурстарын құру, бөлу және қолдану  саласындағы және кәсіпорынның ақша айналымын ұйымдастыру бойынша басқару шешімдері оның қаржы қызметінің нәтижесімен тығыз байланысты және оған тура немесе жанама түрде әсер етеді. Кейбір жағдайларда бұл әсер қарама-қарсы сипатта болады.    

Мысалы, өте мол кіріс әкелетін қаржы инвестицияларын жүзеге асыру өндірістік қызметті қаржыландыру тапшылығына, сәйкесінше операциялық пайданы көлемнің азаюына әкеледі (меншікті қаражат ресурстарын құру мүмкіндігі төмендейді). Сондықтан қаржылық менеджмент кешенді басқару жүйесі тұрғысынан қарастырылуы тиіс және де ол кәсіпорынның қаржы қызметінің жалпы нәтижелілігіне өз үлестерін қосатын өзара байланысты басқару шешімдерінің дайындығын қамтамасыз етуге тиіс.   

3. Басқарудың  жоғары динамизмі.   

Кәсіпорында, өткен кезеңде дайындалып, жүзеге асырылған, қаржы ресурстарын құрып, қолдану және ақша айналымын оңтайландыру саласындағы тиімді басқарушылық шешімдер үнемі кәсіпорынның қаржы қызметінің келешектегі кезеңдерінде қолданыла бермейді. Бұл нарықтық экономикаға көшу кезеңіндегі сыртқы факторлардың жоғары серпініне және ең алдымен - қаржы нарығының жағдайының өзгеруіне байланысты. Сонымен қатар, уақыт өткен сайын кәсіпорынның ішкі жағдайлары да өзгереді. Сол себепті қаржылық менеджментта сыртқы орта факторларының, ресурстық мүмкіндіктердің, өндірістік және қаржы қызметінің ұйымдастыру нысандарының, қаржы жағдайының және өзге де кәсіпорынның қызмет ету параметрлерінің өзгерісін ескеретін жоғары динамизммен сипаттауға болады.   

4. Жеке басқарушылыц  шешімдерді дайындауга көзқарастық  көпнүсқалылығы.   

Осы принципті жүзеге асыру  үшін, қаржы ресурстарын құру және қолдану, ақша айналымын ұйымдастыру  саласындағы әрбір басқарушылық шешімді әрекеттің балама (альтернативті) мүмкіндігін ескере отырып дайындау қажет. Басқарушылық шешімнің балама жобалары болған жағдайда, кәсіпорынның нақты қаржы саясатын немесе қаржы страгетиясын, қаржы идеологиясын анықтайтын критерийлер жүйесін негізге ала отырып, жүзеге асыратын таңдау жасау қажет. Мұндай критерийлер жүйесін кәсіпорын өзі бекітеді.    

5. Кәсіпорынныц даму стратегиясының мацсаттарынан ха-бардар болу.   

Ағымдағы  кезеңде қаржы қызметі саласындағы  қандай да болмасын басқарушылық шешімдерінің жобасы тиімді болып көрінгенмен, егер (ол) кәсіпорынның басты мақсатына, оны дамытудың стратегияның бағыттарына қарама- қайшы келсе, алдағы уақытта қаржы ресурстарының ішкі көздері әсерінен мен-шікті қаржы ресурсын құрудың экономикалық базасын бүзса, ол қабылданбау керек.   

Жоғарыда  аталған принциптерді ескере отырып ұйым-дастырылған тиімді қаржылық менеджмент кәсіпорынның өндірістік қызметінің жоғары қарқынмен өсуі мүмкіндігін қалыптастыра алады, меншікті капиталдың үнемі өсуін қамтамасыз ете алады, тауар және қаржы нарығында бәсекелестін позициясын біршама жоғарылатады, стратегиялық болашақта экономикалық дамуды қамтамасыз ете алады.

1.3. Қаржылық менеджменттің  функциялары.   

Қаржылық  менеджменттің 2 негізгі функциясы бар: баскару объектісінің функциялары және басқару субъектілердің функциялары.    

Басқару объектісінің функцияларына  мыналар жатады: ақша айналымының ұйымдастырылуы, қаржылық құралдар және инвестициялық жабдықтармен жабдықтау, қаржылық жұмыстарды ұйымдастыру және т.б.   

Баскару субъектілердің функциялары қаржылық жұмыста және шаруашылық процесте адамдардың қарым-қатынасына әрекет жасауға бағытталған жалпы қызмет түрі. Бұл функциялар, яғни нақты басқару қызмет түрі жинақтардан, табыстардан, ақпаратты сақтаудан, шешімдерді қабылдаудан тұрады. Қаржылық менеджментке мынадай функциялар тән: жоспарлау, болжау, ұйымдастыру, реттеу, үйлестіру, ынталандыру, бақылау. Қаржылық менеджментте жоспарлау маңызды орын алады. Басқару функциясы - қаржылық жоспарлау - мемлекеттің қаржысымен байланысты қатынастарын реттейтін құқық саласы. Қаржылық жоспарлау экономикалық және әлеуметтік жоспарлаудың негізгі бөлігі болып, қаржылық механизмнің қосалқы жүйесі болып табылады. Қаржылық жоспарлау - ақша ресурстарын құру, бөлу, қайта болу және пайдалану процестерін жоспарлы түрде басқару.   

Болжау  қаржылық менеджментте - белгілі бір құбылыс, объекті, процестің нақты болашақ дамуында болжамды әзірлеу болып табылады.   

Қаржылық  менеджментте ұйымдастыру формасы әр түрлі ережелер арқасында қаржылық бағдарламаны бірге тудыратын адамдар жиынтығы.   

Реттеу  қаржылық менеджментте - қаржылық жүйенің тұрақтылық жағдайына жету құралы арқылы басқару объектісіне әсер етуі. Реттеу ағымдағы іс-шараларды құрайды.   

Үйлестіру қаржылық менеджментте - мамандар және басқару аппараттарының, басқару жүйелердің барлық бөлімдерінің жұмысын ыңғайлату.   

Ынталандыру - өзінің еңбегінің  қорытындысына қызығушылығы қаржылық қызметтегі жұмысшыларды ынталандыру  болып табылады. Шығындалған еңбектің сапасы мен санына байланысты қажеттіліктердің бөлінуі арқылы ынталандыру жүзеге асырылады. 

 

2. ҚАРЖЫЛЫҚ МЕНЕДЖМЕНТТІҢ  БАЗАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ

МЕН АҚПАРАТ ЖҮЙЕСІ.

2.1. Қаржылық менеджменттің  базалық тұжырымдамалары. 

Қаржылық менеждмент қаржы теориясында дамыған бірқатар байланысқан негізгі тұжырымдамаларға тірек етеді. Бұлар келесі:

а) уақытша ақша құны тұжырымдамасы;

э) табыстылық пен тәуелділік арасындағы мәміле тұжырымдамасы;

б) капитал бағасы тұжырымдамасы;

в) капитал нарығының тиімділік тұжырымдамасы;

г) мәлімет ассиметриясы тұжырымдамасы;

ғ) агенттік қарым-қатынастар тркырымдамасы;

д) балама шығындар тұжырымдамасы.

Ақша ағынының тұжырымдамасы келесілерге үйғарады:

а) ақша ағының теңестіру, оның түрі және созымдылығы;

э) оның элементерінің  мөлшерін анықтайтын факторларды бағалау;

б) әр уақытта жұмыс істейтін дисконттік коэффициентті таңдау;

в) бұл ағынмен  байланысқан тәуелділікті бағалау  және оны есептеу эдісі.   

Ақшаның уақытша құндылығы - бұл ақша қаражатының объективе сипаттамасы. Оның мәні - бүгін бар ақша және болашақта алынатын ақша бір құндылы еместігінде тұрады. Бұл бір құндылық еместік үш негізгі себептермен анықталады:

1) Инфляция. Инфляция жағдайында ақшаның құндылығын жоғалту, бір жағынан оларды салым жасауға шақырады, яғни инвестициялық үрдісті қаржыландырады; ал басқа жағынан - қалдығы бар ақшаның және болашақта алынытын ақшаның айырмашылығын түсіндіреді.

2) Болашақта күтілетін  ақшаның ала-алмау тәуккелділігіне.  Әрбір шарт бойынша болашақта ақша түсетіндігі орындалмау, немесе жартылай орындалуы мүмкін.

3) Ақша айналымы. Ақша қаражаттары, басқа әр актив сияқты, уақыт өтуімен пайда түсіруге пайдаланылады. Бұл мәнде, аз уақыттан кейін алынатын сома шешім қабылданып жатқан уақыттағы сомадан артық болуы көзделеді.   

Табыстылық  пен тәуекелділік арасындағы мәміле түжырымдамасы келесіде тұрады: бизнесте табысқа ие болу әрқашан тәуккелдікпен қатар болады. Осы екі мінездеме-лер бір-бірімен пропорционалды: күтілетін немесе талап етілген табыс жоғарылағанмен, тәуккелдік дәрежесі де жоғарылайды, бұл табыс алмай қалу мүмкінділікпен байланысты. Қаржылық менеджментте келесі шартты мақсат қойылады және шешіледі: мысалы табысты максималдау немесе тәуккелдікті минимал-дау керек, бірақ табыс пен тәуекелдік арасындағы қатынасты табу керек. Қаржылық менеджментте тәуекелдік категория-сы әр аспектілерде қабылданады: инвестициялық жобалар-ды бағалауда, инвестициялық қоржынды қалыптастыруда, қаржылық тэсілдер мен эдістерді таңдауда, капитал құрылымы бойынша шешім қабылдауда, дивидендтік саясаты негіздеуде және т.б.   

өңдеу мен іске асыру үрдісін  реттейтін негізгі элементер  жүйесін көрсетеді. Қаржылық менеджменттің  механизм құрылымына ке-лесі элементтер кіреді:   

1. Кәсіпорынның қаржы  іс-әрекетін мемлекеттік нормативті-кұқықтык реттеу - зандар және басқа да нормативті актілерді қабыл-даудың кәсіпорынның қаржы іс-әрекетін ретейтін, өзімен мемлекеттің ішкі қаржы саясатын іске асыру бағытының бірін көрсетеді.

Нормативтік қамсыздандыру:

- нүсқаулар;

- нормалар;

- басқа нормативті құжаттандыру. Құцъщтъщ қамсыздандыру:

- заңдар;

- президенттің қаулылары;

- үкімет қаулылары;

- заңды тұлғаның жарлығы.

2. Кәсіпорынның қаржылық  іс-әрекеттің жеке аспектілердің реттеудің ішкі механизмі - осындай реттеудің механизмі кәсіпорынның өзінің ішінде қалыптасып, осыған сәйкес оның қаржылық іс-әрекет сұрақтары бойынша белгілі бір жедел басқару шешімдеріне тәртіп белгілі.

Қаржылық  түтцалар:

- пайда;

- табыс;

- қаржылық санкциялар;

- баға;

- пайыз, дисконт;

- мақсаттық экономикалық қорлар;

- салымдар;

- инвестициялар;

- валюталардың бағамы.

3. Кәсіпорынның қаржылық іс-әрекет реттеудің нарықтық механизмі - бұл механизм ең алдымен, қаржы нарық сферасында, оның жеке түрлері мен белгілі бір сегмент аясында қалыптасады.

4. Кәсіпорынның қаржылық іс-әрекет басқару үшін нақты әдісі мен тәсілдер жүйесі - қаржылық іс-әрекет бақылау, жоспарлау және анализ жасау процесінде әдістер мен тәсілдердің кеңейтілген жүйесі қолданады. Олардың көмегімен керекті нәтижеге жетеді. Негізгі әдістерге келесілер жатады:

- жоспарлау;

- болжау;

- инвестициялау;

- несиелеу;

- салық салу;

- есептеу жүйесі;

- сақтандыру;

- трансферттік операциялар;

- жалгерлік;

- лизинг;

- факторинг. 

2.2. Қаржылық менеджменттің  механизмі.    

 Қаржылық механизм – бұл кәсіпорынның экономикалық және әлеуметтік дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасау мақсатында қаржы қатынастарын ұйымдастыру нысандарының, қаржы ресурстарын қалыптастырып, пайдалану әдістерінің жиынтығы. Ол қаржы қатынастарын ұйымдастырудың түрлерін, нысандарын және әдістерін, оларды сан жағынананықтаудың амалдарын кіріктіреді. Қаржылық механизм құрамына бір-бірімен байланысқан бес элементтер кіреді: қаржылық әдістер, қаржылық тұтқалар, құқықты-нормативті және ақпараттық қамтамасыз ету.     

  Қаржылық менеджменттің механизмі  өзімен бірге кәсіпорынның қаржылық  іс-әрекет облысында басқару шешімдерін  өңдеу және іске асыру үрдісін  реттейтін негізгі элементтер  жүйесін көрсетеді. Қаржылық менеджменттің  механиз құрылымына келесі элементтер  кіреді:      

1.  Қәсіпорынның қаржы іс-әрекетін  мемлекеттік нормативті-құқықтық  реттеу-заңдар және басқа да  нормативті актілерді қабылдаудың  кәсіпорынның қаржы іс-әрекетін  реттейтін, өзімен мемлекеттің  ішкі қаржы саясатын іске асыру  бағытының бірін көрсетеді.   

 Нормативтік қамсыздандыру:

• нұсқаулар;
• нормалар;
• басқа нормативті құжаттандыру.

Құқықтық  қамсыздандыру:

• заңдар;
• президенттің қаулылары;
• үкімет қаулылары;
• заңды тұлғаның жарлығы.

2.     Кәсіпорынның қаржылық іс-әрекетінің  жеке аспектілердің реттеудің  ішкі механизмі-осындау реттеудің  механизмі кәсіпорынның өзінің  ішінде қалыптасып, осыған сәйкес  оның қаржылық іс-әрекет сұрақтары  бойынша белгілі бір жедел  басқару шешімдеріне тәртіп белгілі.