Басшылық және көшбасшылық

Тәжірибеде  басңару қатынастарының осы екі түрінің сақталуы бақыланбайды. Зерттеулер бойынша, менед- жерлердің көбі лидерлік ңасиетке ие.

 

 

 

1.4. Басқару стилі

Басқару стилі - бүл басңарушының бағынушыларға деген үйреншікті үлгілі тәртібі, яғни үйымның өз мақ- сатына жетуі үшін эсер етуі мен оларды оятуы. Басқару- шы өзінің билігін жүргізетін дәрежеге дейінгі өзіне де қолданылған биліктің типтері және бүлардың бәрінен бүрын оның адамгершілік ңарым-ңатынас жасауға не- месе міндетті орындауына қамқорлылыгы. Осының бәрі басқару стилін көрсетіп, аталған лидерді сипаттайды.

Автократияльщ және либералдық стильдердің айыр- машылығы.

Басқарудағы автократияльщ  лидер авторитарлы. Автократияльщ басқарушы өзінің айтқанын орындаушы- ларға істету үшін жеткілікті билікке ие болып, керек кезінде қүбылмай осыган жүгінуі немесе сүйенуі керек. Автократ өзінің өте төменгі деңгейдегі бағынушылары- ның қажеттілігін әрқашанда өтеуге тырысады.

Лидерлік саласында  әлемге әйгілі ғалым Дуглас Мак Грегор автократияльщ басңарушының "X" теориясының жүмысшыларына ңатынасын айтқан.

"X" теориясы бойынша:

1. Адамдар әуелден бастап жүмыс істегілері келмейді және ыңғайы келгенде жүмыстан қашады;
2. Адамдардың бәрі бірдей адалдықты мүрат түтпа- ғандықтан, олар жауапкершіліктен қүтылуга тырысады, сонымен қатар, өздерін басқаруын ңалайды;
3. Көп адамдар қорғалғанды жақсы көреді;
4. Адамдарды еңбек етуге баулу үшін еріксіз көндіру, байңау мен жаза ңолдану өте ңажет.

Осы бастапңы болжаудың  негізінде автократ өз билігін ңалайда  көбірек орталықтандыруға тырысады, бағыну- шылардың жүмысын реттеп, өз еріктерімен шешім ңабылдауға бостандың бермейді деп айтуға да болады.

Автократ негативтік күштеуден ңашқалаңтап, оның орнына сыйақы ңолданып, ол игілікті автократ атағына ие болады. Игілікті автократ багынушылардың көңілі мен амандыгы жағынан белсенді ңамңорлың көрсетеді, біраң шешімді өзі ңабылдау мен орындау билігін саңтап ңалады.

Жүмысшылар  жайында демократиялың басшының бейнесі автократияльщ басшының бейнесінен бөлек, яғни айырмашылыңтары  бар.

Мак Грегор оларды "У" теориясымен атаған:

1. Еңбек - табиғи процесс. Егер жагдай ңолайлы, жақсы болса, онда адамдар жауапкершілікті өздеріне алып қана қоймай, оған олар үмтылуға тырысады.
2. Егер адамдар үйымдың мақсатңа араласып, оны білген болса, олар өзін-өзі басқару мен өзін-өзі байқауды ңолданады.
3. Мәселені шығармашылық жолмен шешу қабілеті жиі кездеседі, ал орташа адамның зияткерлік (интел- лектуалды) әлуеті бөлшектеп қана ңолданылады.

Демократиялы  басшы өте жоғары деңгейдегі қажет- тілікке сүйенетін эсер ету механизмін қалайды.

Олар төмендегі  ңажеттіліктер:

• керек-жараңңа (жабдыңқа) деген ңажеттілік;
• жоғары мақсатты қажеттілік;
• автономиялар;
• өзінше ойын жеткізу қажеттілігі.

Демократиялы  басшы бағынушыларға өзінің еркін

күштеп міндеттеуден қашады. Демократиялық стилі ба- сым болған жағдайда, үйымдарда орталықтандырылма- ған биліктілік жоғары дәрежеде сипатталады. Бағыну- шылар шешім қабылдауға белсенді қатысады және тап- сырманы орындауда кең бостандықңа ие болады.

Басқарушы өз уақытының  көп бөлігін байланысты- рушы ретінде  шығындайды, өндірістік топтың мақса- ты мен үйымның маңсатының толық сәйкес болуын қам- тамасыз етеді және де сол топтың өзіне қажет қорларын алуын қамтамасыз етеді.

Либералды басқарушы, - бағынушыларға өздерінің мақсатын анықтауға жөне өзінің жеке жүмысын бақы- лауға толықтай бостандық береді.

Сөйтіп, авторитарлы басқарушылық - басқарушының жеке жоғары дәрежелі билігімен сипатталады, яғни:

• басқарушы топтың барлың стратегиясын анықтайды;
• топтарға ешқандай да әкілеттілік берілмейді

Демократиялы басцарушылық - биліктің бөлінуі мен жүмысшылардың басңару ісіне ңатысуымен сипаттала- ды, яғни, жауапкершілік жинақталмай, таратылады.

Либералды басқарушылық - басңарушының неғүрлым сирек ңатысуымен сипатталады, ал топтың өзіндік шешім қабылдауға толықтай еркіндігі бар.

Оларды төмендегідей бөледі:

1. Жүмысқа көңіл бөлетін басшылар.
2. Адамға көңіл бөлетін басшылар.

Біріншісі бәрінен  бүрын жобалау мақсатының қамын  ойлап, сыйаңы арқылы еңбек өнімділігін  көтеру жүйесін енгізеді.

Жүмысқа қөңіл  бөлетін басшының классикалық үлгісі ретінде Фредерик Тейлорды атап көрсетуге  болады.

Адамға көңіл  бөлетін басшының алғашқы міндеті - адамдар болып табылады. Ол еңбек  өнімділігін көтеру- де, адамдардың арасындағы қарым-қатынасты жетілді- ру жолына көп көңіл бөледі.

 

 

• Адамға көңіл бөлетін басшы - өзара көмекке сүйенеді, жүмысшылардың шешім қабылдауына, қатысуына толықтай мүмкіндік береді.

Осы типтің басшылары  үсақ-түйек қамқорлықтан қаш- қалақтап, бөлімшелерге жогары деңгейлі еңбек  өнімділігін орнатып, бағынушьшардың қажеттілігімен санасады.

Бацылау сцрацтары:

1. "Ресми лидерлік" мазмүны.
2. "Бейресми лидерлік" сипаттамасы.
3. "Лидерлік" анықтамасы.
4. "Тиімді (нөтижелік)" лидерлік" дегеніміз не?
5. Тиімді лидерлік жөне биліктің қолданылуы.
6. Лидерлік пен басқарудың, басқаша айтқанда менед- жердің лидерден айырмашылығы.
7. "Басқару стилі" анықтамасы.

Тест, сцрацтары:

1. Менеджер:

1. Эмоңияларды қолданады
2. Шешімдерді нақтылыққа айналдырады.
3. Рухтандырады
4. Бақылайды
5. Мөпелейді
2. Лидер:
1. Әкім
2. Адамдарға сүйенеді
3. Көсіпқой
4. Шешімдерді қабылдайды
5. Дөлелді қолданады
3. "X" теориясы бойынша:
1. Адамдар өуелден бастап жүмыс істегілері келмеИДі жөне ыңғайы келгенде жүмыстан қашады
2. Егер жағдай қолайлы, жақсы болса, онда адам,Д^аР жауапкершілікті өздеріне алып қана қоймай, оған оД^аР үмтылуға тырысады
3. Егер адамдар үйымдық мақсатқа араласып, с»ны білген болса, олар өзін-өзі басқару мен өзін-өзі байқауД^ЬӀ қолданады.
4. Мәселені шығармашылық жолмен шешу қабіД^ет1 жиі кездеседі, ал орташа адамның зияткерлік (ин^л- лектуалды) өлуеті бөлшектеп қана қолданылады
5. Барлығы да дүрыс.
4. "Ү" теория бойынша:
1. Егер адамдар үйымдық мақсатқа араласып, ^0НЬӀ білген болса, олар өзін-өзі басқару мен өзін-өзі байқаУД^ы қолданады
2. Адамдардың бәрі бірдей адалдықты мүрат түтпа- ғандықтан, олар жауапкершіліктен қүтылуға тырр^іса" ды, сонымен қатар, өздерін басқаруын қалайды
3. Көп адамдар қорғалғанды жақсы көреді
4. Адамдарды еңбек етуге баулу үшін, еріксіз к<?нді- руді, байқау мен жазаны қолдану өте қажет
5. Барлығы да дүрыс емес.

5. Авторитарлық басқарушы:

А) Бағынушыларға  өздерінің мақсатын анықт£УД^а еркіндік береді

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланалған әдебиеттер тізімі:

299