Мектеп менеджерінің іс-әрекеті

  Директорды басқару  қызметінің тиімділігі мектеп  әкімшілігінің аппаратында міндеттер  мен құқықтарды айқын белгілеуге  тікелей байланысты. Қажеттілікке  байланысты мектеп директоры  шұғыл немесе нұсқаулық кеңес, педагогикалық кеңес мәжілістерін өткізу барысында бүкіл педагогикалық процесті үйлестіріп отырады.

 

 Педагогикалық  талдаудың негізгі объектілері өз бойына балаларды оқыту мен тәрбиелеудің барлық мақсаты, міндеті, мазмұны, түрлері мен тәсілдерін жинақтаған педагогикалық талдаудың негізгі объектісі ең алдымен сабақ, сыныптан тыс шаралар және мектептің оқу жылының қорытындысы. Педагогикалық талдаудың барлық объектісін біріктіруші - ортақ әдістемелік жүйе болып табылады.

 Мектепті басқарудың  қызметі ретінде педагогикалық  талдаудың жүйелік ыңғайының  әдістемесі мен қисыны мынадай  әрекеттердің сабақтастығынан аңғарылады: -сабақты, тәрбиелі шараларды  немесе оқу жылына барынша  жалпы жүйелік бөлігі ретінде  қарастыру, яғни олардың рөлін  сабақтар, тәрбиелік шаралар жүйесіндегі  және осы оқу жылын өтпек,  болашақ оқу жылдарымен салыстырғанда  алатын орнымен айқындау;

-(педұжым, оның педагогикалық  мәдениет деңгейі, мектептегі  моральдік-психологиялық ахуал және  т.б.) тиімділігін айқындайтын жиынтық  факторларды табу;

- оқу жылында жоспарластырған  жұмыстардың негізгі бағыттарының  мазмұны мен түрін, әдебиеттің  мақсат-тылығы мен негізділігін  айқындау;

- оқу жылы бойындағы  жұмыстың, сабақ, тәрбиелік шаралар  нәтижесін талдау;

- оларды ұйымдастырудағы  кемшіліктер мен жетістіктердің  негізгі себептерін айқындау;

- жаңа оқу жылында  жүргізілетін кешенді жұмыстарды  жақсартуға ұсыныстар мен қорытындылар  жасау. 

 Мектеп басшыларының  үнемі назарында болатын нысан  - сабаққа қатысу және оған  педагогикалық талдау жасау. Мектептің  даму тарихында басшылардың сабаққа  енуінің ақылға сиятын да, сыймайтын  да нормативі болды. Бірақ,  қатысқан сабақтың соңы оған  жасалған талдаудың сапасына  тікелей әсер ететіндігі ақиқат.

 Мектеп басшыларының  басқару қызметінде сабаққа талдау  жасаудың кеңейтілген, қысқа және  кезендік түрлері кеңінен қолданылады. 

 Сабаққа кеңейтілген  педагогикалық талдау жасау сабаққа  қойылатын тәрбиелік, дидактикалық, психология-лық, санитарлық-гигиеналық  талаптардың барлығына тоқталуды  қажет етеді. Талдаудың бұл  түрі жұмысты жаңа бастаған  мұғалімдерге, белгілі бір қиындыққа  тап болған мұғалімдерге немесе  іс-тәжирибесі арнайы зерттелетін  мұғалімдердің сабағына баға  беруде қолданылады. 

 Сабаққа қысқа талдау  жасау директор, оқу ісінің меңгерушісі  немесе әдіскер тарапынан ұсыныс  не ескерт-пені барынша объективті  етіп беруді талап етеді. Сабаққа  қысқа талдау жасау -атүсті  талдау, немесе сабаққа көз алдау  үшін қатысу емес, талдаудың бұл  түрі мұғалім тұлғасын жақсы  білу, жоғары әдістеменің және  басқару мәдениетін талап етеді. 

 Кезеңдік талдау сабақтың  белгілі бір кезеңін, мысалы  оқушылардың таным белсенділігін  артыруда көрнекілік қолдану,  немесе мұғалімнің үй тапсырмасын  тексеру жұмысы, немесе сабақ  барысында оқушылармен топтық  жұмыс жасау еркшелігін қамтиды. 

 Мектеп басшысының  талдамалық қызметі нде тәрбиелі  к шараларға педагогикалық талдау  жасау маңызды орын алады. Бұрын  атап өтілгенді, тәрбиелік шаруалар  іске асу процесінде балалар  қатысатын ұйымдық, пәндік, шығармашылық  әрекеттер сияқты бір-бірімен  өзара байланысты бірнеше кезеңдерден  тұрады.

 Тәрбиелік шараларға  педагогикалық талдау жасаудың  қисыны оның кезендерінің бірізділікпен  іске асуынан көрінеді. Кезеңдердің  бірізділігі былай іске асады:  тәрбиелік шараның мақсатымен  міндеттерін, іске асыру түрін  бірлесіп дайындау; бірігіп жоспарластыру;  оқушы-лардың дайындыққа тартылуы  және мұғалімдердің педагогикалық  басшылығының ерекшеліктері; тәрбие  ісін тікелей жүргізу; бірлесіп  қорыту және талдау жасау. 

 Мектептің және оның  басшыларының жұмыс тәжирибесін  зерттеу тәрбие ісіне педагогикалық  талдау жасаудың барысында мынадай  мүмкін мәнді нұсқа ұсынуға  болады:

Мектеп жұмысы жоспарының түрлері және оған қойылатын негізгі  талаптар

Мектеп жұмысының жоспарын дайындау оның орындалуының шынайылығын, нақтылығын,

үздіксіз-дігін қамтамасыз ететін бірқатар талаптарды сақтауды қажет етеді. Ол ең алдымен мақсатты бағытының талабын сақтауға байланысты. Мақсатты бағыттылық дегеніміз белгілі  бір мақсатты қондырғы деп бағалауымыз  керек. Оның мәні педагог және оқушылар ұжымы жұмысының негізгі бағыттарын дамытып және тереңдетіп, мектеп жұмысының  барлығы 

тәжірибесін есепке алу деген  сөз. Бұл мұғалім, сынып жетекшісі, қоғамдық ұйымдар әрекетіне және мақсаттар қою болып табылады. Жоспарластыруға қойылатын перспективалық талап біріншіден мақсаттың жақындығы, түсініктілігі, қолайлы-лығы сияқты сезімдік сипатын білдірсе, екіншіден стратегия  ретінде мақсаттың ұзақ мерзімділігін, сонымен бірге іске асыруға болатын  шынайылығын танытады. Ал, жоспарластыруға  қойылатын комплекстілік талап  жоспарды түзу барысында әртүрлі  құралдар, әдіс, тәсілдер мен әрекет түрлерін біртұтас байланыста қарастыруды  қажет етеді.

 Перспективалық жоспар  мектепті соңғы жылдардағы жұмыстарына  терең талдау жасау негізінде  бес жылға жасалады. Оның құрылымы  мына сипатта болуы мүмкін:

1. Жоспарластырған мерзімдегі  мектептік міндеттері.

2. Оқушылар контингентінің  жылдар бойынша дамуы, сыныптардың  арту мүмкіндігінің 

 перспективасы. 

3. Оқу-тәрбие процесін  жаңалаудың, педагогикалық инновация  еңгізудің перспективасы. 

4. Мектептің педагог кадрларға  деген сұранымы.

5. Педагог кадрлардың  біліктілігін арттыру (МБЖИ, курстар,  семинарлар, тренингтер және т.б.)

6. Мектептің материалдық-техникалық  базасы мен оқу-әдістемелік жарақтандырылуын  дамыту (құрылыс жұмыстары, ЭЕТ  және компьютер жабдықтары, кітап  қорын толықтыру, кабинет безендіру).

7. Оқушылар мен мұғалімдерді  әлеуметтік қорғау, олардың тұрмысын, еңбек және демалыс жағдайын  жақсарту.

 Жылдық жоспар жазғы  каникулды қосқанда бүкіл оқу  жылын қамтиды. Мектептің жұмыс  жоспарын дайындау ағымдағы оқу  жылында басталады да бірнеше  кезеңді қамтиды. Бірінші кезеңде  (бірінші оқу тоқсаны) мектеп  директоры, оның орынбасарлары  дамыту мен білім беру, соның  ішінде жоспарластыруға да қатысты  теория-лық және әдістемелік,  нормативтік және нұсқау сипатын-дағы  құжаттармен танысады. Екінші кезеңде  (екінші оқу тоқсаны) директордың  басшылығымен жоспар, жобасы-ның  құрылымын жасау, қажетті мағлұмат  көздерін тауып, мәлімет жинақтайтын  бастамашыл топ құрылады. Үшінші  кезеңде (үшінші оқу тоқсаны)  жинақталған мәліметтер талданады,  комиссия мүшелерінің есептері  талданады, қалыптасқан қиындылықтардың  себебі айқындалып, оларды жоюдың  жолдары қарастырылады. Төртініші  кезеңде (төртінші тоқсанның соңы) жоспар жобасы дайындалып, талқыға  салынады. Жоба оқу жылының алғашқы  педкеңесінде мектептің жұмыс  жоспары бекітіледі.

 Ағымдағы жоспар жалпы  мектептік жоспарды нақтылау  үшін оқу тоқсанында жасалады. Осылайша жоспарлардың негізгі  түрлері педагог, оқушы және  ата-аналар ұжымдарының әрекетін  үйлестіруге мүмкіндік береді. Бұл  жоспарлар мұғалімдер мен сынып  жетекші-лерінің жұмысы үшін стратегиялық  жоспар болып табылады.

 

 Мектептің жылдық жұмыс  жоспарының үлгі мазмүны 

 Мектептердің жылдық  жоспарларының түрлі нұсқаларын  жинақтай келіп, жоғарыда жоспарластыруға  қойылған талаптарды ескеріп,  жылдық жоспардың мынадай үлгі  жоспарын көрсетуге болады:

1. Мектеп жұмысының өткен  оқу жылының қысқаша қорытынды  талдауы және жаңа оқу жылының  міндеттері.

2. Мектеп ұжымының жалпы  білім қорының жұмысын атқаруы. 

 Жұмыс жоспарының бұл  бөлігінде мектеп мөлтек ауданы  анықталады, нақты мектептанту мүмкіндігі  ескеріледі. Мектеп оқушылардың  жалпы орта білім алуына бағытталған  шараларды жоспарластырады. ҚР ''Білім  туралы'' заңның баптарының орындалуын  басшылыққа алады, ата-анасы жоқ,  қамқорлыққа зәру балаларға материалдық  көмек ұйымдастырады. Бұл жоспар  бойынша баланың құқын қорғау, оларды үйде оқыту, тәрбиесі  қиын оқушыларға көмек көрсету  мәселелері де қамтылады. Педұжым  мен ата-аналардың жұмыс жоспарында  балалардың дербес-шығармашылық  дамуына жағдай жасау да қарастырылуы  тиіс.

3. Педагогикалық ұжымның  оқу-тәрбие процесінің сапасын  көтеру қызметі 

 Оқушы мен мұғалім  қызметінің барлық саласын қамтитын  болғандықтан жоспардың бұл бөлімінің  көлемі барынша мол болады. Бұл,  әсіресе, білімнің, дағдының іскерліктің  сапасын қамтамасыз ету, ол  үшін оқу процесін ұйымдастырудың  жаңа түрлерін қолдану, оқытуды  дербестендіру және жіктеу болып  табылады. Сыныптан тыс және сабақтан  тыс жұмыстарды ұйымдастыру, оқушы  тұлғасының мәдени базасын қалыптастырудағы  мектеп қызметінің алуан түрлілігі  оқушылардың өзін-өзі басқаруын  дамыту, балалардың қоғамдық ұйымдарын  қолдаудың ''Бала құқықтары туралы  Б¥¥ Конвенция-сына'' сәйкестігі.

4. Мектептің, отбасының,  қоғамдық ұйымдар мен еңбек  ұжымының оқушылар тәрбиесіндегі  бірлескен жұмыстары. Мектептің  ата-аналардың педагогикалық білімін  көтерудегі жұмыстары. Бұл жұмыстың  мазмұны отбасы мен қоғамдық  орталық бірлескен әрекетіндегі  мектептің ұйымдастырушы орталық  ретіндегі рөлін нығайтуға бағытталады.  Ол мазмұнға ата-аналар ұжымы  мен мектеп кеңесінің жұмысы, педагогикалық лекторийлер, жалпы  мектептік педагогикалық конференция,  педагогикалық университет сабақтары,  ата-аналар үшін ашық есік күндері  енеді. Ата-аналарды үйірме, секция, студия және т.б. қоғамдық жұмыстарды  жетекшісі ретінде оқушылардың  тәрбие жұмыстарына тарту, сол  сияқты ата-аналармен дербес жұмыс  жүргізу де осы бағыттың мазмұнын  құрайды. 

5. Педагог кадрлармен  жұмыс. Педагог кадрларды аттестациялау,  олардың кәсіптік дайындығының  деңгейіне баға беруде информатика  мен ЭЕТ құралдарын пайдалану,  мектеп ұжымының жалпы мектептік  ғылыми-әдістемелік мәселелермен - семинар, конференция, педоқу, әдісте-мелік  кеңес отырыстары, педагогикалық  кеңес өткізу. Озық педагогикалық  тәжірибе мектебінің жұмысын  жолға қою. Пән мұғалімдері  мен сынып жетекшілерінің әдістемелік  бірлестіктері қызметінің мазмұнын  айқындау. Педагогикалық тәжірибені  зерттеу, жинақтау және таратуға  басшылық жасау. Мектепте инновациялық  орта қалыптастыру, педагогикалық  инновацияны бағалау және енгізу.

 6. Мектепішілік бақылау жүйесі. Бұл тарауда бақылауға байланысты арнайы іс-әрекет бағдарламасы қарас-тырылады.

7. Мектептің оқу-материалдық  базасын нығайту мектептің материалдық  құндылықтары, оқытудың техникалық  құралдары, оқу құралдарын түгендеп  отыру жыл бойына жоспарластырылады.  Оқу кабинеттерін безендіру және  қайта жабдықтау. Ұзартылған күн  тобы мен 6 жасар балалармен  жүргізілетін сабақ жұмыстарын  жетілдіру. Спорт, туризм, техникалық  шығармашылықпен айналысудың материалдық-техникалық  базасын нығайту. Мектеп кітапханасының  қорын толықтыру. Мектепті ағымдағы  және күрделі жөндеуден өткізудің  бағдарламасы.

8. Ұйымдық-педагогикалық  іс-шаралар. Жоспардың бұл бөлімінде  мектеп кеңесі отырысының, педагогикалық  кеңестің,өндірістік жиынның тақырыптары  жазылады. Мектеп басшылары арасында  міндет бөлісіледі, мектептің біртұтас  жұмыс тәртібі, кезекшілік кестесі  анықталады, оқу жүктемесі, сынып жетекшілігі, кабинет меңгерушілігі және т.б. бөлініп беріледі.

 Біртұтас басқару циклында  жоспарластыру қызметін іске  асыру мектеп қызметінің тиімділігін  арттырады. 

     Қабылданған шешімдерді іске асыруда оған қажетті жүйені іске қосу, оның түрлі компоненттерінің өзара тиімді әрекеттесуін қамтамасыз ету үшін ұйымдастыру кезеңі қажет. "Ұйымдастыру" ұғымы бірнеше мағынада қолданылады. Біріншіден, өткізілген сабақтың сыныптан тыс жұмыстың сапасын, тұтас оқу-тәрбие процесінің немесе оның бір бөлігінің жағдайына берілген баға ретінде қолданылады. Екіншіден, ұйымдастыру ұғымы мектеп басшыларының, мұғалімдердің, оқушылардың өзін-өзі басқару органдарының белгіленген жоспарды іске асыруға, алға қойған мақсатқа қол жеткізуге бағытталған, жалпы тұтас педагогикалық процесті басқаруды ұйымдастыру мағынасында қолданылады. Адамның ұйымдастырушылық қызметі өзінің табиғатынан нақты жағдайда психологиялық¬педаго-гикалық білімдерді шұғыл қолдана алуға негізделген практикалық қызмет. Әріптестермен, оқушылармен тұрақты түрде өзара байланыста болу ұйымдастырушыл-дық қызметке біршама танымалдық бағдар береді. Ұйымдастыру қызметін жетілдіруді жоспарлауда мектеп басшысы тұлғааралық қатынастарды ұйымдастыру, мектеп менеджерлерін дайындау жүйесі сияқты мектепішілік менеджмет идеяларын қолдану мүмкін.

 

 Ұйымдастыру қызметі қабылданған шешімдерді іске асыруға бағытталады. Ал оны нақты - мұғалімдер, балалар, ата- аналар, жұртшылдық өкілдер атқарады. Сондықтан кез келген істі ұйымдастырғанда оны адамдық фактордың мүмкіндігін пайдалану және іске асыру тұрғысынан бағалаған орынды. Ұйымдастырушы орындау-шыларды алдын ала іріктеу, оларды жұмыс орны, уақыты және ұжымдық іске қатысу реттілігімен бөлу сияқты мәселелерді шешеді. Алдағы іс-әрекеттің мазмұнын, түрі мен әдістерін таңдауда нақты жағдай мен орындау-шылардың мүмкіндігін арақатынасын айқындау қажет. Бұл жерде нақты жағдай ретінде әрекетке қажетті еңбек заттары мен құралдары, олардың орналасуы мен өтетін орны және т.б. компонеттерді атауға болады. Басшының ұйымдастыру қызметінің құрамында алдағы әрекетті дәләлдеу, нұсқау беру, тапсырманы орындаудың қажеттілігіне деген сенім қалыптастыру, педагогикалық және оқушылар ұжымы әрекетінің бірлігін қамтамасыз ету, әрекеті ынталандырудың ең тиімді формасын таңдау маңызды орын алады. Сол сияқты басшының ұйымдас-тырушылдық қызметінде нақты істің барысы және нәтижесін бағалау да аса қажет сапалардың бірі. Сонымен бірге мектеп директорының ұйымдастырушылдық қызметі педагогикалық ұжымды, пікірлестер ұжымын қалыптастыруға бағытталады. Бұл жұмыста басшының кәсіпқойлық, жалпы және педагогикалық мәдениеті, мектептің, оқушылар мен мұғалімдер қызметіне деген қызығушылығы, міндет қоя білу және іске асыруға қол жеткізе алу сияқты жеке қасиеттері маңызды рөл атқарады. Басшының ұйымдастырушылық мәдениетінің ендігі бір көрсеткіші-өзінің және қарамағындағылардың уақыттарын барынша тиімді етіп жоспарлау. Бұл жерде мектеп директорының әкімшілік қызметпен бірге белгілі бір пәннің мұғалімі ретінде педагогикалық қызметпен де айналысатындығын ескеру керек. Директордың негізгі уақыты әкімшілік қызметіне жұмсалады, бірақ оның педагогикалық қызметі өзге мұғалімдерге үлгі болатындай болу керек, сонда ғана директор ұстаздардың ұстазы бола алады. Бұл жағдай сабаққа дайындалуға, жаңа психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді оқуға көп уақыт бөлуді талап етеді. Сондықтан да уақытты мақсатты түрде пайдалана білу шеберлігі - мектеп директорының, мұғалімнің еңбегін ғылыми ұйымдастырудың негізі. Әсіресе мұғалімдердің де, басшылардың да жүктемесі шамадан тыс артып отырған кезде бұл әрекеттің маңызы арта түседі.