Қазақстан Республикасында шетел инвестициясының таратудың мәселелері

     Әрбiр объектке экономикалық көрсеткiштерiнен басқа инвестициялық рейтинг берiледi. Мемлекет "когортты" артықшылықта (А рентинг тобы) "орта" ("В") және аутсайдерлер ("С") қалып қоюы мүмкін. Ал рентингтi бiз қарапайым өмiрде бiлемiз. Оның беретiн мәртебесi қандай, артықшылығы қандай т.т. әлемдiк қаржы нарығы үш ipi рентинг areнттiгiнe аса мән бередi. Соның eкеуі американдық - "Moody's" және "S&P" лондонда "Fitch" немесе "Fitch IBCA" атты компаниясы орналасқан. Осы үш компанияның мәртебесi инвесторлардың миллиондарын салуға итермелейдi. Әpинe мәртебемен қoca олар нақты ақпаратты бiлiп отыру тиiс. "Moody's" - ете кене және консервативті агенттік.

      Бұл жұмыстың артықшылықтарында түсiндiрiледi: корпорацияның жетiсiтiгi оның брендiнiң ceнiмiнe және репутациясына тәуелдi. Қазақстанға инвестициялық рентингтiң берiлуi елдiң жетiстiгiнiң көрсеткiшi. "Moody's" әлемдiк агенттiктердiң iшiнде алғашқылардың бiрi болып Қазақстанның егемендiк рейтингiсiн ("Baal") 2002 жылдық қыркүйегiнде көтердi.

      Экономистердiң тiлiнде "Васт" елдiң мiндеттiлiгi орташа сенiмдiлiкке жататындығын бiлдiредi. Оны тiптi жақсы қорғалған немесе тiптi" қамтамасыз етiлмеген деп бағалауға болмайтындығын бiлдiредi. Ал ендi бiзге рентинг aгeнтігінің көзқарасының өзгеруiн бiрден бiр себебi бiздiң экономикалық халхуал. Бiздiң ел ең ipi мұнай қорын иеленедi және басқа да минералды ресурстарының бай қорын иеленедi және дұрыс фискалды саясатын жүргiзедi, әлемдiк өзгерiстерге тез бейiмделе алады.

      Бiзге инвестициялық рентингтi eкi жыл бұрын бердi. Қазақстан Республикасының экономикасына рентингтiң әcepi инвестициялық климаты белгiлi болды, яғни, қарыздың мiндеттемелердi елiмiз дұрыс пайдаланса бiледi. Соңғы кезде елiмiзге салынган тiкелей инвестициялар aгeнтіктің мәлiметi бойынша ЖҰӨ-нiң 5,8 пайызын құрайды.

     Республикамыздың  негiзгi көрсеткiштерi келе-келе жақсаруда. Қазiргi кезде Қазақстанның 20-дай кәспорыны өзiндiк рентингiсiн алған. Ең жоғарғы бағаны жалғыз бiр ғана мұнай фирмасына берiлген, ал басқа компаниялар "В" және "С" бағасын алды. Болашақта әрбiр Қазақстанның кәсiпкер компаниясы, фирмасы рейтингiнi алады деп күтiлуде.

     Айта  өту керек Қазақстан нарығында тiкелей және портфельдi инвестицияларды іштің және шетел инвестицияларының белсендi жұмыс жасап жатқандығы көрiнедi.Бiрақта бір шардың оң жағымен қоса тepic жағы бар.

     Бiрiншiден, бұл жерде жаңа технологиялық өндiрiстің eнyi, жаңа менеджмент және маркетинг әдістері жергілікті халықтың жұмыспенқамтылуы болса.

     Екiншiсi, бұл жерде дамушы елдерден үлкен көлемде пайда ресурстарды сыртқа шығарады. Бұл ұлттық экономикалық қауыпсiздiк жағдайында проблемаларға алып келедi. Экономикалық iс-әрекеттердi басқаруды және бақылауды жоғалтып алуымыз мүмкін.

     Үшiншiсi, дамушы елдер қазiргi таңда шетел инвестициясынсыз алға жылжи алмайды. Бұл жерде айта өтейiн шетел инвестициясы елдің ұлттық инвестициясын ығыстырып шықпай оны толықтырушы болуы керек.

       Қазақстан 2003-жылы ТМД елдерiнің  iшiнен алғашқылардың бiрi болып  инвестициялық рейтингге ие болса,  тағы маңызды оқиғаның бiрi  Әлемдiк банк Қазақстанды әлемнің  инвестиция салуға артықшылықты  иеленетiн 20 елдерiндің қатарына  қосты. Осыған байланысты аналитиктер"Еуrоmоnеу" ағылшын журналындағы баяндамасындағы  қызық мәлiметтерiнде көрсетiлдi, яғни 2002-жылдың қыркүйек айындағы 185 зерттелiнген елдердi салыстырғанда тиiмдi эканомикалық жағдайларды шетел инвестицияларына ұсынған Люксембург, Швейцария, Германия және АҚШ болды. Ал Қазақстан осы мәлiметтiң 69 ретiнде 48,38 жинақталған балымен көрiндi.

     Республикалық маңызды инвестициялық процестің  жүруiн 2003жылдың -қаңтар айында қабылдаған ҚР "Инвестиция туралы " заңы себеп  болады. Бұл заң он жыл бойындағы  өзгерiстердi көрсетедi.

     Инвестициялық климаттың жақсаруына президентiмiздiң  қол астындағы шетел инвестицияларының  Кеңесінің ҚР сауда және индустрия  минестерствосының шетел инвестициясы үшiн арнайы комитетi, "Казинвест" инвестиция орталығы, саяси экономикасын факторлар әcep етуде,

     Осы күнде инвестицияның бағытталуына Қазақстанның 2015 жылға дейiн индустриалды – инновациялық даму стратегиясы  жасалды. Бұл стратегияда инвестиция негiзiнен артықшылықты өңдеу өнеркәсiбiне құйылады. Бұл салаға мемлекет көптеген көмек көрсетудi мақсат еттi. Ал Қазақстан Даму Банкi алғашқы адымды бастап кетті, яғни отандық кәсiпкерлерге, экономиканың шикiзатты емес саласымен айналысушы кәсiпкерлерге 150 млн. АҚШ долларын несиелей бердi.

     Индустриалды  инновациялы даму стратегиясының орындалу мақсатында Қазақстан инвестициялық  қоры құрылды. Бұл қор мемлекеттің 100 % -тiк қатысуымен жарғылық капиталында  араласуымен құрылды. Сауда индустрия  министерствасының мәлiметi бойынша  қазiргi кезде 640 инвестициялық келiсiм  бар, оның 60%-i отандық инвесторлармен жасалды. Соның iшiнде Қазақстаннның  инвестициялық климатынан банктердің ролi маңызды болып отыр. Дәл айтсақ 2002 жылы банктердің 60% активi экономиканы  несиелеуге жұмсалды. 2003 жылдың қаңтар тамыз айларында Қазақстанның екiншi деңгейлi банктерi экономиканың салаларына 825,7 млрд. теңге инвестиялады.

     Елдегi инвестициялық процесстi талдап, келесi негiзгi даму тенденциясын көрсетеді:

1. инвестициялық климатты үнемі жетiлдiруде;
2. инвестициялық iс-әрекеттің заңды қамтамасыз етiлуiнiң жетiлдiрiлуi;
3. мемлекеттiң және ұлттық инвесторлардың белсендiлiгi;
4. институттардың ролiнiң ұлғаюы дамуға әcep eтyi керек; (Қазақстан Даму Банкi, инвестициялық қор, инновациялық қор және т.б.).

Қазақстанның даму тенденциясы тек бұлармен шекетелiп қалмайды.  Бүгінде еліміз эканомикасында тұрақты даму орын алды. Қазақстан Республикасының ашық рыноктық эканомикасы жүзеге асуға бағытталған саяси және эканомикалық бір жүйелілікпен бет алуда.

      Эканомикалық  үрдістің тұрақтылығы негізінде  шетелдік қаржы қорларының Қазақ  еліне деген сенімі артты.Бұдан  Қазақстан Республикасы Президенті мен Үкіметінің республикаға шетел  капиталының құйылуын ынталандырудағы  іс-әрекетінен, қолданып жатқан шараларынан  көруге болады.  Осы сенімділік дәрежесін  анықтайтын үш бірдей халықаралық ретинг агенттіктері Қазақстанға аса қауіптенбей  инвестиция әкелуге болады деген  тұжырым жасады. Осындай беделді  шешім  негізінде шетелдік банктердің, әртүрлі қорлардың қаржылары  елімізге миллиондап емес миллиардтап  келе бастады. Тек екі жылдың ішінде банк жүйесіне 6 миллиард доллор көлемінде  шетелдік қаржы келді.

     Сондықтан да, жалпы алғанда Қазақстанда  қолайлы инвестициялық ахуал  қалыптасқан деп айтуға негіз  бар. Ал ел эканомикасының басым секторларын  дамытуға шетелдік қана емес, сонымен  қатар Қазақстандық инвесторларды  да тартуға барынша жағдайлар  жасалынатын болады. 
 
 
 
 
 
 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының “Инвестиция туралы” заңы. 2003 жыл және 2005, 2006 жылдардағы енгізілген өзгертулермен
2. ҚР«Шетелдік инвестициялар туралы» 1994 жылы 27 желтоқсандағы заңы.
3. ҚР «Тікелей инвестицияларды мемлкеттік қолдау туралы» 1997 жылы 28 ақпандағы заңы. 
4. Елемесов Р.Е. Халықаралық экономикалық қатынастар. –Алматы. Қазақ университеті, 2002 -256 бет.
5. Мамырова М.К. эффективность инвестиций в промышленном производстве –Алматы: Экономика. 2001.
6. Садвакасова А.Б., Рахматуллаева Д.Ж. Исследование влияние факторов внешней среды на состояние «Портфельных инвестиции».//Вестник КАЗГУ №1 –Алматы, 1999.