Инвестициялық жобалар

2002 жылғы инвестициялық  мақсаттарға  жұмсалған меншікті  қаражаттың едәуір бөлігі бөлінбеген табыс есебінен қаржыландырылды(89,6%). Негізгі капиталға жұмсалған инвестицияларды қаржыландыруға жұмсалған амортизациялық аударымдар 5,5% құрады. Маңызды бөлігі – кәсіпорынның жұмыстары іске асыру мен қызмет көрсетуден түскен айналым  қаражаты  болып табылатын меншікті  қаражаттың  басқа түрлері 4,9% құрады. Сырттан тартылған қаражат құрлымында  бюджет  қаражатының үлесі 2001 жылғымен  салыстырғанда 1,5% - ға өсті, бұл республикалық инвестициялық жобаларды іске асыру үшін республикалық  бюджеттен қаражат бөлуге  байланысты. Отандық банктердің және өзге де қаржыландыру көздерінің  кредиттер үлесі тиіс

2,7 және 0,6% - ға өсті. Шетелдік банк кредиттері үлесінің 5,7% -ға төмендегені, басқа шетелдік қаражаттың 5,0% -ға өскені байқалады.

Жоғарыда  айтылғандардың  барлығы  кәсіпорынның  экономикасының  өсуі мен  капиталдың  қорлануының  негізгі көрсеткіші – негізгі  капиталға жұмсалған инвестициялар  көлемінің өсуімен сипатталатын экономикалық  өсу үрдісінің дамуын  көрсетеді. Мемлекеттік инвестицияларды  тиімді пайдалануға  ішкі  жинақ ақшаны жұмылдыруға, тікелей отандық   және шетелдік  инвестициялар түсімін  ынталандыруға бағытталған  Қазақстан Республикасы Үкіметінің  жоспарланған  бағдарламасын іске асыру – болашақ инвестициялық  қызметте  оң үрдістерді сақтауға мүмкіндік береді. 

2. Қазақстан Республикасындағы компаниялардың инвестициялық стратегиясының  қалыптасу ерекшеліктері

Макроэкономикалық  деңгейдегі  инвестициялық  стратегия  реттеу механизмдері.

Кең түсінікте, инвестициялық саланы мемлекеттік реттеуді – жеке  және мемлекет ісінің қызметін реттеу  және координациялау  үрдісін  қамтамасыз  ететін басқару  органдары, әдістері және құралдары біртұтастығы  ретінде,  экономикадағы тұтыну,  жинау және инвестициялау арасындағы рационалды пропорцияларды  қалыптастыру тәсілі ретінде анықтауға болады.

Жалпы  жүйелі аспектіде  инвестициялық  стратегия келесідей  түрде тұжырымдалады:

• мемлекеттік днңгейде инвестициялық саясаттың концепциясын  өңдеуге мүмкіндік  беретін – болжау;
• капиталды салулардың  және инвестициялардың, құрылыс ұйымдарының  қуаттылығының  және ресурстарының көлемін  есептеуге мүмкіндік беретін мақсатты программа;
• ресурстардың белгілі бір периодта олардың қолданылуда тиімділігін, және инвестициялық  салада, ел экономикасында және оның салаларында  тиімді нәтижелерге  жету мақсатында экономикалық және әкімшілік  бақылаушылардың  ықпал ету мүмкіндіктерін  анықтайтын  индикативті жоспарлау;
• инвестициялар нарығын  мемлекеттік реттеудің  формалалар және әдістер, бірінші орында  инвестициялық сұранысты, сонымен қатар,  құрылыс материалдары  және мүлік нарығын белсендендіру;
• кәсіпорындардың, инвесторлардың  және құрылыс комплексінің

-    ұйымдарының ұйымдық – құқықтық формалары.

Жаңа  экономикалық стратегияны  немесе оның өзгерісін таңдау инвестициялық   стратегияның  және одан шығатын инвестициялық саясаттың  және бәрінен бұрын  жаңа инвестициялық механизмді жобалауда негізгі бағыттарын қарастырумен байланысқан болу керек. Мұндай  механизм  шегінде бір құжатта барлық заңды және нормативті – құқықтық  актілерді реттеу  және жүйелендіру   мақсаттарында елдің   инвестициялық                                                            кодексін шығару қажетті. 

Әрине, инвестициялық  стратегиядағы  және саясаттағы  радикалды  өзгерістер әдетте  тұрақсыз экономикалы елдерге, оның ішінде Қазақстан Республикасы бар.

Жекеменшік   инвестициялық  ресурстардың  шектеулілігі  күшімен,  инвестициялық қызметтің  белсендірілуінде мәнді орынды  шетел кепиталдары  және инвестициялары алады.

Шетел инвесторлары инвестициялық  климатты  және капитал салудың  экономикалық тәуекелдің дәрежесін  анықтайтын  факторларды  басқа  елдердегі  құралдарды салу  мүмкіндіктерімен салыстыруда  және  комплексте  қабылдайды.  Бұдан мемлекеттік  инвестициялық  стратегия және  саясат  белгілі бір талаптарға  және шарттарға  жауап берулері қажет.

Бұл  талаптардың негізгілері  келесілер:

• заңдылықтың тұрақтылығы, қаржылық, салықтың,  кедендік  бақылаудың нақты құқықтық базасын құру;
• салықтардың, тарифтердің және жеңілдіктердің  бәсекелестікке  қабілетті  деңгейі;
• Қазақстанның өндңрістік күштерінің  дамуында проритеттімақсаттарға  жетуді қамтамасыз ететін салық және аумақтық несиелерде иілмелі қаржылық саясаттың болуы;
• шетелдік инвестицияларға қатысты сұрақтарды шешу кезіндегі мемлекеттік органдарының компентециясының  бір мәнділігі, әр түрлі министрлік жағынан қайталауды тапсыру.   

Қазақстанның инвестициялық  нарығының  дамығандығынан, шетел  капиталы және инвестицияларын: халықаралық  несиелерді және тура шетел инвестицияларын тартатын негізінен екі  каналды  жүйе сақталады. Бірінші каналда, алдын ала төленеді,  кепілдікті және пайызбен қайтаруды талап ететін өкіметтік неисе формасы көрініс табады. Әрине, әр түрлі себептерге байланысты  бюджеттің қысқару тенденциясында бұл форма мемлекетті әр уақытта  күдікті күйде сақтайды.

Осы мен байланысты, үлкен  орын турв инвестицияларға беріледі:

• біріншіден, олар әлемдік технологияларды, басқару және маркетинг әдістерін қамтамасыз ете отырып, өндіріске тауарлар  және қызмет көрсетулер енгізу үшін  тура негзігі көз болып қызмет атқарады;
• екіншіден, олар несиелер сияқты елдің ішкі қарызын үлкейтпейді және қиындық тудырмайды;
• үшіншіден, олар үлкен өлшемде  ұлттық экономиканы әлемдікке интеграциялауына ықпалын тигізеді.     

Қазіргі  уақытта, елде құрылымдық приоритеттер және инвестициялық стратегия жоқ. Инвестициялық  саясат бақылау облысындағы мемлекеттік саясат әрқашан түсінікті бола бермейтін  дискретті ағым б.т. Алайда, табиғаты  бойынша, инвестициялық саясат мемлекеттік реттеу  жүйесі өмір                                                                                                               

сүруді  қамтамасыз теу  және  қоғамның гормониялық даму мақсаттарын адекватты болу керек.

Осымен байланысты, әдістемелік  жоспарды елдің құрамдық саясатының негізін инвестициялық стратегия  және қазіргі кезеңдегі қоғамның мақсаттарын құрайды. Одан  кейін,  экономиканың құрылымдық түрлендірулерінің  жүзеге    асу   негізінде   инвестициялық     саясаттың приориттеті      бағытын   анықтау   қажет. Бұл  жағдайда,  әр  түрлі  халық

шаруашылық  комплекстерін  салаларының, оның ішінле агроөнеркәсіптің, көлік және телекоммуникациялардың байланысының, құрылыс материалдарын  өндіру бойынша өнеркәсіптің,  коммуналдық  шаруашылықтың, ғылымның  және ғылыми қызмет көрсетудің дамуының ішкі байланыстылығына қол жеткізеді.

Қазіргі шарушылықтың  дамуының ұзақ мерзімді және приоритетті  мақсаты болып ғылыми – техникалық прогресстің жетістіктері қорындағы  экономикалық өсімнің жаңа сатысына өту табылады. Қойылған  мақсатқа жетуге экономикалық үрдістерді әкімшілік – құқықтық  бақылаушылармен тығыз байланысты жүргізілетін бюджеттік – қаржылық  және ақшалай – несиелік саясат ықпал ету керек.

Инвестициялық  бағдарламаның  стратегиясы және оның жүзеге асуының  механизмдері.

Компанияның деңгейіндегі  инвестициялық саясаттың қатал, инвестиция тарту бойынша кедергілерді жоюға бағытталған  программалық – ұйымдық жүйе түрінде көрсетуге  болады. Жергілікті  нарықтық спецификасы  және олардың инфрақұрылымына салатын қажетті инвестициялық салулар арнайы  инвестициялық бағдарламаларды бейнеленулері мүмкін.

Инвестициялық  саясат біртұтастық инвестициялық нарықты  алмасу операцияларын  қамтамысыз ететін  институтционалды  және  инвестициялық  инфрақұрылым болып бөлінетін қолдау және  бақылау сәйкес жүйесімен анықталуы қажет.

Бірінші факторды дұрыс  қрлдану эффекті – бұл  оптималды  анағұрлым жуық инвестициялық ресурстардың  таратылуы, оған бәсекелестіктің арқасында  қол жеткізіледі. Екіші  фактордың  эффекті – бұл инвесторлардың инвестициялық  қызметке  қатысуларымен байланыста трансакциялық  шығындарының төмендеуі. Беріген  жағдайға трансакциялық шығындар деп ақпарат алумен, байланысты шығындарды, келісім құру үрдісінде болатын шығынларды атауға болады. Олардың  төмендеуі нарықтың инфрақұрылымы арқасында, әдетте нарықтың дамыған инвестициялық инфрақұрылымының арқасында қамтамасыз етіледі.

Жалпы  жағдайда, инвестициялық  нарықты  инвестициялық  ресурстармен алмасу инфарқұрылымы ретінде қарастырған жөн. Табиғи ресустарды және  қоғамның мүлікті қолдану құқығы кез келген  облыстық  әкімшіліктің негізгі құндылығын құрайды, ала таза ақша  ресурстарын әдетте өте аз   екенін  ескерген     жөн.   Біздің    ойымызша,    әкімшілік     аймаққа                                                                                                                  ресурстарын тарта алады, егер инвестициялық нарықтың инфарқұрылымы құрылса және аймақтық құқықтары іске қосылса.

Инвестициялық саясатты  қаржыландырудың негізгі көздері:

• республикалық жекеменшікке  объектілерді приватизациялаудан түскен қаржы;
• амортизациялық шығару қорларының қаражаттары,
• халықаралық техникалық көмек гранттары және қаражаттары;
• республикалық және аймақтық бюджеттің  инвестициялық программаларының дамуына арналған қаражаттар;
• араласқан инвестициялар қаражаттары;
• халықтың және аймақ кәсіпорындардың арнайы аймақтың қорлары, банктерде жәнеқорғау компапияларында аккумулярланған уақытта еркін ақша қаражаттары;
• коммерциялық банктер және халықаралық ұйымдар қаражаттары;
• аймақтық бағдарламалардың және жобалардың ірі инвесторларымен тендерліп келісімшарттардан алатын қаражаттар.

Аймақ деңгейіндегі стратегиялық сипаттағы инвестицияландырудың міндеттері:

• аймақтың инвестициялық нарықтың тиімді жұмыс істейтін инфрақұрылымын құру;
• төлеуге қабілетті сұраныстары соның ішінде аймақ кәсіпорындарының өніміне  сұранысты кеңейту;
• кәсіпорынның ішкі ресурстарын  инвестициялауға амортизацияны және пайданы  қолдануды  қамтамасыз ететін жағдайлар құру;
• аймақтық инвестициялық нарықты капиталдың және басқа да  инвестициялық ресурстардың  халақаралық нарығына интеграциялау;
• аймақ экономикасына шетел және ішкі инвестицияларды тарту үшін тиімді жағдайлар қалыптастыру.

Аймақ деңгейінде шешілетін стратегиялық міндеттер облыс аймағында және     елдегі   жағдайлардың   өзгеруіне   байланысты    өзгереді.   Барлық

облыстарда, аймақтарда қолдануға жарамды  әмбебап рецепт болуы мүмкін емес, әрбір жағдайда жеке тәсіл қажет,  дәл берілген аймақ үшін актуалды міндеттерін шешу қажет. Инвестициялық қызметтің қолдау  бағдарламасын  екі-үш жылдан кем емес кезеңге құрған жөн. Алдағы проблемаларды табу  және құрылымдау үшін  жоба алдында талдау өткізу қажет. Бұл  талдау негізінде инвестициялық  қызметтің даму стратегиясын анықтайтын мақсатар жүйесінен  тұратын мақсатты блок құруға болады.

Инвестициялау бағдарламасының  стратегиялық мақсаттарын және  міндеттерін нақтылау, берілген мақсатпен  бағдарламаның стратегиялық мақсатына  жету үшін салыстырмалы маңыздылығын  бақылау жолымен орындалады. Бұл  бақылау, өз кезегінде, экспертті талдау процедурасына негізделген.

Программалардың мақсаттарының  қалыптасуымен сипатталатын бірінші кезеңде оның негізгі нормативті көрсеткіштері сандық өлшемде шығарылып және бекітілуі керек. Нәтижесінде, программаның жалпы бағыттылығын көрсететін мақсаттар ағашы қалаптасады[14].

Инвестициялық программаны  өңдеу – екінші кезеңінде бірінші  нұсқалары,  олармен қоса шаралардың альтернативті  комплестері қалаптасады  және қосалқы программалардың  мүмкін комбинациялары  құралады.

Инвестициялық программаны  құру – үшінші кезеңде барлық альтернативті  нұсқаулардың салыстырмалы  бағалау  жүргізіледі және олардың ішіндегі ең тиімдісі анықталады  және ол программаның алдын ала жобасы болады. Ол сандық көрсеткіштер жүйесі  түрінде рәсімделуі қажет.

Инвестициялық программаның қалаптасу соңғы кезеңінде тандалған  нұсқаның бөлшектеуі жүргізіледі, қаржыландырудың  көздері және мерзімдері анықталуы, сонымен қтар программа жобосының рәсімделуі жүргізіледі.Өз кезегінде, программалар негізінде аймақтық жалпы инвестициялық саясаты шеңберінде жеке инвестициялық технологияларды

бөлшектейтін қосалқы  прогрммалар құрастырылады.         

Қосалқы  программаларды  құрастыру  және іріктеу процедурасы  келесі  талаптармен  және  шарттармен анықталады:

- қосалқы программалардың   әрқайсысы  бойынша  қаржыландырудың   қажетті  көлемі анықталады;

- қосалқы программалардың  аймақтық  экономикалық  және  әлеуметтік  дамуының  жалпы стратегиясының  жүзеге асуындағы  мәнділіктері  бойынша  олардың  маңыздылық   бағалауы  жүргізіледі;

- автордың сипаты  бойынша аймақта  жүзеге асатын  инвестициялық  жобалар аймақтық  инвестициялық саясат  шеңберінде  келесідей  үш топқа бөлінеді:

1. Өздерінің әлеуметтік, экологиялық немесе қоғамдық пайдалы  бағыттылығының  күшіне  байланысты аймақтық  әкімшілігімен  қаржыланатын жобалар. Бұл аймақтық,  облыстық инфрақұрылымның                құрылуымен,  сонымен қатар  теміржол  құрылысымен,  байланыс  және кіші энергетика дамуымен,  заманға сай нарықтық  инфрақұрылымның  құрылуымен байланысты  жобалар.  Мұнда  тағы да жаңа  жұмыс орындарының  көбеюімен  байланысты  жобаларды  жатқызуға болады;