Автор работы: Пользователь скрыл имя, 21 Ноября 2012 в 16:34, лекция
Экономикалық теорияның даму сатысы. «Экономикалық теорияның», саяси экономиканың» және «экономикс» пәндерінің өзара байланысы. Экономикалық теорияның пәні.
Экономикалық түсініктердің негіздері .
Экономикалық үдерістердің әдістерін тану. Экономикалық санаттар мен заңдар .
Позитивтік және нормативтік экономикалық ғылым. Экономикалық теорияның міндеттері. Экономикалық теория және экономикалық саясат.
Табиғи өндірістің ерекшеліктері:
- жинақы жұмыс күшінің жоқтығы;
- жергілікті бірлік
шегіндегі экономикалық
- өндірістің шектелген мақсаты - жеке тұтынушылықты қанағаттандыру;
Тарихта шаруашылықтың
натуралды нысанының
Тауарлық өндіріс
- бұл рынокта сату - сатып алу
әр түрлі қоғамдық
Жоспарлық өндіріс үшін сол сияқты тауарлық - ақшалық қатынастар тән. Бірақ бұл қатынастар өзгерісті сипатта болады, өйткені, өндіріс пен тауарларды өткізу, қоғамдық шаруашылықты ұйымдастыру қатаң директивтік жоспарлау негізінде өтеді.
4.2. ТАУАР ӨНДІРУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
МЕН ПАЙДА БОЛУЫНЫҢ ЖАҒДАЙЛАРЫ
Тауарлық қатынастардың пайда болуындағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлар;
1. Еңбекті қоғамдық бөлу мен тауар өндірушілердің мамандануы.
2. Бір бірінен экономикалық ерекшеленуі.
3. Өнімді өндірушілер мен тұтынушылардың рынок арқылы байланысы.
4. Тауарларды сату және сатып алу.
Тауарлық өндіріс
алғашқы қауымдастық
Тауар өндірісін
жай және капиталистік деп
бөлу қалыптасқан. Олардың
Ұқсастыққа мыналар жатады.
1) еңбекті қоғамдық бөлу;
2) өндіріс құралдарына жеке меншік;
3) рынокты өткізу үшін арнаулы өнім жасау.
Жай және капиталистік
тауар өндірісінің
1) жай тауар өндірісі
тауар өндірушінің жеке
2) жай тауар өндірісінде еңбек өнімі шығару кезеңінен бастап рынокта өткізілуге дейін тауар өндірушіге тиісті. Капиталистік тауар өндірісінде шығарылған еңбек өнімі тікелей тауар өндірушіден жұмысшылардан иесіздендіріледі және ол капиталиске тиесілі. Капиталистік тауар өндірісі XVII - XIX ғасырларда еркін бәсекелестік жағдайы болған және ХХ ғасырда ұйымдастырылған рынок жағдайы болды. Осыны төменде келтірілген 4.1 – кесте бейнелейді
4.1. Капиталистік тауарлық өндірістің ерекшеліктері
XVIII – XIX ғғ. капитализ |
XXғ. Екінші жартысындағы капитализм |
Фабрика шеңберіндегі өндірістің қоғамдастарылуы |
Ұлттық және көп ұлттық көлемде шаруашы- лықтардың елеулі бөлігінің қоғамдастырылуы және мемлекеттендірілуі |
Жеке тұлғалы кәсіпкер капиталистердің экономикалық қызметі |
Жеке, кооперативтік, акционерлік және мемлекеттік кәсіпорындардан алынған «аралас экономика» |
Мемлекет араласпайтын, еркін рынок негізінде жеке капиталдардың өзін өзі реттеуі |
Жұмыссыздық пен дағдарыстардың алдын алу үшін тұтынушының сұранысы мен ұсыныстарын ынталандыру үшін ұлттық экономиканы мемлекеттің белсенді реттеуі |
Жұмыссыздық, ауырып қалу және кәрілік жағдайында еңбекшілердің толық әлеуметтік қорғалмауы |
Әлеуметтік қамсыздандыру мен әлуметтік сақтандырудың мемлекеттік және басқада қорларын құру
|
|
4.3. ТАУАРЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ САНАТТАРЫН
ЗЕРТТЕУДІҢ МАРКСИСТІК ЖӘНЕ
МАРЖИНАЛДЫҚ ӘДІСТЕРІ
К. Маркстің еңбек құны теоиясына сәйкес, тауардың екі қасиеті бар: тұтынушылық және құндық құны.
Адамдардың осындай және басқадай қажеттілігін қанағаттандыратын заттардың ерекшелігі, заттардың тұтыну құнын жасайды. Тауардың құны оны өндіруге кеткен, қоғамдық қажетті еңбектің санымен анықталады. Еңбек құны теориясына сәйкес, тауардың қоғамдық құны оны өндіруге қоғамдық қажеттілік пен еңбектің санымен анықталады, жұмыс уақытымен өлшенеді.
Қоғамдық қажетті
жұмыс уақыты еңбектің
Заң бойынша өндірістің
құны мен тауар айырбасы
1) есеп және қоғамдық еңбекті реттеу;
2) уақытты үнемдеуді ынталандыру;
3) тауар өндірушілерді саралау;
Шектеулі пайдалылық
теориясының атасы неміс
Заттардың пайдалылығы
түсінігі бойынша ол әр
Кез келген экономикалық
игіліктің шектеулі пайдалы
Өндіру игілігінің құны өндіру сипаттамасына ие және жеке тұтынуды қанағаттандыру үшін пайдаланатын соңғы өнімнің шектеулі пайдалылығымен реттеледі.
4.4. АҚШАНЫҢ МӘНІ МЕН ПАЙДА БОЛУЫ
Ақша жалпы баламалы рөлі ойнауы мүмкін, тауарлардың барлық тобының ішінен, қандай да бір тауарды бөліп алудың объективті қажеттігі пайда болғандағы, айырбастың дамуының ұзақ үдерісі нәтижесінде пайда болады. Ақша жалпы баламаның аяқталған нысанын көрсетеді.
Ақшаның алғашқы рөлін екі металл атқарады: алтын мен күміс. Бұл биметаллизм дәуірі болатын. Монометализм кезінде ақша материалы ретінде тек алтын пайдаланылады. 1923 – 1933 жылдардағы әлемдік экономикалық дағдарыс монометализм дәуіріне тұсау салды. Ұсақталмайтын ақша жүйесінің қалыптасуы басталды. Оның айыру белгілері:
1) кредиттік ақшаның үстем болуы;
2) алтынды монетаризациялаудан алу, яғни, оның айналымынан шығуы;
3) банкноттарды алтынға
айырбастаудан бас тарту және
олардың құрамында алтынның
4) жеке кәсіпкерлік
пен мемлекетті кредиттеу
Ақшаның қызметі:
- құн шарасы. Ақша арқылы барлық тауарлар өзінің құнын шығарады. Тауар құнының ақшалай көрсетілімі тауардың бағасы болып саналады;
- айналым құралы. Мұнда ақша тауарларды тікелей сатып алуға қызмет етеді;
- төлем құралы. Ақша мерзімі ұзартылып та төленеді;
- жинақтау құралы. Ақша айналымынан түседі және орнығады;
- әлемдік ақша. Ақша
әлемдік тауар айналымына
Айналым және төлем
құралы ретінде ақша
Ақшаның негізгі
нысанына тиындар, қағаз
ХХ ғасырдың екінші
жартысынан бастап, төлемдік есеп
беру және кредиттік
Қазіргі уақытта
электрондық ақша деп аталатын
кеңінен қолданылады.
Өз-өзін бақылау сұрақтары:
1. «Қоғамдық шаруашылықтың нысаны» дегеніміз не?
2. Қазіргі экономикалық теория қоғамдық шаруашылықтың қандай нысандарына бөлінеді?
3. Табиғи шаруашылық немен айрықшаланады?
4. Натуралды шаруашылықтың ерекшеліктері қандай ?
5. Натуралды шаруашылық нысанының моделін атаңыздар?
6. Тауарлық өндіріс дегеніміз не?
7. Жоспарлы өндіріс дегеніміз не ?
8. Тауарлық өндірістің
пайда болындағы әлеуметтік
9. Тауар дегеніміз не және ол еңбек өнімінен немен ерекшеленеді?
10. Жай және капиталистік тауар өндірісінің арасындағы ортақ нәрсе не?
11. Жай және капиталистік тауар өндірісі немен ерекшеленеді?
12. Еркін бәсекелестіктегі тауар өндірісімен ұйымдастырылған рынок немен айрықшаланады?
5- ТАҚЫРЫП.
СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫСТЫҢ
Лекция мақсаты: Сұраныс пен ұсыныс теорияларының мәнін ашу.
Лекция сұрақтары:
1. СҰРАНЫС.
СҰРАНЫСҚА ЫҚПАЛ ЕТЕТІН
2. ҰСЫНЫСТАР.
ҰСЫНЫСҚА ЫҚПАЛ ЕТЕТІН
3. СҰРАНЫС ПЕН ҰСЫНЫСТЫҢ ӨЗАРА ІС- ҚИМЫЛЫ. РЫНОКТЫҚ ТЕПЕ-ТЕҢДІК.
4. Икемділік түсінігі. Сұраныс пен Ұсыныстың икемділігі. 5. Тұтынушы мінез-құлқының негізгі теориялары.
5.1.
СҰРАНЫС. СҰРАНЫСҚА ЫҚПАЛ
СҰРАНЫС ЗАҢЫ.
Сұраныс белгілі бір жерде, белгілі бір уақытта сатып алушлар сатып алу мүмкіндігі болатын және сатып алғысы келетін тауарлар мен қызметтің санын байқатады. Сұраныс заңында айтылады: сұранысқа ықпал ететін, барлық басқа факторлардың тұрақты болған кезінде, сатып алушылар сатып ала алатын және сатып алғысы келетін тауардың құны төмен болған сайын, сонша оның саны көп болады.
Сұранысқа ықпал ететін факторлар:
Сұраныс заңы кестеде сұраныс қисығы ретінде көрсетіледі.
Р
Q
5.1 – сурет . Сұраныс қисығы
Мұнда сұраныс көрсетілетін – Р – тауар бағасы , Д сұраныс қисығы , О – тауар саны.
Сұраныс қисығы бойынша қозғалыс тауардың бағасының өзгерістеріне жауап ретінде, сатып алынатын тауарлардың санындағы өзгерістерді көрсетеді. Кез- келген бағалы емес факторлар сұраныс сипаттамаларының өзгерістеріне әкеледі. Мұндай жағдайда , сұраныстың қандай да бір бағалы емес факторының өзгерістері есебінен, әрбір мүмкін болған бағада сатып алушылар тауарды көп немесе аз сатып алады. Сұраныстың жоғарылаған сәтінде сұраныстың ауытқымасының оңға қарай және сұраныстың төмендеген сәтінде солға қарай ілгерілеуі болады.
Информация о работе Экономикалық теорияның пәні және әдісін анықтау