Макроэканомика жұмыссыздық

-жұмыспен қамту мәселелерін  жөніндегі органдар, білім беру  органдары мен жұмыс берушілер  конфедерациясыарасында білім беру  ұйымдарының түлектерін жұмысқа  орналастыру туралы келісім жасасу  арқылы білім беру ұйымдарының  түлектерін жұмысқа орналастыру  жәрдемдесу мәселесі бойынша  өзара әрекет ету жолымен жүзеге  асырылады;

Инвестициялық бағдарламаларды әзірлеу  кезінде еңбек нарығындағы ахуалды  ескере отырып, қосымша жұмыс орындар  ашу. Ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында инвестициялық келісім – шарттар  жобасын қарау жолымен инвестициялық  бағдарламаларды әзірлеген кезде  еңбек нарығындағы ахуалды ескере отырып, қосымша жұмыс орындарын  ашу.

Білім беру ұйымдарының түлектерін жұмыспен қамтуға жәрдемдесу. Бұған:Войти    Поиск   Связаться с нами

-Жоғары оқу орнының шәкірті  мен жұмыс берушінің арасында  жұмысқа орналасуға шарт жасасу;

-Кәсіптік білім беру орындарын  бітіргеннен кейін одан әрі  жұмысқа орналастыру перспективасымен  жұмыспен қамту органдары арқылы  жоспар практикасын ұйымдастыру;

-Мемлекеттік ұйымдарда немесе  жарғылық капиталында мемлекеттің  үлесі елу пайыздан асатын  ұйымдарда жұмыс орнын беру  ықпал ететін болады.

Білім беру ұйымдарының түлектерін жұмысқа орналастыру мониторингі  орталықтағы сияқты өңірлік деңгейлерде  де жүзеге асырылатын болады.

Қазақстан Республикасының президнеті Н.Назарбаев өзінің 2006 жылғы 1 наурыздағы “Қазақстанның әлемдегі бәсеке барынша  қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы” атты жолдауында халықтың неғұрлым “әлжуаз” топтарын қорғайтын және экономиканың дамуына қолдау көрсететін осы заманғы  әлеуметтік саясат құру керек дейді. Оның ойынша, нағыз пәрменді әлеуметтік саясат – ол халықты жұмыспен тұрлаулы қамту саясаты, болып келді және болып қала берді. Мемлекет қоғамның шын мәнінде осындай көмекке  зәру мүшелеріне ғана қолдау көрсету  жөніндегі толық жауапкершілікті  өз мойнына алуға міндетті деп  санайды елбасымыз. Сонымен қатар  бізге республикамыздан тұрақты  негізде жұмыс істей алатын жоғары білікті және кәсіпқой жұмысшыларды тартудың тетіктерін әзірлеу керек. Бұл ретте біз өзіміздің отандық  жұмысшыларды тәрбиелеп, олардың біліктілігі  мен кәсіпқойлығы арттыруды естен  шығармауға тиімсіз. Осыған байланысты елбасымыз үкіметке халықты әлеуметтік қорғаудың жоғарыда аталған мәселелерін  шешу үшін келесі талаптар қойды:

-Кәсіби – техникалық және  жоғары білім беру мекемелері  жүйесі арқылы білікті ұлттық  кадрларды жұмысшы мамандықтары  бойынша оқыту және кәсіби  жағынан даярлау жөніндегі бағдарлама  әзірленсін. Бағдарламада кәсіби  – техникалық білім беру жүйесіне  қатысуы үшін ынталандыру және  оның тетіктерін жасау арқылы  Қазақстанда жұмыс істейтін ұлттық  компаниялар мен жеке бизнестің  әлеуеті іске қосылуы қажет;

-2007 жылы тұжырымдамысы барлық  халықаралық стандарттарға, Халықаралық  еңбек ұйымы мен Бүкіләлемдік  сауда ұйымының талаптарына сай  келетін Еңбек кодексін қабылдау  қажет./11.24б/

Н.Назарбаевтің айтуы бойынша мемлекет, бұрынғысынша, халықтың әлеуметтік жағынан  “әлжуаз” топтарына колдау көрсету  үшін қаражат аямайтын болады.

Қазақстан Республикасының статистика және сараптау комитеті ай сайын Қазақстандықтардың тұрмыс деңгейін анықтау мақсатында арнайы статистикалық бақылау және зерттеу жұмыстарын жүргізеді. «Қазақстан -2030» ұзақ мерзімдік даму стратегиясында халықты әлеуметтік қорғау, жумыссыздық  пен кедейшілікті жою бірінші  кезекте тұрған негізгі әлеуметтік мәселе ретінде атап көрсетілген. Статистикалық  мәліметтер бойынша Қазақстанда 2001 жылы орташа табыс деңгейі 34024 теңге  болған және 2000 жылмен салыстырғанда 1,2 есе өскен. 2001 жылдың соңында (желтоқсан  айы) орташа табыс деңгейі 13 195 теңгеге  жеткен, бұл 2000 жылдың желтоқсан айындағы көрсеткіштен 15 % жоғары. 2000 ж. тұтыну шығындары  орта есеппен 33 193 теңге болған екен. Бұл мәліметтер нені көрсетеді? Орташа табыс (2001 ж.) 34024 теңге болса, оның 33 193 теңгесі тұтынуға және басқа төлемдерге шығындалған, яғни сақталған табыс  деңгейі 831 теңгені құраған.

Жалпы 2000 - 2001 жылдары  Қазақстанда  жұмыспен қамтылғандардың  саны өндірісте - 20712 мың адамға, ауыл шаруашылығында - 287 мыңға, транспорт  пен байланыс саласында - 68 мыңға, құрылыста - 747 мыңға  өскен.

Сонымен, жұмыссыздық халықты жұмыспен қамтамасыз ету мәселесі осы күндері  ең өткір проблемаға айналып отыр. Қазақстанның ұзақ мерзімді стратегиялық даму бағдарламасында жұмыссыздық  пен кедейшілікті толық та тұрақты  жою мәселесі 2010 жылға дейін шешілетін  мемлекеттік міндет ретінде анықталғаны  белгілі. Осы 2010 жылға дейін Қазақстан  экономикасында күрделі де қарқынды өндірісаралық құрылымдық өзгерістер жүруі қажет. Осы құрылымдық даму стратегиясы бір - бірімен байланысты жалпы ұлттық экономикалық, әлеуметтік және технологиялық мақсаттар мен  міндеттердің орындалуын көздеген. Қазақстанда  еңбек сыйымдылығы (трудоемкость) жоғары өндіріс салаларын қалыптастыру және дамыту; ауыл шаруашылық шикі заттарын терең технологиялык өңдеу және түпкі өнім өндіру экономикасын мемлекет тарапынан басым түрде қолдап - дамыту мақсаты және міндеті анықталған. Бұл міндетті іске асыру біріншіден, көптеген жұмыс орындарын ашуға, жаңа мамандықтар дайындауға, жұмыссыздықты  жоюға, еңбекақы табысын арттыруға  жол ашады; екіншіден, еңбек пен  жұмыс күшінің сапасы жоғарылап, еңбек өнімділігі және жалпы экономика  тиімділігі артады; үшіншіден, жалпы  ұлттық өнімнің құрылымы жақсарып, ұлттық табыс үлесі артады; төртіншіден, салық төлемдері өседі және мемлекет бюджетінің мүмкіншіліктері кеңейеді.

Әрине бұл Қазақстанның ұзақ мерзімдік  әлеуметтік - экономикалық және құрылымдық даму бағдарламасы екені  түсінікті. Ал нақты әлеуметтік жағдайлар, оның ішінде, жұмыссыздықпен табыс  табу мәселесі күнделікті және тоқтаусыз  шешімдер мен іс - әрекеттерді қажет  ететіні де белгілі. Сондықтан, Президенттің Үкімімен орталық Үкімет пен жергілікті әкімшіліктер алдына басым міндет ретінде  жұмыссыздық пен кедейшілікті жоюдың жалпы мемлекеттік және әрбір  жеке аймақтың орта мерзімдік (2001 2003 жж.) және қысқа, әрбір кезекті жылға  арналған арнайы бағдарламаларын жасау, олардың орындалуын қамтамасыз ету, Үкімет пен президент Кеңестерінің кеңейтілген мәжілістерінде есеп беру тәртібі белгіленді.

Қазақстан Республикасындағы  еңбек  нарығындағы мәселелерді  шешудегі негізгі мемлекеттің іс – шараларының  бағыттары, Үкімет тарапынан қабылданған  стратегиялық бағдарламалар, Президенттің Жолдауларында жоспараланған және бекітілген тапсырмалардың негізінде  жүзеге асырылуда.

Мемлекет тарапынан 2004 жылы Халықты  жұмыспен қамтудың 2005 – 2007  жылдарға арналған кешендi бағдарламасы қабылданды. Сондай-ақ  2006 – 2008  жылдары кедейшiлiк  пен жұмыссыздықты азайту мақсатында Үкімет бағдарламасы әзірленді. Бұл  бағдарламалардың жұмыссыздықты азайту саласындағы негiзгi мақсат  - еңбек  нарығында белсендi саясатты жүзеге асыру арқылы кедейшiлiктi азайту және тиiмдi жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету, жұмыссыздық деңгейiн төмендету, жұмыс күшiнiң сапасын арттыру  болып табылады. Бағдарламада халықтың жұмыспен қамтылу деңгейiн өсірудi ынталандыруға, мақсатты топтардың  жұмыспен қамтылуына жәрдемдесуге, халықтың жұмыспен қамтылуы саясатын ақпараттық қолдауға, жұмыспен қамту саласындағы нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiруге бағытталған шаралар кешенiн жүзеге асыру көзделеді

Аталған мақсатқа жету үшiн мынадай  мiндеттердi шешу көзделедi:

елдiң тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ету;  шағын бизнесті қоса алғанда кәсіпкерлiкті дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау;қосымша  жұмыс орындарын құру, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру және шағын кредит беру, жұмыссыздарды кәсіптік оқыту, білiктiлiгін  арттыру және қайта даярлау есебiнен  еңбек рыногындағы белсендi шараларды  одан әрi дамыту және жетілдіру;халықтың кедей және осал топтарының мүдделерiнде  атаулы әлеуметтiк көмек көрсету  тетiктерiн жетілдiру;елдегi кедейшiлiктi азайтуда мемлекеттiк басқарудың тиiмдiлігін  арттыру;жұмыспен қамтудың белсендi нысандарын дамыту бағытында нормативтік құқықтық базаны жетiлдiру, ішкi еңбек рыногын  қорғау,елдің еңбек ресурстарын  тиiмдi пайдалануды қамтамасыз ету  арқылы жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету;жұмыс орындарын құру мониторингi бойынша ақпараттық базаны жасау, республикаға шетелдiк жұмыс күшiн тарту  кезiнде қазақстандық азаматтарды  даярлау және қайта даярлау;еңбек  қатынастарын заңдастыру, жұмыс орындарын  құру және еңбек рыногында азаматтарды  кәсіптік даярлауды арттыру;жұмыссыздық  проблемалары бойынша зерттеу жұмыстарын жүргiзу.

Бүгінгі күні, яғни қаржы  дағдарысы  басталғаннан бері соңғы  бір жарым  жыл ішінде мемлекет тарапынан халықты  жұмыспен қамту  және жұмыссыздық  деңгейін азайту мәселесіне байланысты қабылданған мемлекеттің саясаты  - «Жол картасы» бағдарламасы. Қаламыздың осы «Жол картасы» бағдарламасы бойынша  көптеген іс-шаралар қолға алынды. Ерекше атап өтетін болсақ былтыр күз  кезінде қалалық жұмыспен қамту  орталықтарының ұйымдастыруымен «Жол картасы» бойынша жұмыссыз жүрген мамандарды қайта оқыту және бос орындарға  мамандарды тарту жәрмеңкесі өткізілді.

«Жол картасы» - бұл  қазіргі  дағдарыс кезінде жұмыссыздарды  жұмыспен қамту және кадрларды қайта  даярлау курсынан өткізу бағдарламасы.

«Жол картасы» 2009 жылдың 6 наурызында ҚР Президенті Н. Назарбаевтың «Дағдарыстан даму мен жаңаруға» атты Жолдауындағы іс-шараларды жүзеге асыру негізіне бағытталып, қабылданған бағдарламасы.

«Жол картасы» бағдарламасының  артықшылығы – Үкімет тарапынан  жұмыссыз азаматтарды қолдау, жаңа мамандық алып, жұмысқа орналастыруға  жол ашу. «Жол картасы» негізінде  Семей қаласында әлеуметтік жұмыс  орындарын ашу және тәжірибеден  өткізуге бюджеттен 2 609 952 млн.теңге  қаражат бөлінді. 54 мамандық бойынша 1510 адам оқытылып және қайта даярлаудан өткізілді. Қалалық жұмыспен қамту  және әлеуметтік бағдарламалар бөлімінің  берген ақпараттарына сүйенсек 4187 тұрақты  жұмыс орны, 1600 әлеуметтік жұмыс  орны, 1021 жастар практикасы бойынша, жалпы 6808 жұмыс орнын ашу көзделіп отыр.

Сонымен қатар, әкімшілік тарапынан  қаладағы жұмыссыздарды жұмыспен қамтуда  «Жол картасы» негізінде қала көшелерін  ретке келтіру тазалық жұмыстары, аялдамаларды жөндеу, жолдарды жөндеу, әртүрлі саябақтарда гүлдер отырғызу сияқты жұмыссыздарды қоғамдық жұмыстарға көптеп тартты. Оны бәріміз күнделікті көріп - біліп жүрміз.

Елдегі қазіргі қаржылық-экономикалық дағдарыс және жұмыссыздық деңгейінің өсуі бір жағынан, мүгедектік, маскүнемдік, нашақорлық, жарақаттану сияқты әлеуметтік құбылыстардың проблемаларын тереңдетті және екінші жағынан, әлеуметтік қамсыздандыруға  мұқтаж халық санының тұрақты  өсуіне алып келетін кедейлікті, жұмыссыздықты, балалар қаңғыбастығын туындатты. Ал, жұмыссыздық жөніндегі  динамикаға тоқталатын болсақ, соңғы  жылдары  республиканың көптеген аймақтарында жұмыссыздық деңгейінің төмендеуі  байқалады. Мәселен, Атырау облысындағы  жұмыссыздық деңгейі 2003 жылдың қорытындысы  бойынша 9,4 пайыз төмендеді. Қызылорда  облысындағы аталмыш көрсеткіш  осыған сәйкес 10,8 пайыз, Жамбыл обылысында - 10,7 пайыз - ды құрады.2003 жылғы жұмыссыздықтың  ең төмен деңгейі Шығыс Қазақстан  (7,6 пайыз) және Қарағанды (7,6 пайыз)  облыстарында байқалды.

Жұмыссыздарды қоғамдық жұмыстарға тартудың ең жоғары көрсеткіші Ақтөбе, Атырау, Батыс  Қазақстан  облыстарында байқалады.Оқуға  тартылған жұмыссыздардың ең көп  саны Қарағанды (4,8 мың адам), Алматы (4,0 мың адам), ІПығыс Қазақстан (2,5 мың  адам), ал ең азы Жамбыл, Солтүстік  Қазақстан және Қостанай облыстарында байқалады.

Қорытынды

 Берілген курстық жұмысты  қорытындыласақ, мынадай тұжырымға  келуге болады: жұмыссыздық - әлеуметтік  – экономикалық құбылыс. Яғни  жұмыссыздар – бұл тұрақты  жалақысы жоқ, еңбекке жарамды  адамдар саны. Экономикада жұмыссыздықтың  бірнеше түрлерін ажыратуға болады: фрикциондық, құрылымдық, маусымдық,  циклдік, технологиялық, жасырын  және коверсиондық. Сонымен қатар  нақты және жалған жұмыссыздық  та болады. Жұмыссыздықтық негізгі  көрсеткіштерінің бірі – жұмыссыдық  деңгейі. Жұмыссыздық деңгейі  бұл – жұмыс күшінің жалпы  санындағы жұмыссыздардың пайыз  түріндегі анықталуы. Толық жұмысбастылық  кезінде жұмыссыздықтың табиғи  деңгейі сақталады. Ол циклдік  жұмыссыздық нольге тең болғанда, яғни құрылымдық пенфрикциондық  жұмыссыздықтың қосындысына тең  болады. Жұмыссыздық деңгейі мен  ЖҰӨ арасында кері байланыс  болады. Ол байланысты Оукен заңы  деп атайды және ол мынаған  тең:

Y-Y*

¾¾¾   =  - ß (u-u*)

  Y*

Қазақстандағы жұмыссыздық жағдайына  тоқталатын болсақ, Қазақстан Республикасының  статистика бойынша агентігінің  мәліметтеріне сүйене отырып, еңбек  нарығында жыл сайын жұмыссыздық  деңгейінің төмендеу үрдісі байқалады  деуге болады. Талдау нәтижелеріне сүйенсек 2010 жылы жұмыссыздық деңгейі  алдыңғы жылға қарағанда 0,6% - ға төмендеген, яғни оның деңгейі 2010 жылы 9,5 % болды. Еңбек  нарығында бәсеке қабілеті төмен  адамдар бұрынғысынша әйелдер мен  жастар болып отыр. Жұмыссыздық деңгейі  әйдерде – 8,6%, ерлерде – 5,7%, ал жастар арасында бұл көрсеткіш – 12,4% - ды құрады. Сонымен қатар жұмыспен қамту  проблемасы шағын қалалар мен  ауылдық өңірлерде аса өткір  болып отыр.

Осыған байланысты жұмысбастылықты  төмендетудің негізгі бағыттары  жұмыс күші ұсынысы мен сұранысына әсер ету жолымен жүзеге асырылады  деген тұжырымға келдім. Қазақстан  Республикасының жұмыспен қамту  туралы заңына сәйкес жұмыс беруші, кәсіпорын халықты жұмыспен қамтуға  белсенді қатысуы керек. Заң бойынша  жұмыс берушілер мемлекеттік  жұмыспен қамтусаясатыніске асыруға:

-жұмыссыздарға жұмысқа орналасуға  жәрдем көрсету;

-қызметкерлерді кәсіби даярлау  және оларды оқыту жүйесін  дамыту;