Кәсіпорынның сапа көрсеткіштері және оның мәні

      ІІ. Сапа көрсеткіштерінің мәні мен маңызы 
 

      2.1 Сапа көрсеткіштері

      Сапаны  басқаруда көрсеткіштердің екі  тобын ажыратқан жөн:

      -    әр түрлі саладағы сапаның көрсеткіштері;

      -    нақты позициялар бойынша сапа көрсеткіштерінің жүйесі.

      А. Әр түрлі саладағы сапа көрсеткіштері.

      Көрсеткіштердің алғашқы тобы өндіріспен байланысты:

      -    атқарумен түзетулердің көлемі.

      -     Жұмыс жүктемесіндегі (нарядтағы) қателер.

      -    Жарамсыз деп табылған бұйымдар проценті.

      Екінші  топ – сапаны қамтамасыз ету.

      -    Қате жасалған партия проценті.

      -    Құрылымды өзгерту мөлшері.

      -    Есеп айырысудағы және шоттарды ресімдеудегі қателіктер.

      -    Түзету шарасын өткізгенге дейінгі циклдің ұзақтығы.

      Үшінші  топ – бухгалтерлік есеп:

      -    Мерзімі өткен төлемдер проценті;

      -    Жаңылыс бухгалтерлік жазбалар;

      -    Төлем тізімдемесіндегі қателер;

      -    Ақпарат алу туралы өтінімдерді қанағаттандыру.

      Төртінші  топ – маркетинг:

      -    Болжамдық жорамлдың дәлдігі;

      -    Қате толтырылған тапсырыстар мөлшері;

      -    Мәмілелердегі қателер;

      -    Ақпарат алу уақыты.

      Бесінші топ – ақпараттық қызмет көрсету;

      -    график бойынша шығарылмаған  есеп берулер саны;

      -    бағдарламадан табылған қателер;

      -    мәтінде өзгертілгендер саны;

      -    Ақпаратты алу уақыт 
 

      2.2 Сапа көрсеткіштерінің мәні мен қызметі

      Қазіргі нарықтық экономика негізінде шығарылган өнімнің сапасына басқалай талап  қояды. Бұл қазіргі дүниеде кез  келген кәсіпорынның өміршендігі, оның тауарлар нарығындағы және қызмет көрсетудегі орнықты жағдайы бәсекеге жарамдылық деңгейін көрсетеді.

      Өз  кезегінде бәсекеге жарамдылық екі  көрсеткішке байланысты — баға деңгейіне  және өнім сапасы деңгейіне. Ал екінші фактор бірте-бірте бірінші орынға шығады. Еңбек өнімділігі, ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу өнімнің сапасына тікелей орын береді.

      Өнімнің сапасы — бұл белгілі мұқтаждылықты  қанағаттандыруға үлкен себепші  болатын өнімнің пайдалылығының жиынтық ерекшелігі. Өнімнің сапалылығы тек техникалық, тауар тану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып табылады. Экономикалық санаты ретінде ол тұтыну құнына тығыз байланысты. Егер де тұтыну құны — бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ал онімнің сапалылығы — бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының деңгейіндегі көрінуі.

      Өнімнің сапа деңгейі оның сапалық көрсеткіштері  жүйесі негізінде анықталады. Бұл  деңгейді анықтау үшін мұның әрбір  көрсеткіштерінің сандық маңызын білу және ұқсастық өнім көрсеткіштерімен салыстыру қажет.

      Сапаның көрсеткішін анықтау оның саңдық маңызын өзін өзі түсіну болып табылады. Ол үшін практикада өнімнің өзіндік ерекшелігіне байланысты мына төмендегі әдістер пайдаланылады:

      өлшеуші әдіс (аснаитар, приборлардың көмегімен);

      тіркеу  әдісі — бұл тіркеуге және есептеуге  негізделген. Тіркеу әдісі мынадай көрсеткіштермен, атап айтқанда: қауіпсіздік, патенттік-құқықтық стандарттау, сәйкестендірумен анықталуы мүмкін;

      есептеу әдісі — өнімнің сапасы жөніндегі  көрсеткіштерді анықтау үшін арнайы математикалық үлгілерді қолдануға  негізделеді;

      органолептік әдіс — адам мүшесін сезу-көру, есту, дәм, түйсінуді талдауды қамтиды. Табылған маңыздылықтың дәлдігі және растылығы адамдардың біліктілігі, даңдылығына және қабілеттілігіне байланысты;

      социологиялық әдіс — өнім, оны нақты немесе тұтынушылардың мүмкіншілігі туралы пікірлерді талдау және жинау негізінде жүзеге асырылады;

      сарапшылық  әдіс — мамандар тобы арқылы іске асырылады. Мысалы, дизайнерлер, дәм айырушылар.

      Практикада  өнімнің сапа деңгейін бағалау үшін көрсеткіштер жүйесін пайдаланады. Онда өзіне қорытындылау және өнімнің сапасы жөнідегі жеке көрсеткіштер қосылады.

      Сапаны  жинақтап қорыту көрсеткіштері жалпы  сапада немесе кәсіпорындарда өнім сапасының  деңгейін сипаттайды. Бұл көрсеткішке  жататындар:

      •   сұрыптылығы;

      •    маркасы;

      •    жүктелімі;

      •     пайдалы заттың мазмұны;

      •  өнімнің дүниежүзілік стандартына  сай үлесі, т.б. жеке  көрсеткіштер  тым  әр  түрлі  және  не  ол,  не бұл өнімнің өзіндік ерекшелігіне байланысты болады. 
 

      2.3 Тауар сапасының бәсекеге жарамдылығы

      Нарықтық  жағдайда тұтынушының қанағаттануы тауарға деген өзінің ерекшелігінің жиынтығы сатын алу сату актісінде көрінеді Мұндай ерекшеліктің үйлесті өндіруші мен тұтынушының мүдделерінің сақталуы негізінде тауарлар және тұтынушылар талабының сипаттамасын, сол сияқты нарық жағдайында тауардың толық сәйкестігін бәсекенің жарамдылығы деп атайды.

      Өнімнің бәсекеге жарамдылығы ерекше жағдайын қанағаттандыруына мүмкіндік беретін  тұтыну кешенінің (сапалық және сандық) сипаттамасын анықтайды. Бәсекеге жарамдылығы  өнім рынокта жеңіл және тез сатылады. Әрбір сатып алушы өзінің жеке мұқтажын ең жоғары қанағаттандыратын тауарды ғана алады. Жалпы алғанда, сатып алушылар бағалармен салыстырғанда қоғамдық мұқтажына толық сәйкес келетін тауарды сатып алады. Сондықтан, сатып алушының тауарға деген қанағаттанушылық деңгейінде жеке дара көрсеткіштер пікір жиынтығын құрайды, оның тағы да нарықтың пайда болу қарасында қалыптасады.

      Сонымен, тауарға бәсекенің жарамдылығын, оның сапалың және құндық сипаттамасының жиынтығы деп түсінуге болады. Ол сатып  алушының нақтылы мұқтажын қанағаттандыруды қамтамасыз етеді және сатып алушы үшін тиімділігі ұқсас тауар — бәсекелестер ерекшеленеді.

      Бұл маңызды көрсеткішті анықтаудың бірнеше тәсілдері белгілі. Олардың  ең көп таралғандарына қысқаша тоқталайық.

      Бірінші тәсіл. Техникаға бәсекенің жарамдылығын анықтайтын белгісі - бұл тауарды тұтыну бағаны болып табылады. Ол мынадай формуламен анықталады:

      Бт  = Бс  Шт

      мұнда,    Бт — тұтыну бағасы

      Бс  — сатылу бағасы

      Шт  —  бұл  өнімді тұтынушылардың шығындары (оның барлық     норматавтік    мерзім    ішіндегі қызметі)

      Екінші  тәсіл. Тауардың бәсекелестік жарамдылығын анықтағанда бұл тәсіл екі  өлшемді еске алуы мүмкін; өнімнің  өзіндік құны, тауарды сату және оның сапалылық деңгейі. Сөзсіз, бәсекеге жарамдылығы артытырақ болатын  тауар оны өндіруге, сатуға кеткен шығындар ең төмен, ал сапа деңгейі бәсекелес тауарға қарағанда жоғарылау болатын болса.

      Үшінші  тәсіл. Бұл тәсіл техниканың деңгейін және сату бағасын есепке ала отырып, бәсекелестік тауарларды қалыптастыруға негізделген. Бұл тәсілге сәйкес басымда салыстырмалы сапаның сандық көрсеткіштерінің деңгейі және базалық үлгілер (тауар) мына формуламен анықталады:

      КК = ККэ  ККт   ККс

      мұнда,   КК — тауар деңгейінің кешенді  көрсеткіші;

      ККэ — эстетико-аргономикалық деңгейінің кешенді көрсеткіші;

      ККт — техникалық деңгейдің кешенді көрсеткіші;

      КҚс — көрсеткіш кешенінің сектімділігі.

      Төртінші  тәсіл. Бұл тәсілде бәсекеге жарамдылықтың  деңгейі қалай техникалық, солай  экономикалық параметрге салыстыру  негізінде анықталады. Сонымен, техникалық параметрден тек сатып алушылар осындай ең жоғары деңгейде қызықтыратындарды таңдайды.

      Қорыта  айтқанда, біздің республикада өткізіліп  жатқан нарыққа көшу сапа және өнімнің  бәсекеге жарамдылығы жөніндегі  мәселеге жаңадан қарауға мәжбүр етеді. Егер бүгін емес, ол ертең  бәсекелестік нарығының дамуы өнімнің сапалық даму серпінің және деңгейін арттыруға еріксіз көндіретін болады. 
 
 

      2.4 Стандарт және стандарттау ұғымы

      Стандарт  — бұл қағида бойынша көптеген мүдделі жақтардың елеулі моселелерге  қарсылық білдіруді сипаттайтын, келісуішлік негізінде әзірленетіи және танылған органдардың бөкітетін норматитік құжаты. Бұл жалпыға бірдей және қайта пайдалану ережесі үшін стандарттаудың белгілі бір объектілердің жалпы принциптері, мінездемесі, талаптары және әдістері белгіленуі мүмкін. Сол сияқты белгілі салаларды тәртіпке келтіруді оңтайлы деңгейге жетуге бағытталады.

      Республикада  қолдапылып жүрген стандарттың жүйе құқықтық және әлеуметтік экономикалық мақсаттарды көздейді:

      Біріншіден,  заңдылық тәртіпке сәйкес тұтынушылардың және үкіметтің мүдделерін және өнімнің сапасы, қоршаған табиғи ортаны, өмір қауіпсіздігін, халықтық денсаулығын қорғауды қамтамасыз етеді.

      Екіншіден, өндірісті әзірлеуде, өнімді пайдалануда  техникалық бірлікке кепілдік береді.

      Үшіншіден, стандарттың жүйе әлеуметтік-экономикалық бағдарламалардың, жобалаудың нормативтік-техникалық базасы ретінде қызмет етеді.

      Мемлекеттік стандарттар, сонымен қатар барлық жұмыс түрлерін оңтайландыруды, жүргізілетін сапа жүйесінің бірін-бірін алмастыратын өнімдер мен процестер есебінен ресурстарды ұқыпты пайдалануды қамтамысыз етеді.

      Стандарттау — бұл ең ұтымды нормаларды табатын  қызмет, ал содан соқ стандарттың  үлгілерді, нұсқауларды өнімді әзірлеудегі  талап әдістемелерді нормативтік  құжаттарға тағайындап қояды. Стандарттаудың басты міндеті халық шаруашылығының, халықтық еліміздің  базасының, экспорт мұқтажы үшін шығарылған өнімге үдемелі талаптарды анықтайтын, сол сияқты осы құжаттарды дұрыс пайдалануды бақылау нормативтік-техникалық жүйе жасау болып табылады.

      Қазақстан  Республикасында  стандарттау  жөнінде  мынадай нормативтік құжаттар бар:

      •  Қазақстан Республикасы мемлекетінің стандарттары (Гост);

      •  салалық стандарттар (ССТ);

      •    техникалық жағдайлар (ТЖ);

      • кәсіпорындар,   бірлестіктер,   қауымдастықтар,  концерндер стандарттары; 

ҚОРЫТЫНДЫ 
 

      Сапаны  басқару жүйесін енгізу кәсіпорында  мынадай міндеттерді шешуге мүмкіндік  береді:

      •  жоғары сапалы өнімнің тұрақтылығын қамтамасыз ету;

      • өнім көлемін ұлғайту және оны  сататын нарықты                                                                                                     (рынокты) табу;

      •  жоғары   бағада   сататын   өнімді   көбейту   мүмкінділігін  қарастыру;