Аудиторлық қорытынды

г) қаржылық  есептілікке  басшылық  жауапкершілігі;

д) аудитордың  жауапкершілігі;

е) аудитордың пікірі;

ж) есеп беру  бойынша  басқа  жауапкершіліктер;

з) аудитордың  қол  қоюы;

е) аудиторлық есеп  күні;

ж)  аудитордың  мекен-жайы.

Аудиторлық   есептің   тəуелсіз   аудитор   есебі   екенін    растайтын   тақырыбы  болуы  қажет. Аудиторлық қорытынды есеп пен кәсіпорын  жұмыскерлері, директорлар кеңесі сияқты басқа да тұлғалар жасауы

мүмкін қорытынды  есептердің, сонымен бірге тәуелсіз аудитор басшылыққа алатын этикалық принциптерді басшылыққа алмауы мүмкін басқа аудитордың қорытынды есептернің арасындағы айырмашылықтарды белгілеп көрсету үшін оның атауында «Тәуелсіз  аудитор» деген терминді пайдалануға  рұқсат етіледі.

Аудиторлық  есеп  келісім шарттарына  сəйкес  адресатқа  жіберілуі  керек. Ұлттық  заңдар  мен  нормативтік  актілер  осы  заңнамалар  шеңберіндегі  жалпы қолданыстағы   қаржылық   есептілік  кімге   жолданатынын  көрсетеді.   Əдетте қаржылық   есептілік  бойынша  аудиторлық  есеп  акционерлерге  немесе  субъектінің  басқару  өкілеттіктері  бар   тұлғалар    директорлар   кеңесіне   жіберіледі.   Есеп  қаржылық  есептілік аудиттелетін   акционерлерге  немесе  субъектінің  директорлар кеңесіне жіберіледі.

Аудиторлық  қорытынды есеп кәсіпорынның тексерілген  қаржылық қорытынды есебіне қарастырылған  мерзімді және кезеңді кіргізе отырып, сол қаржылық қорытынды есеппен  бірдей болуға тиісті.

 Қорытынды  есепке қаржылық қорытынды есептің  ақпараттарына кәсіпорын басшылары  жауап беретіндігі, онымен бірге  аудитордың жауапкершілігі жүргізілген  аудиттің негізінде қаржылық  қорытынды есеп жайында өзінің  қорытындысын беру болып табылатындығы  туралы пікірлер кіруге тиісті.

 Қаржылық  қорытынды есеп – кәсіпорын  басшылығы дайындап тапсырған  ақпараттар. Ондай қорытынды есепті  дайындап, басшылықтан елеулі есептік  бағалаулар жүргізуді және пікір  білдіруді, сонымен бірге қаржылық  қорытынды есепті дайындау кезінде  пайдаланылған қолайлы бухгалтерлік  принциптер мен әдістерді анықтауды  талап етеді. Және оған қарама  – қарсы, аудитордың міндеті  сол қаржылық қорытынды есеп  бойынша өзінің қортындысын беру  мақсатында оған аудит өткізу  болып табылдады.

Кіріспе  тарауы  қаржылық  есептілік  жүргізілген  субъектіні   көрсетеді.  Сондай-ақ:

 а)  қаржылық   есептіліктің  толық   түріне  кіретін  əр  қаржылық  есептіліктің  мазмұнынан;

 б)  қаржылық  есептіліктің  маңызды   баптарына  сілтемеден;

 в)  қаржылық  есептілік мерзімі   мен  кезеңінен  тұрады.

Аудитордың  қаржылық  есептілік  бойынша  жауапкершілігі.

 Аудиторлық  есеп  қаржылық  есептіліктің  тұжырымдамалық  негізіне   сəйкес  дайындығы   мен   сенімділігіне   жауапкершілікті  көрсетуден  тұрады.  Ол  жауапкершілік: 

 а)  алаяқтық  немесе  қателер   тудырған  маңызды  бұрмалаулардан  тұрмайтын қаржылық   есептіліктің  дайындығы  мен  сенімділігіне   байланысты  ішкі бақылауды əзірлеу,  енгізу, жүргізу; 

 б)  есеп саясатын жүргізу  мен   қолдану; 

 в)  бухгалтерлік  бағалау.

Қаржылық  есептілік  басшылықтың  ұсынымдары  болып  табылады.  Басшылық  қаржылық  есептіліктің бекітілген тұжырымдамалық негізге сəйкес дайындалғаны мен  сенімділігіне  жауапкершілікте  болады.  Мысалы,  ҚЕХС-қа   сəйкес  дайындалған қаржылық есептіліктің   дайындығына, субъектінің қаржы  нəтижелеріне  жəне  қаржы  айналымы  сенімді  көрсетілген  қаржылық   есептіліктің   дайындығы   үшін  басшылық жауапкершілікте  болады.  Мұндай  жауапкершілікті  орындау  жəне  қаржылық есептіліктің  сенімділігіне  көз  жеткізу  үшін  басшылық   алаяқтық  немесе  қателер тудырған маңызды бұрмалауларды  анықтауға, тоқтатуға жəне түзетуге арналған  ішкі  бақылауды енгізеді. Қаржылық есептілікті дайындау басшылықтан  жағдаяттарға сай келетін  бухгалтерлік  бағалауға  қатысты  пайым жасауды,  сондай-ақ  тиісті  есепке  алу  саясатын  таңдау  мен  қолдануды  талап  етеді.  Осы  пайымдар  қаржылық есептіліктіліктің  белгіленген  тұжырымдамалық  негiзiн  ұсынудың   мəнмəтінінде жасалуы тиіс.

Аудитор  жауапкершілігі

 Аудиторлық  есепте   аудитор   жауапкершілігі  аудит  негізіндегі  қаржылық  есептілік  жөніндегі   пікірден  көрінетіндігі айтылады. 

 Аудиторлық  есеп  аудит  негізінде  қаржылық  есептіліктің  дұрыстығы  мен   сенімділігі үшін жауапты   басшылық жауапкершілігіне  қарама-қарсы   аудитор жауапкершілігінен   көрінеді. 

 Аудиторлық   есеп  аудиттің  АХС  талаптарына   сай  жүргізілгендігін  білдіруі  керек.  Аудиторлық   есептің   бұл  стандарттары  аудитор   əдептану  талаптарын орындауы  қажет  екендігін  түсіндіруден  жəне  аудитті  қаржылық  есептіліктің  маңызды  бұрмалаулардан   тұрмайтындығына   көз  жеткізе  отырып жоспарланғандығы  мен  орындалғанынан тұрады.

Басқа  сұрақтар

 Стандарттар,  заңдар жəне заңнамалардың жалпы  қабылданған тəжірибесі  қаржылық  есеп аудиті немесе аудиторлық  есеп бойынша аудитордың  жауапкершілігін  қосымша  түсіндіруді  талап   етеді.  Мұндай  сұрақтар  жеке  тарауда  беріледі. 

Басқа  есеп  берулер  бойынша  жауапкершілік

 Кейбір  заңнамаларда  аудитор  басқа   да  қосымша  сұрақтар  бойынша   қосымша жауапкершілікте  болады.  Мысалы,  аудитор  қаржылық  есептілік   аудиті  барысында   назарын   аударған  белгілі   бір  сұрақтар   бойынша    есеп   беруі    керек.  Сондай-ақ аудитор қосымша шаралар   бойынша  есеп  беруі немесе   арнайы  мəселелер бойынша пікірін  білдіруі  керек.  Мысалы тіркеу  кітаптары мен жазбалардың сəйкестігі. Белгілі бір  заңнамалар  мен   елдегі  аудиторлық шаралар   есеп  беру   бойынша    аудитордың    қосымша    жауапкершілігі  бойынша   нұсқауды  береді. 

Қорытынды жасау

 Аудиторлық  қорытынды есеп қаржылық қорытынды  есептің шын мәнінде дұрыс  ақпараттарды беретіндігі жөніндегі  аудитордың қорытындысын анық  көрсетуге тиісті.

 Аудитарлық  қорытындыны білдіру үшін пайдаланылатын  « дұрыс және дәл көрініс»  немесе «барлық маңызды аспектілірі  бойынша дәлберілген» терминдері  бір – бірімен эквивалентті. Екеуі  де аудитордың қаржылық қорытынды  есеп шеңберінде маңызды болып  табылатын аспектілерді қарастырғандығын  көрсетеді.

 Қаржылық  қорытынды есеп дайындап тапсыру  негізі Халықаралық аудит стандартымен, сонымен бірге «дұрыстық» түсінігімен  сәйкес келетін елдегі жалпы  тәжірибенің дамуымен және жергілікті  заңдардың есепке алынуымен анықталады. Ақпаратты пайдаланушыларды «  дұрыстық» түсінігім пайдаланылатын  контекс (мағына) жөнінде хабардар  ету үшін аудиторлық қорытынды  «Халықаралық аудит стандарттарына  сәйкес» деген сөйлемді пайдалана  отырып, қаржылық қорытынды есепті  дайындап тапсыру негізін көрсетуге  тиісті.

 Есеп  беру мерзімі. Аудиторлық қорытынды  есебінде қойылыатын мерзім аудиттің  аяқталу мерзімі болып табылады. Бұл – аудитордың қаржылық  қорытынды есепке оның өзіне  белгілі және көрсетілген мерзімге  дейін болған оқиғалар мен  операциялардың әсерін есепке  алғандығы туралы оқырмандарды  хбардар етеді.

 Аудитордың  адресі (мекен-жайы). Қорытынды есепте  аудит үшін жауапты аудитордың  офисі орналасқан пункт (әдете  қала) көрсетілуге тиісті.

 Аудитордың  қолы. Қорытынды есепке аудиторлық  компанияның атынан, аудитордың  жеке өз атынан немесе екеуінің  де атынан, егер ол қажет болса,  қол қойылуға тиісті. Әдетте, аудитордың  қорытынды есебіне компанияның  атынан қол қойылдады. Себебі  аудит үшін фирма жауап береді.

Аудиторлық  ескертулердің нысандары

Барлық  ескертулер аудит масштабының шектеулілігінің  немесе келісе алмаушылықтың нәтижесі болып табылады.

Аудиторлық  есеп  жазбаша  түрде  ресімделуі  керек.

Жазбаша есепке қағаз  түрінде  немесе   электронды   түрде берілген  есеп кіреді.

Қаржылық есеп беру дәлділігінің толық  кепілдігі (нольдік тәуекел) экономикалық тұрғыдан тиімсіз. Сондықтан аудитор  қателер мен қателіктер абсолютті  түрде жоқ деген кепілдеме  бере алмайды.

Аудитор клиент бизнесін зерттеп, қаржылық есеп беруді сыртқы пайдаланушылар сенімінің  деңгейіне әсер ететін факторлардың әрқайсысының мәнін бағалап, аудит  аяқталғаннан кейін клиенттің, бизнестегі қаржылық жеңісінің ықтималдылығын анықтауы керек. Осы факторлар негізінде, аудитор «қаржылық» есеп беруде аудит  аяқталғаннан кейін де елеулі қателіктер сақталады деп отырып, тәуекелдік деңгейін субъективті түрде қоя  алады. Тексеру процесінде аудитор  клиент туралы қосымша ақпарат алып, аудиторлық тәуекелдік деңгейін бағалау жөніндегі ойын өзгерте алады.

 

2.2 Аудиторлық қорытындының түрлері

 

Ескертусіз (шартсыз) аудиторлық есеп беру. Халықаралық  аудит стандартары бойынша терминдер  глоссарийлерінде атап көрсетілгендей, Аудиторлық есеп беру жалпы қаржылық қорытынды есеп бойынша жазбаша  нысанда нақты білдіріліген ой –  пікірлерден тұрады.

 Аудиторлық  есеп беру аудитор мен қаржылық  қорытынды есеп ақпараттарын  пайдаланушылар арасындағы негізгі  коммуникациялық канал болып  табылады.

 Ескерусіз  Аудиторлық есеп беру аудитор  қаржылық қорытынды есепті дайындап  тапсырудың белгіленген негіздеріне  сәйкес ол сенімді әрі дұрыс  көріністі көрсетеді деген қорытындыға  келген жағдайда жасалынады. Ескертусіз  қорытындыда сонымен бірге бухгалтерлік  есеп принциптеріндегі немесе  оны қолдану әдісіндегі кезкелген  өзгерістер, сондай-ақ, оның себеп-салдары  тиісті түрде анықталып, қаржылық  қорытынды есепте ашылатныдығы  туралы пайымдаулар көрсетіледі.

 Фактіні  бөліп көрсету – бұл ақпарат  пайдаланушылардың назарын қаржылық  қаржылық қорытынды есепке әсер  етуші фактілерге, сонымен бірге  осы позиция толығырақ түсінік  беретін ескертулерге аудару  тәсілі. Фактіні бөліп көрсету  ескерту бар (шартты) Аудиторлық  есеп беру болып табылмайды. Әдетте  ол қорытынды бөлімнен кейін  көрсетіледі және аудиторлық  есеп берудің шартты емес екендігін  айқындайды. Ол төмендегі жағдайларда  пайдаланылады: 

Кәсіпорынның  үздіксіз қызмет ету мәселесіне көңіл  аудару үшін. Егер қаржылық қорытынды  есепте тексеру нәтижелерімен бірдей ашып

көрсетулер  болса, онда аудитор ескерту жоқ (шатсыз) қортынды жасауға және Аудиторлық есеп беруді, оған қаржылық қорытынды  есепке түсіндірме ескертпелерге назар  аудару арқылы кәсіпорынның үздіксіз қызметету мәселесі туралы фактілер енгізілетін жеке параграфты кіргізе  отырып, модификациялауға (түрін өзгертуге) тиісті. Ол фактілер төмендегі тәртіппен  көрсетіледі:

«Ескертусіз (шартсыз) есеп бере отырып, біз сіздердің  назарларыңызды қаржылық қорытынды  есепке №____ ескерпеге аударамыз. Кәсіпорын 2000 жылдың 31 желтоқсанында аяқталған  бір жылдың ішінде *** мөлшерде зиян шекті және осы мерзімге кәсіпорынның ағымдағы міндетемелері оның ағымдағы активтерінен *** сомаға артық болды. Бұл факторлар №___ ескерпеде анықталған басқа да факторлармен бірге кәсіпорынның үздіксіз қызметін жалғастыру мүмкіндігінің  болатындығына едәуір күмән тудырады».

2. Шешімін  табуы кәсіпорынның тікелей бақылауында  болмайтын келешектегі оқиғалармен  байланысты елеулі дәрежедегі  сенімсіздік жағдайында күтпеген  жағдайлар бойынша ақпараттарға  жүгіну қажет. Халқыаралық аудит  стандарты бойынша мәтіннің мысалы  төменде қарастырылады:

«Ескертусіз (шартсыз) есеп бере отырып, біз сіздердің  назарларыңызды қаржылық қорытынды  есепке №____ ескертпеге аударамыз. Кәсіпорын  патенттік құқықтарды бұзу, авторлық гонорарларды иелену және зиян келтіру  туралы, шағым-талап бойынша жауапкер болып табылады. Кәсіпорын қарсы  талап қойды, сөйтіп қазіргі уақытта  екі бірдей шағым-талап бойынша  алдын-ала тыңдау және соттық істі қарауы жүріп жатыр. Бұл фактіні қараудың ақырғы қорытындысын бүгінгі күні анықтау  мүмкін емес, оны жабатын резерв құрылған жоқ».

3. Сондай-ақ, өткен есепті кезеңдердің қаржылық  қорытынды есебі елеулі бұрмаланған  және тиісті сандық көрсеткіштер  ағымдағы кезеңде соған сәйкес  өзгеретін жағдайлар (ситуациялар)  болады.

Ескертусіз  аудиторлық қорытындының үлгісі.

 

Мен (біз), аудитор (аудиторлар) ____________________________________

(аудитордың  фамилиясы, аты, жөні),

аудиторлық  ұйым _______________________________________________

_____________________(аудиторлық ұйымның  аты және оның реквизиттері)

__________________________________________  (тексерілген ұйымныңаты)

2011 жылдың 1 қаңтарынан 31 желтоқса нға дейінгі кезеңге құрылған қаржылық қорытынды есебіне тексеру жүргіздік.