Бағалы қағаздар нарығы

Бағалы қағаздар рыногы экономиканың барлық субъектiлерiнiң өздерiне қажеттi ақша ресурстарын алуының кең мүмкiндiктерiн жасайды және алудың жолдарын жеңiлдетедi.

Қазақстан Республикасында  рынотық қатынастардың дамуы  мен қалыптасуы жобасында жекешелендiру жүргiзуде шаруашылық жүргiзудiң жаңа нысандары пайда болады. Олар: серiктестiктер, акционерлiк қоғамдар және жеке меншiк компаниялар шеңберi едәуiр кеңейедi. Ал осы нарықтың әрбiр субъектiлерiнiң арасында еркiн қаржы айналымын бағалы қағаздар рыногы жүзеге асырады және басқа экономикалық рыноктармен үнемi тығыз байланыста болады.

Бағалы қғаздар  рыногы еркiн ақша қаражаттары қозғалысын қамтамасыз етуде бiр саладан  басқа салаға қаржының қайта құйылуын, меншiк құқығын беретiн қаржы  ресурстарын және халықтың жинақ ақшасын жұмылдыру қызметiн атқарады.

ҚР-ның өтпелi экономикасындағы бағалы қағаздар рыногының маңызы мен  мәнiн келесiлерден көруге болады.

• жаңа экономикалық құрылымның бiр бөлiгi.
• инвестиция айналымының тиiмдi механизмi, қор активтерiнiң жоғары өнiмдiлiгiнiн қамтамасыз ету, капиталды қайта бөлудi жинақтау және оңтайландыру.
• қаржылық тұрақтылықты және экономикалық өсудi, нарықтық экономиканың субъектiлерiн қамтамасыз ету;
• экономиканың қаржы саласындағы айналыстағы артық ақшаларды азайту немесе экономика салаларына қолма-қол ақша қажеттiгi туындағанда керiсiнше бағалы қағаздарды сату немесе эмиссиялау. 

Сонымен, бағалы қағаздар рыногы бұл ұлттық шаруашылықта экономикалық жағдайлардың даму жағдайын және болашағын  сипаттайтын экономикалық қаржы  “барометрi” болып табылады.

Бiздiң экономикалық жағдайымызда немесе әлемдiк нарыққа енуiмiздегi ең өзектiсi бұл әлемдегi бағалы қағаздар рыногына байланысты жинақталған барлық құндылықтарды оқып үйрену және хабарлау болып табылады.

 

 

                                                                                                                                              Кесте 1

Бағалы қағаздардың  жiктелуi

Классификациялық  белгiлерi	Бағалы  қағаз түрлерi
Өмiр сүру мерзiмi. Шығарылуы бойынша. Өмiр сүру нысаны. Ұлттық құрамына байланысты. Қолдану түрi. Иелену тәртiбi. Шығару нысаны. Айналымдығы бойынша. Тәуекелдiлiк деңгейi Пайданың болуы Қаржы жұмсалым нысаны. Экономикалық маңызы.	Мерзiмдi; Мерзiмсiз. Негiзгi; Туынды   Қағаз немесе документтiк Отандық; Шетелдiк.   Инвестициялық; инвестициялық емес. Атаулы; ұсынбалы. Эмиссиялық; эмиссиялық емес. Нарытық немесе еркiн айналымдылық, нарықтық емес. Тәуекелдiлiксiз және аз тәуекелдiлiк Табысты; табыссыз.   Қарызды; иеленушi үлесi.   Акция, облигация, вексель және т.б.

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 2

2005 жылғы KASE-нiң  операциялар айналымы құрылымы

 

 

KASE рынок секторы	2004 жыл	2003 жыл	2004 жылдың 2003 жылмен  салыстырғандағы трендi млн.$                %
Шетел валюталары	9449,5	6413,4	+3036,0	+47,3
	16,1%	19,0%
Жедел келiсiм шарттар	0,118	2458,7	-2458,6	-100,0
	0,0002%	7,3%
Мемлекеттiк  бағалы қағаздар	5558,6	2378,0	+3180,6	+133,8
	9,4%	7,0%
Мемлекеттiк  емес бағалы қағаздар	1830,0	1025,2	+804,8	+78,5
	3,1%	3,0%
Репо (МБҚ, МЕБҚ) барлығы	42012,0	21523,6	+20488,3	+95,2
	71,4%	63,7%
Облигациялар	0,274	0	+0,27	х
	0,0005%	0%
Векселдер	0	0,096	-0,096	-100,0
	0	0,0003%
Барлығы	58850,4	33799,1	+25051,4	+74,1
	100%	100%

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 3

2006 жылы биржа рыногындағы   мемлекеттiк бағалы қағаздың басты  операторлары

 

Компаниялар позициясы	Компаниялар	Саудадағы үлесi, %
1	АО “Банк Туран Алем”	33,7
2	АО “General Asset management”	12,5
3	АО “АТФ Банк”	7,8
4	АО “НПФ Народного Банка Казахстана”	6,2
5	АО “ООИУПА “ЖЕТЫСУ”	5,7
6	АО “RG Securities”	4,8
7	АО “Альянс Банк”	3,6
8	АО “ООИУПА “ABN AMRO Asset Management”	3,3
9	АО “Евразиийский банк”	3,2
10	ЗАО “ДБ “ABN AMRO БАНК КАЗАХСТАНА”	2,3

 

 

 

Кесте 4

ҚР-ғы ипотекалық облигациялардың  дамуы

 

Компания	2002	2003	2004	2005
АО «КИК» АО «СБ ЛАРИБА-БАНК» АО «БТА Ипотека» АО «Астана-Финанс» АО «Банк ЦентрКредит» АО «Валют-Транзит Банк»	1 500 000,0 ---	9 500 000,0 156000,0 -- 1000000,0 -- --	34 500 000,0 156 000,0 4 000 000,0 1 000 000,0 1 800 000,0 1 400 000,0	54 500000,0 156 000,0 4 000 000,0 1 000 000,0 1 800 000,0 1 400 000,0
Барлығы	1500000,0	10656000,0	42 856 000,0	62 856 000,0
%  ЖІӨ	0,04	0,23	0,77	0,95
Қазақстанның ЖІӨ, млн.тн.	3776000,0	4612000,0	5542500,0	5560000,0

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

Заңдар:

1. «Акционерлiк қоғам туралы» ҚР-ның заңы. 1998ж. 10-шiлде.
2. Бағалы қағаздар нарығы туралы ҚР-ның заңы. 1997ж 10 шiлде.
3. ҚР-ның Азаматтық кодексi. 2000 ж.

 

Ресми документтермен материалдар:

1. Ақша, несие, банктер. / Сейтқасымов .С. – Алматы : Экономика, 2001.
2. Брокеры и Регистраторы на РЦБ / Алматы 2000.
3. Рынок ценных бумаг. / Галанова В.А. Басова А.И. – Москва 1996.
4. Миркин Я.М. / Ценные бумаги и фондовой рынок. Москва 1995г.
5. Көшенова Б.А. / Бағалы қағаздар нарығы : Оқу құралы – Алматы: Экономика – 1999г.
6. Ценные бумаги. / Колесникова В.И. Торканов В.С. Москва 1998г.
7. Iлиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С.  Қаржы: Оқулық. – Алматы: 2003. – 448 бет.
8. С.Б. Мақыш, Оқу құралы /  “Ақша айналысы және несие” – Алматы,    Қазақ университетi, - 2004ж. – 248 бет.
9. Деньги,  кредит,  банки:   Учебник  /  Под. Ред.  О.И Ловрушина,  Изд. 2-е,  - Москва: 1999г.

 

 

Журналдар:

1. «О текущей ситуации на финансовом рынке»  // Банки Казахстана,
2. № 9, 8- 2006 г. 2-3 стр.
3. Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi № 004 баспасөз релизi 2006 13 қаңтар // Банки Казахстана №1 2006г.
4. Центральный депозитарий ценных бумаг. // Рынок ценных бумаг Казахстана №3, 2004г.
5. Байдельдинов Ж.Б. Развитие инфраструктуры рынка ценных бумаг в РК. // Вестник КазНУ. №3,1999г.
6. Бауржан Есенов « Перспективы совершенствование Казахстанского фондового рынка»  // РЦБК №11, 2005 г.