Корпорациялық табыс салығы.  Бұл салықты Ұлттық банк пен мемлекеттiк мекемелердi қоспағанда Қазақстан Республикасы резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы көздерiн табыс алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейдi. Арнаулы салық режимiн қолданушы заңды тұлғалар – шағын бизнестiң субъектiлерi, шаруа қожалықтары, заңды тұлға – ауыл шаруашылығы өнiмiн өндiрушiлер, кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерi корпорациялық табыс салығын төлейдi.

     Корпорациялық табыс салығын салу механизмi заңды  тұлғалар салықты есептеу, төлеу  тәртiбiн, алу шарттарын, жеңiлдiктер мен санкцияларды, төлеу уақытын айқындайды.

     Негiзгi шектерде бұл механизм заңдамаға  сәйкес мынаған саяды. Салықты табыс  алатын заңды тұлғалар, резиденттер  мен бейрезиденттер, соның iшiнде  кәсiпкерлiк қызметтен алатын табыстары  бойынша коммерциялық емес ұйымдар  да, бюджет ұйымдары да төлейдi.

     Корпорациялық табыс салығын салудың көрiнiсi келесi суреттегiдей көрiнiс табады:

     Мыналар – салық салынатын табыс, төлем  көзiнен салық салынатын табыс  және Қазақстан республикасында  қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс салығы салынатын объектiлер болып табылады. 

     Салық салынатын жылдық жиынтық табыс  пен Салық кодексiне сәйкес жасалған түзетулердi ескере отырып, заңнамалы  түрде белгiленген шегерiмдер арасындағы айырма ретiнде айқындалады. Жылдық жиынтық табыс салық заңнамасына сәйкес түзетiлуге тиiс.

     Резидент-заңды  тұлғаның жиынтық жылдық табысы салық  кезеңi iшiнде Қазақстан Республикасы мен одан тыс жерлерден алынуға  тиiс табыстардан тұрады. Қазақстан  Республикасында қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы салық заңнамасына сәйкес анықталып, оған тұрақты мекеменiң қызметiне байланысты табыстардың барлық түрлерi жатады.

     Салық кодексiне сәйкес жылдық жиынтық табысқа  мына төмендегiлердi қоса, салық төлеушiнiң табыстарының барлық түрлерi қамтылады:

1. тауарларды (жұмысты, қызметтер көрсетудi) өткiзуден түсетiн табыс;
2. үй-жайларды, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға жатпайтын активтердi өткiзу кезiндегi құн өсiмiнен түсетiн табыс;
3. мiндеттемелердi есептеп шығарудан түсетiн табыс;
4. күмәндi мiндеттемелер бойынша түсетiн табыс;
5. мүлiктi жалға беруден түсетiн табыс;
6. борышты талап етудi басқаға беруден түсетiн табыстар;
7. кәсiпкерлiк қызметтi шектеуге немесе тоқтатуға келiсiм үшiн алынған табыстар:;
8. шығып қалған тiркелген активтер құнының iшкi топтың құн балансынан асып түсуiнен алынатын табыстар;
9. кен орындарын игеру зардаптарын жою жөнiндегi нақты шығыстар сомасын кен орындарын игеру зардаптарын жою қорына аударылған соманың асып түсуiнен алынатын табыстар;
10. ортақ үлестiк меншiктен түсетiн табысты бөлу кезiнде алынатын табыстар;
11. бұрын негiзсiз ұсталып, бюджеттен қайрылған айыппұлдардың басқа борышкерлерге салынған немесе ол мойындаған айыппұлдар, санкциялардың басқа да түрлерi, егер сомалар бұрын шегерiп тасталмаған  болса;
12. дивидендтер;
13. сыйақылар;
14. ұтыстар;
15. роялти;
16. әлеуметтiк сал объектiлерiн пайдалану кезiнде алынған табыстардың шығыстардан артығынан пайда болған табыстар.

     Корпорациялық табыс салығын салудың көрiнiсi 1-шi суреттегiдей көрiнiс табады:

     Мыналар – салық салынатын табыс, төлем  көзiнен салық салынатын табыс  және Қазақстан республикасында  қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңды тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс  салығы салынатын объектiлер болып табылады. 

     Салық салынатын жылдық жиынтық табыс  пен Салық кодексiне сәйкес жасалған түзетулердi ескере отырып, заңнамалы  түрде белгiленген шегерiмдер арасындағы айырма ретiнде айқындалады. Жылдық жиынтық табыс салық заңнамасына  сәйкес түзетiлуге тиiс.  
 

       

     

       

     

       

       

     

       
 
 
 
 
 

 

      30%    20%    15%   10%   5% 
 
 

 
 

     Сурет-1 – Корпорациялық табыс салығын  есептеу және өндiрiп алу

 

     Корпорациялық табыс салығында салық төлеушiлер  болып Қазақстан Республикасының  Ұлттық Банкi мен мемлекеттiк мекемелерiн қоспағанда, Қазақстан Республикасының резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда қызметiн тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы көздерiн табыс алатын бейрезидент-заңды тұлғалар төлейдi. Арнаулы салық режимiн қолданушы заңды тұлғалар – шағын бизнестiң субъектiлерi, шаруа қожалықтары, заңды тұлға – ауыл шаруашылығы өнiмiн өндiрушiлер, кәсiпкерлiк қызметтiң жекелеген түрлерi корпорациялық табыс салығын төлейдi.

     Жалпы табыс салығының мөлшерлемесi 30% болып белгiленген. Негiзгi өндiрiс құралы жер болып табылатын салық төлеушiнiң салық салынатын табысына 10 пайыздық мөлшерлеме бойынша салық салынады.

      Төлем көзiнен салық салынатын табыстар – дивидендтер, депозитер бойынша  сыйақы, ұтыстар, заңды тұлғаларға төленетiн  сыйақы, борыштық бағалы қағаздар бойынша купон түрiндегi сыйақы 15 % мөлшерлеме бойынша салық салуға жатады.

      Бейрезиденттердiң  Қазақстан Республикасындағы тұрақты  мекемеге байланысты емес көздерден  алатын табыстарының төлем көзiне мынадай  мөлшерлемелер бойынша салық салынуға тиiс:

1. дивидендтер, қатысу үлесiнен түскен табыстар және сыйақылар – 15%;
2. тәуекелдердi сақтандыру шарттары бойынша төленетiн сақтық сыйақылары – 10%;
3. тәуекелдердi қайта сақтандыру шарттары бойынша төленетiн сақтық сыйлықақылар – 5%;
4. халықаралық тасымалдарда көлiк қызметтерiн көрсетуден түскен табыстар – 5%;
5. жоғарыдағы 1-4 тармақшаларда көрсетiлген табыстарды қоспағанда, бейрезиденттердiң Қазақстан Республикасындағы көздерден алынатын табыстары – 20%.

     Корпорациялық табыс салығына қосымша бейрезидент-заңды тұлғаның Қазақстан Республикасында тұрақты мекеме арқылы жүзеге асырған қызметiнен алынған таза табысына 15%-дық мөлшерлеме бойынша салық салынады.  Таза табыс деп есептелген корпорациялық таза табыс салығының сомасы алып тасталған салық салынатын табысты айтады.

     Ендi  Қазақстан Республикасындағы соңғы  бiрнеше жылдағы корпорация табысының  жалпы табыстардағы үлесiн келесi кестеден көре аламыз:

Кесте 1

ҚР-ның  мемлекеттiк бюджетiндегi корпорациялық  салықтардың үлесi

 
 
 

      Жеке  табыс салығы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiстерiiнң басты көздерiнiң бiрi және де басқа салықтарға қарағанда халықтың өмiрiне тiкелей әсер ететiн салықтың бiр түрi болып табылады.

     Осы табыс салығын төлеушi болып салық  жылы iшiнде салық салынатын табысы бар Қазақстан Республикасының  азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ тұлғалар табылады. Әрбiр  салық төлеушiлер табыс салығын өздерi тұрған жерi бойынша төлеудi жүзеге асырады. Жеке табыс салығын салу объектiлерiне келесiлер жатады:

• төлем көзiнен салық салынатын табыстар;
• төлем көзiнен салық салынбайтын табыстар;

     Салық төлеушiнiң төлем көзiнен салық  салынатын табыстарына мынала жатады:

• Қызметкерлердiң табысы – қызметкердiң жұмыс берушi есептеегн салық шегерiмдерi сомасына азайтылған табыстары төлем көзiнен салық салынатын табысы болып табылады;
• Бiр жолғы төлемдерден алынатын табыстарға салық салу;
• Жинақтаушы зейнетақы қорларына берiлетiн зейнетақы төлемдерi негiзiнде орын алатын;
• Дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түрiндегi табыстардан;
• Стипендиялар – бiлiм беру ұйымдарында оқып жүргендерге арналған ақша сомасы, мәдени және ақпарат қызметкерлерiне төлеуге арналған ақша сомасы табыс көзiнен салық салынатын стипендия болып табылады;

     Салық төлеушiнiң төлем кезiндегi салық  салынбайтын табыстарына келесiлер  жатады:

• Мүлiктiк табыс;
• Жеке кәсiпкерлердiң салық салынатын табысы;
• Адвокаттар мен жеке нотариустардың – заңдық көмек, нотариалдық iс-әрекетер ақысын қоса алғанда, адвокаттық қызметтi жүзеге асырудан алынған табыстар;
• Басқа да табыстар – Қазақстан Республикасының шегiнен тыс жерлерден алынған табыстар болып табылады.

     Қазақстан Республикасының салық жүйесiнде  табиғи ресурстарды, пайдалы қазбаларды, жер қойнауын пайдалануға байланысты бiрқатар төлемдер бар. Оларды шартты түрде салықтық сипаты бар табиғи ресурстар үшiн төленетiн төлемдер ретiнде бiр топқа бiрiктiруге болады. 

     Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары  мен арнаулы төлемдерi мыналарды қамтиды:

1. Үстеме пайдаға салынатын салық;
2. Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдерi;
1. бонустар (қол қойылатын, коммерциялық табу)
2. роялти;
3. өнiмдi бөлу бойынша Қазақстан Ресупбликасының үлесi.

     Бонустар – жер қойнауын пайдаланушының тiркелген төлемдерi болып табылады және жер қойнауын пайдалануға жасалған келiсiмшартта белгiленген мөлшерлерде және тәртiппен ақшалай нысанда төленедi.

     Роялти -  пайдалы қазбаларды өндiру және техногендiк құрылымдарды қайта өңдеу процесiнде жер қойнауын пайдаланк құқығы үшiн төлемдер. Ол ақшалай немесе заттай нысанда төленедi.

     Жер қойнауын пайдаланушылардың үстеме пайдаға салынатын салығы – салысьырмалы жақсы табиғи жағдайлардағы қызметiнен алынған немесе рыноктық салыстырмалы жағдайындағы шығарылған өнiмдi сатудан алынған қосымша пайда үшiн төленетiн төлемдер.

     Әлеуметтiк  салық – мемлекетте алынатын салықтардың бiрi. Ол 1999 жылдан берi бұған дейiн қолданылып келген әлеуметтiк қорларға: зейнетақы, мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру, мiндеттi медициналық сақтандыру, халықты жұмыспен қамту қорларына аударылатын сақтық жарналары аударымдарының орнына енгiзiлген. Аударымдардың жиынтық мөлшерлемесi еңбеккке ақы төлеу қорының 28% мөлшерiнде белгiленедi.

     Әлеуметтiк  салықтан түсетiн түсiмдер мемлекеттiк  бюджеттегi үлесi шамамен 17-19% құрайды.

     Қазақстан Республикасының резидент заңды  тұлғалары шетелдiк заңды тұлғалардың  филиалдары мен өкiлдерi, сондай-ақ Қазақстанда  қызметiн тұрақты атқаратын мекемелер  арқылы жүзеге асыратын бейрезиденттер, жеке кәсiпкерлер, жеке нотариустар, адвокаттар әлеуметтiк салық төлеушiлер болып табылады.

     Жер салығы. Республикадағы жер қатынастары саласындағы өзгерiстер Қазақстан Республикасының жер реформасы жөнiндегi заңдарында, Жер Кодексiнде бейнеленедi. Жердi пайдалану және иелену үшiн төленетiн ақы жер салығы ретiнде қарастырылады. Бұл салықтың мақсаты – жердi ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету және жердi сақтау, құнарлығын арттыру, жергiлiктi аймақтардың әлеуметтiк-мәдени дамуы үшiн қажеттi шараларды iске асыру үшiн бюджетке түсетiн табыстарды қалыптастыру болып табылады.

     Жер салығы толығымен жергiлiктi бюджетке түседi, сондықтан бұл жергiлiктi өкiмет  орындарының аталған салықтыы жинауға  мүдделерiн арттырады.

     Жер салығын төлеушiлер – меншiгiнде  немесе тұрақты пайдалануында жер  учаскесi бар заңды тұлғалар, олардың филиалдары және жерге иелiк етушi жеке тұлғалар жатады.

     Жер салығының мөлшерi жер учаскесiнiң  саласына, құнарлығына, орналасу аймағына және сумен қамтамасыз ету мүмкiндiгiне қарай анықталады және жер иесi мен  жердi пайдаланушының шаруашылық нәтижесiне байланысты болмайды.