Салық жүйесі

Меншікке салынатын салықтар нарықтық экономика жағдайында мемлекет иелігінен  алу үшін және жекешелендіру процесінің дамуына қарай меншік қатынастарындағы нақтылы өзгерістар мен байланысты едәуір орын алады.Меншікке салынатын салықтарға жер салығы, мүлікке салынатын салық, көлік құралдарына салынатын салық жатады.Мешікке салынатын салықтар негізінен жергілікті бюджеттерге есептеледі.

Жер салығы 1994 жылы енгізілді.Жер салығын  төлеу барлық жер иелері, жер пайдаланушылар, соның жалгерлер мен жер иелері үшін міндетті болады.Жеке меншік құқығындағы,тұрақты жер пайдалану құқығындағы және бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу обьектілері бар заңды және жеке тұлғалар жер салығын төлеушілер, жер учаскесі(жер үлесі) салық салу обьектісі болып табылады.Жерлерге салынатын базалық салық мөлшерлемесі заңмен белгіленеді. Жер салығын анықтау үшін жер учаскесінің алаңы салық базасы болып табылады.

Мүлікке салынатын салық тура нақтылы  салыққа жатады, оның мөлшері мүліктің табыстылығына емес,төлеушілер мүлкінің құнына байланысты болады.Салық мүлік иелеріне оны тиімді иеленуге түрткі болады.

Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер  үшін негізгі құралдар(соның ішінде тұрғын үй қорының құрамында тұрған обьектілер)мен материалдық емес активтер салық салу обьектісі болып табылады.

Көлік құралдарына салынатын салықты  меншік құқығында салық салу обьектілері  бар жеке тұлғалар және меншік, шаруашылық жүргізу немесе орлымды басқару  құқығында салық обьектілері  бар заңды тұлғалар, олардың құрылымдық бөлімдері төлеушілері болып табылады.

Уәкілетті органдарда мемлекеттік  тіркеуге жататын және есепте тұрған көлік құралдары, тіркемеледі қоспағанда салық обьектілері болып табылады.Жүк көтергіштігі 40 тонна және одан асатын карьерлік автосамосвалдар, мамандандырылған медициналық көлік құралдары салық салу обьектілері болып есептелмейді. Салық мөлшерлемелері көлік құралдары двигателінің көлеміне қуатына немесе жүк көтергіштігіне қарай айлық есептік көрсеткіштерге белгіленген және көлік құралдарының түлері бойынша сараланған.

Арнаулы салық режимі – салық  төлеушілердің жекелеген санаттары  шағын бизнестің субьектілер, шаруа  қожалықтары, заңды тұлғалар ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер, кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері үшін белгіленетін және салықтардың жекелеген түрлерін есептеу мен төлеудің оңайлатылған тәртібін қолдануды көздейтін бюджетпен есеп айырысудың ерекше тәртібі.

Жеке кәсіпкерлерге арналған арнаулы  салық режимі патент негізінде ресімделеді. Патент негізіндегі арнаулы салық  режимі мынадай шарттарға сай келетін:1)жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын; 2)жеке кәсіпкерлік нысанындағы қыметті жүзеге асыратын; 3)жыл ішіндегі табысы 1,5 миллион теңгеденаспайтын жеке кәсіпкерлер қолданады.

Шаруа қожалықтарына арналған арнаулы  салық режимі бырыңғай жер салығын  төлеу негізінде жүзеге асырылады, бұл салық ауыл шаруашылығы өнімін өндіру, ұсату және өткізу бойынша  қызметтен алынатын жеке табыс салығын,ҚҚС,жер салығын, көлік құралдарына және мүлікке салынатын салықты қамтиды.

Алымдар,баждар және төлемдер деп  әдетте заңды және жеке тұлғалардың  мемлекеттік органдардың оларға көрсететін қызметтері үшін төленетін  міндетті төлемдерін айтады.Міндетті төлемдердің арасында мемлекеттік баж ерекше орын алады.Мемлекетік баж – бұған уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық мәні бар іс – қимылдар жасағаны үшін немесе құжаттарды бергені үшін алынатын міндетті төлем.

Қазақстан Республикасының аумағынан  тысқары жерде және оның аумағында атқарылған іс - әекеттері үшін консулдық алымдар алынады.

Кеден ісін жүзеге асыру кезінде Қазақстан Республикасының кеден заңымен белгіленген кедендік төлемдер алынады.

2.4 Салық жүйесінің мәселелері.

Салық төлеуден жалтарыну – салық  төлемдерін толық немесе ішінара  төлемеу мақсаты  салық төлеушінің салық обьектісін әдейі жасыруы  және азайтуы.

Салық төлеуден жалтарудың себептері  әртүрлі болуы мүмкін:

1)Шаруашылықты қалыпты жүргізуге  мүмкіндік бермейтін елеулі салық  ауыртпалығы, салықтардың көптілігі. 

2)Салық заңнмасының күрделілігі,  нұсқаулықтар мен ережелердің  қағидалары мен нормаларын түоліше түсіндіретін толықтырулардың, өзгертулердің, түзетулердің көптігі.

3)Салық службасын ұйымдастырудағы  кемшіліктер: қызметкерлердің төмен  біліктілігі мен біліксіздігі, тексерулер  кезіндегі қызметкерлердің адалдыққа  жатпайтын іс- қылықтары.

4)Салық сомаларын баю немесе  көлеңкелі бизнестегі инвестициялау  мақсаты мен субьектілердің оларды  төлемеуге қасақана, әдейі ұмтылуы  және т.т

Қорытынды.

Қорыта келгенде Қазақстан Республикасындағы  салық жүйесі барынша жетілдірілген еліміздің экономикалық дамуының қазіргі кезеңіне толыққанды қызмет атқарады деп айтуға болады. Қолданыстағы салық кодексі қабылданғаннан бергі уақытта еліміздің эконмикалық ахуалы жыл санап өркендеп келеді. Осыған орай біздің салық заңдарымызға толықтырулар мен өзгертулер дер кезінде және әлемдік экономика жаңалықтарын ескере отырып жасалуда.

Қазіргі уақытта біздің еліміз әлемнің  өркениетті елдері мен эконмикалық, іскерлік қатынастарды дамытып, ел экономикасын көтеру мақсатында шетел ивестициясын көптеп тартып отырғанда салық жүйеміздің әлемдік стандарттарға сай болуы  басты шарттардың бірі болып табылады.

Біздің елімізге келіп жұмыс істегісі келетін шетелдік компаниялар инвестиция құяр алдында біздің салық жүйемізді зерттейді. Егер біздің салық жүйеміздегі жеңілдіктер мен салық ауыртпалығы ұнаған жағдайда ғана олар шешім қабылдайды.

Қазақстан Республикасы алдағы жылдардан  бастап Бүкіл әлемдік Сауда ұйымына  мүше болуды көздеп отыр, сондықтан  біздің Салық заңдарымыз әлемнің  өркениетті елдері мен экономикалық әріптестік тұрғысында өмір сүруімізге толық мүмкіндік береді деп ойлаймын.

Қолданылған әдебиетер:

1. Қаржы кітабы. Ілиясов. К, Құлымбетов. С.

2. “Жалпы экономикалық теория”  Шеденов.Г.А

3. “Бухгалтерлік бюллетень” №5, 11, 15, 19

4. “Экономикалық теория” Боранбаев С Т