Жастар саясаты туралы

    Жастармен әлеуметік жұмыс жүргізу –  бұл әрбір жеке жаспен немесе жастар тобымен әлеуметтік қабілетін жақсарту немесе қалпына келтіру мақсатында қоғамда жағдай туғызу.

    Жастармен әлеуметтік жұмыс жүргізудің негізгі  мақсаты – бұл жастардың өз проблемаларын өздері шешуге үйрету, нарықтық – экономиканың жаңа әлеуметтік экономика жағдайына бейімдеу, өз өмірін өзі құруға және ұйымдастыруға дағдыландыру. Мұндай жастарды мемлекеттік және мемлекеттік емес құрылымдырдың жиынтығы, жастарды қорғаудың және көмек көрсетудің арнайы мекемелері атқарады.

    Қазіргі өтпелі кезең жағдайында Республикада мынадай әлеуметтік қызметтердің анықталған құрылымы бар:

    1. Жастарға әлеуметтік   - психологиялық  және құқықтық консультация беру  орталығы. Бұл орталық кризистік жағдайда жүрген, микро және макро ортада да конфликтілік ситуацияда жүрген жастардың мінез – құлқында девиандтың қалыпты болдырмау профилактикасын және халықтың  осы категориясында суицидтік тәртіп болмау шараларын қарастырады. Бұл орталықтар тәртіп бойынша 2 бөлімнен тұрады:

      а). Әлеуметтік – құқықтық көмек.      Мұнда панахана, қонақ үй, мамандық таңдауға бағыт беру кабинеті. Мәдени – спорттық комплекс, еңбек биржасы, құқықтық консультация .

    б). Психолого – медико – педагогикалық көмек бөлімі. Бұның ішінде диагностико – психологиялық пункт, ата – аналар үшін консультативтік, анонимді қабылдау пункті, кризисті стационар енеді.

    2.Жастарды  расоциолизациялау орталығы –  бұл кәмелеттік жастарға толмағандарға,  еркінен айыру орнынан қайтып  келгендерге консультативтік, әлеуметтік  – құқықтық, профориентациялық және психологиялық көмек көрсетеді.

    Осы орталықтың құрылымдық бөлімшесіне  телефон арқылы кеңес беру бөлімі, психологиялық кабинет, консультациялық пункт және т.б. кіреді.

    3. Жеткіншектерге арналған панахана. Бұл көмек орны кәмелеттік  жасқа толмағандарға, әрі тәрбие мекемесінен, қоғамнан, отбасындағы даму мен өмір сүрудің жағымды шарттарынан тыс қалғандарға  тұрмыстық, психологиялық, эмоционалдық көмек көрсету мақсатымен құрылған. Панахана жеткіншектерге және жастарға көмектің тиімді болуын және дер кезінде берілуін қадағалай отырып түрлі бағытта консультация береді, сондай – ақ, тегін ауқаттану мүмкіндігін жасайды.

    4. Жастардың еңбек биржасы. Жұмыс  іздеген жастарға көмек көрсете  отырып, кадрларды қайта даярлауды  ұйымдастыра отырып, халықтың жұмыспен  қамтамасыз етілуі барысында мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға ат салысады.

    Жұмыспен  қамту облысында әлеуметтік қызметкердің жастармен жүргізетін жұмысы ең алдымен  қоғамның мобильді бөлігі ретіндегі  жастардың өзімен тығыз байланысты.

    Әлеуметтік  қызметкер еңбек өміріне жаңа қадам басқан жас азаматқа бастапқы жұмыс орнымен қамтылуына күш салуы керек. Бұған халықтың жастар категориясында еңбекке орналасудағы квотаны белгілеу шарасын қолдану қажет.

    Еңбекке қатысудың маңызды проблемалары оқу орындарын жаңа бітірген түлектер арасында көп. Бұл жерде әлеуметтік қызметкер оқу орнының дирекциясы мен жұмыс берушінің арасында тікелей келісім – шартты ұйымдастыруы керек.

    Жастардың әлеуметтік дамуының түрлі ерекшеліктері  бар. Бұл ерекшеліктер ең алдымен  бұл жүйеде жастардың субьективтілігінің аяқталмаған спецификасын құрайтын жастардың мәнінде жатыр. Сондықтан жастар қоғамдық өндірістің қалыптасушы субъектісі ретінде мынадай негізгі әлеуметтік функцияларды атқарады

1. өндірістік
2. инновациялық
3. трансляциялық

    Қазіргі кезде жастардың мінез – құлқында, өмірге көзқарасында бұрынғы ұрпақтарға тән емес түрлі өзгешеліктер пайда болады. Ал бұлар жастардың әлеуметтену механизмдеріне өзгерістер әкеліп, қоғам мен жасар арсындағы конфликт сферасын кеңейте түседі.  
 

    2.2 Өтпелі кезеңдегі  жастарды  тәрбиелеудің мәселелері 

    Жастарымыздың бүгінгі таңдағы өміріне қатысты  ең маңызды мәселе – бұл олардың  бос уақыттарын дұрыс пайдалана  білу мәселесі болып отыр. Жастардың  бос уақыттарын дұрыс пайдалана  білуі бүгінгі күндері барынша  өзекті бола түсуде. Бос уақытты өткізуге байланысты салауатты өмір тұтынушылығына тәрбиелеу – тұлғаны қалыптастырудың басты қағидалық принциптерінің бірі. Бос уақыттың қаншалықты қызықты өтуі өнер үйренуге, шығармашылық мазмұндағы ізденіске, дене тәрбиесін жетілдіруге бағытталса, ол денені жетілдіруге ғана емес сонымен бірге рухани баюға да мұрындық болады. Жастардың бос уақытының сипаты оның оқу мен өндірістік қызметіндегі мүдделеріне байланысты болу керек. Егер жас адам енжар, ешқандай ақыл – ой және дене іс – қимылын жұмсаусыз демалыс күннің негізгі уақытын теледидар алдында өткізіп, уақытты босқа өткізуге салынса, оның еңбектегі белсенділігі де азаяды. Жас адамның бос уақытын дұрыс пайдалана білуі өндірістік қызмет және оқу істерімен байланысты жүргізілсе, тұлғаны сипаттайтын моральдық, рухани және физикалық сапаның да сапалылығы арта түседі. Жастарға оқу, махаббат, бос уақыт,т.б. мейлінше қызықты. Сондықтан жастардың уақыт тынысын нәзік сезінуге қабілеттілігіне таң қалуға болмайды.

          Сондықтан біз жастардың  бос уақыттарын тиімді пайдаланып, оларды қоғамдық істерге белсенді түрде жұмылдырудың уақыты өтіп кетті, оның орнына жастарды пессимистік пиғылдарға, бос уақытын босқа өткізуге итермелейтін дем алудың пассивтік формалары келді деген пікірмен келісе алмаймыз. Жастар арасында бос уақытты қоғамдық пайдалы істерге жұмылдыратын комсомолдық белсенді іс – шаралар тізбегі әлі де болса ұмытыла қойған жоқ.

          Рас, қазіргі уақытта  көптеген жас адамдар бос уақыттарының жетіспейтіндігін тілге тиек етеді. Бұл жағдай адамның көп уақытының  жұмыс істеумен, оқумен айналысуымен түсіндіріледі. Уақыттың көп бөлігі жұмысқа барып келу үшін немес үй тұрмысына қажетті тауарлар іздеуге жұмсалады. Себебі урбанизацияның жедел қарқынмен өсуіне қызмет көрсету саласы үлгіре алмай келеді. Бос уақытын тиімді пайдалану көлік, тұрмыстық қызмет көрсету үйлерінің жетілдіруімен, үй шаруашылығын жеңілдетіп пайдалану үшін үй тұрмысына қажетті техникаларды пайдаланумен тығыз байланысты.

          Социолгтар бұл  мәселелерді талдай келіп, адамның  өмірі мен қызметін дұрыс ұйымдастыруға  болады деп есептейді. Ол үшін бір жағынан, олар бос уақытты ұлғайтудың және оны рухани мазмұнымен толықтырудың әлеуметтік аспектілерін қарастырады, екінші жағынан – бұл процестердің себептері мен тенденцияларын анықтайды.

          Бос уақытты дұрыс  ұйымдастыру үй еңбегі саласында жұмсалатын уақытты қысқартуға байланысты. Бұл проблема жастар үшін айрықша маңыз алады, себебі олар бос уақыттарын өздерінің кәсіби, жалпы білімдік және мәдени деңгейін көтеру үшін пайдалануға мүмкіндік алар еді. Бос уақытты дұрыс ұйымдастыруды жеңілдетудің бірі жалпы отбасылық бос уақытты дұрыс ұйымдастыру.

          Бос уақыт проблемасының  бір ерекшелігі, бос уақыт сағаттары  іс жүзінде адамның мүдделерін қанағаттандыруға бағытталып жүзеге асырылуымен маңызды. Бос уақытта қызметтің әлде бір  түрін атқаруға құлшылық шын мәніндегі құндылықтардың жоғары болуына, әлеуметтік – саяси өмірдің белсенділігіне байланысты. Мұндай құндылықтар мен қарым – қатынастар жігіттер мен қыздардың белсенділігін қалыптастырады. Егер жас адамдар әлеуметтік – танымдық нормалардан тыс ұжым, достар, қоғам проблемаларына теріс қатынас шеңберінде тәрбиеленсе онда олардың бос уақыт сағаттарының белсенділігі қоғамға қарсы әрекеттермен танылып, индивидуализмнің дамуын ынталандырады. Мұндай адамдардың саяси мәдениеті олардың іс - әрекеттерінің бағыттылығынаң айқын бейнесін танытпайды. Бос уақыттың мәдениетін жетілдіру процесі халықтың өмір салтын жақсартудың құрамдас бөлігі ретінде әлеуметтік саяси талдауды талап етеді, мұндай зерттеу, ол еңбекшілердің уақыт бюджетіне ықпал жасайтын оң, сондай – ақ теріс тәртіптегі әлдебір құбылыстардың себептері мен қозғаушы күштерін ашуға мүмкіндік береді. Бос уақытты дұрыс ұйымдастырып, дұрыс жолға қою жастардың бойындағы рухани күштерді ашуға мүмкіндік береді. Бос уақыт қоғамның ұлы байлығы. Жас ұрпақ үшін оның пайдалы етіп пайдалану мүмкіндігі қоғамның өз болашағы туралы терең қамқорлығына куә болады.

          Жастар арасында бос уақытты дұрыс пайдалануды  ұйымдастыру күрделі порцес.  

    Ұзақ  жылдар бойы қалыптасқан балалар мен жастар ұйымдарының өз қызметін тоқтатуы, бұқаралық ақпарат құралдарының зорлық – зомбылықты насихаттауы, индивидуализм мен ішіп – жеп пайдалану психологиясы жастарды тәрбиелеу ісіне үлкен зиян келтіреді. Мәнді өлшемде азаматтық, патриоттық тәрбиенің ғана емес, сонымен қатар азамат – патриоттың жеке басын қалыптастыру идеясының беделі түсіп, оған сенім жойылмайды.

          Өкінішке орай қазіргі  кезде көптеген жастар маңызды азаматтық  борыштарды орындауға жауапкершіліксіз қарап, рухсыздық пен әлеуметтік жетілмегендікті, басқа адамдарға келгенде шыдамсыздықты, тіпті агрессивтікті байқатады. Сонымен қатар құндылық бағдарлар, іс - әрекет түрткілері, қоршаған әлемге деген қатынасы, өз қабілет бейімдері мен Қазақстан тағдырына деген көзқарастар өзгереді. Жастардың көбінің бойында білімге, еңбекке, әдебиетке, өнерге, шығармашылық қызметпен адамгершілік құндылықтарға деген қызығушылықтар жойылған.

          Жастар арасындағы бұндай жағдайға жол беруге болмайды, өйткені бұл  жай Қазақстан  Республикасының ұлттық қауіпсіздігіне тура қатер туғызады.

          Қазақстан Республикасының Елбасы Н. Ә. Назарбаев толық тұжырымдағандай қазіргі кезде білім және тәрбие саясаты Қазақстан халқының ұлттық мәдениеті мен салт – дәстүрлерін есепке ала отырып жүргізуде қалыптасқан, сондықтан, тұлға еуразиялық мәдениет пен еуразиялық ынтымақтастықта дамиды. Тәрбиенің жалпы азаматтық бастауы қайбір ағартушылық бағдарлама мен идеолгия шеңберінде іске асырылуы міндет. Ал қазіргі тәрбиенің мақсаты мен нәтижесі- бойына өз халқының мәдениетін сіңірген, басқа халықтардың мәдениетін бағалайтын, өмірінің барысында түрлі іс - әрекетті өз басымен ұйымдастыруға қабілетті адам. Адамгершілік тәрбиенің мазмұнын тәжірибеде іске асыру жастарды өмірде бағыт алып, ізгіліктілік пен демократияның мұраттарын қорғай білуге үйретуге жағдай туғызады.

          Тәрбие әлеуметтік ішкі жүйе, азаматтық қоғам институты ретінде азамат тәрбиесінің негізгі факторы болады. Азаматтық тәрбие деп біз қоғам мен мемлекеттің мүшесі ретінде өсіп жатқан адамның әлеуметтік – саясаттық, құқықтық, экономикалық, экологиялық, моральдық – этикалық білімдерін, тәжірибелік іс - әрекет адамдарын қалыптастыру жүйесі мен процесі деп түсінеміз. Әлеуметтік және басқа қатынастар туралы білімдер стандарттары азаматтық тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бұл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау мәні негізінде жас азамат бойында әлеуметтік іс - әрекет субъектісі ретінде көзқарастар мен сенімдер, ой – сана мен адамгершілік қасиеттер қаралыптасады. Тәжірибелік іс - әрекетте өсіп жатқан адам оның әлеуметтік ортадағы орын белгілейтін айқындалған азаматтық қасиеттермен ұстамдардың этикалық негіздерінде дамып қалыптасады. Қазіргі заманның жеке адамы қоғамда жүріп жатқан үрдістердің бәріне де белсенді әсер береді.

          Айта кететін жағдай азамат пен мемлекет арасындағы саясаттық – құқықтық қатынастардың әлемдік үлгілері мен стандарттары азаматтық тәрбиенің келелі мәселелерін әрқашан жаңа тұрғыдан көріп қарастыруды талап етеді. Бұл салада әлемдік стандарттарға интеграциялау тек олардың ортасынан орын алып қана қоймай, адамның мемлекет және қоғаммен қатынастарының басқа аспектілерін де жаңдандыра  түседі. Бұл біздің Республикамыздың азаматтық тәрбие жүйесі үшін егемендік пен тәуелсіздікті нығайту жағдайында және осы салада өз тәжірибемізді жинақтауға қажетті ерекше көкейтесті мәселе.

          Тәрбиенің басқа  бағыттарына қарағанда азаматтық  тәрбие өзінің көпқырлылығымен ерекшеленеді. Тұлғаның өмірі мен іс - әрекетінің бір ғана бөлігінде белгілі азаматтық  қаситетерді дамытып қалыптастыруға болмайды. Біз белгілегендей азаматтық  бейне, азаматтық белсенділік тұлғаның өмірі мен іс - әрекетімен, барлық тәрбиелеу тұлғаның барлық жасампаз іс - әрекетімен шектелінеді.

          Сонымен, әлеуметтік – педагогикалық түсінік ретінде  азаматтық тәрбие мәселелері мазмұнын зерттеуді  сана категориясын қарастырумен байланыстырған жөн. Жеке бастың бір көрнісі ретінде даралық сана, оның психикалық аспекті тек қана ара қатынаста қалыптаса алады. Яғни, өзіндік сана үшін тұлғаның ұстамы саналы түрде белгіленген болуы керек. Сана арқылы дара тұлға объективті ақиқатты қоршаған әлемді, ондағы өз орнын түсініп біледі. Тұлғаның өзіндік санасы үшін адамның мінез құлқының маңызы ерекше. Яғни, өзіндік сана «даралық мәнге» ие болды да, ол арқылы қоғамдық және даралық сананың ара – қатынасы анықталады, іс - әрекет себебі адам, оның қоғамдық қатынастар жүйесіндегі орны, әлеуметтік, азаматтық ұстамы бағаланады. Тұлғаның жетілгендігі оның байланыстарды аңғару дәрежесіне, азаматтық ұстама, белсенділігіне, қоғамда белгілі орын алуға тырысуына тәуелді.

          Бұл жерде тоқтала  кететін жай бар: кездесетін қоғамдық сана даралық санаға белгілі әсер береді. Ол рухани, эмоциялық, әлемге деген қатынастар жүйелері түрінде болады да, көңіл – күйлер, идеялар, елестер, көзқарастар, мұраттар, қоғам мүшелерінің ұмтылыстары арқылы көрініп топтық немесе жалпы қоғамдастықтарда танылады. Осыған сүйенсек, қоғамдық сана саяси, экономикалық, діни, құқықтық, адамгершілік, экологиялық, ғылыми және басқа әрекет түрлерінің лайықты өрісінде негізделінеді. Бірақ қоғамдық, жалпылама сана иланғыштыққа, консерватизімге бейім, сондықтан оны азаматтық деуге болмайды. Көпшіліктен азаматтық сананы бөлу үшін қоғам қатынастарында белгілі идеалға жету жолдары мен құралдарын іздеуші потенциалды  күштер азаматтық сана иелері болады. Олар жеке топтардың, дара тұлғаның қызығушылықтарынан биік тұрады, барлық қоғамның қызығушылығынан қорғайды және әрқашан жалпы адамзаттық құндылықтарға бағытталынған болды. Азаматтық тәрбиенің мақсаты азаматтық қалыптастыру болғандықтан бұл түсінікті қарастыра отырып «Азамат» деп саяси құқықты, өзіндік, қызығушылықтарын қоғам қызығушылықтарымен байланыстыра алатын мемлекет басқаратын адамдар тобының қызығушылықтарын іске асыратын құрал ретінде мемлекетке оған толық ие адам қажет. Сондықтан, адам өмірінің көбінесе өз тарапынан белгілейтін «мемлекет» түсінігі тұлғаның дамуы мен қызметін өзі шешеді.