Ақша қаражаты, құнды қағаздар, ақшалы құжаттар мен қатаң түрдегі есеп беру бланкілерді түгендеу

Дт 4201«Саудаға арналған бағалы қағаздар бойынша сыйақы алуға байланысты кірістер»

Кт 4452 «Сатуға жарамды  бағалы қағаздар бойынша сыйақы алуға байланысты кірістер;

2) «өтеуге дейін ұсталатын  бағалы қағаздар» санатына

а) қайта бағалаудың күшін  жоятын сомасына:

Дт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздардың құнын өзгертуден кіріс»

немесе

Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар»

Кт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздар құнының өзгерісін кайта бағалау  шығысы»;

ә) есептелген сыйақы сомасына:

Дт 1745 «Басқа да бағалы қағаздар бойынша есептелген кірістер»

Кт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар»;

және бір уақытта:

Дт 4201 «Саудаға арналған бағалы қағаздардың құнын қайта  бағалау резервтері»

Кт 4451 «Өтелгенге дейінгі  ұсталатын бағалы қағаздар бойынша  сыйақы алуға байланысты кірістер»;

б) қайта бағалау және сыйақы сомасына азайтылған бағалы 
қағаздардың баланстық құны:

Дт 1451 «Өтеуге дейін  ұсталатын бағалы қағаздар» 

Кт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар»;

в) атаулы құн мен сатып алу бағасы арасындағы айырма сомасына:

жеңілдікпен алынған  бағалы қағаздар бойынша:

Дт 1802 «Бағалы қағаздардың  атаулы құны мен сатып алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын амортизациясының сомасы»

Кт 2804 «Өтелгенге дейін  ұсталатын бағалы қағаздардың атау-лы құны мен олардың сатып алу  бағасы арасындағы айырма»;

21.«Сатуға жарамды  бағалы қағаздар» және «өтеуге дейін ұсталатын бағалы кағаздар» санатына сатуға арналған бағалы қағаздарды аудару кезінде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:

1) «сатуға арналған  бағалы қағаздар» санатына:

а) баланстық құнына:

Дт 1201  «Саудаға арналған бағалы қағаздар»

Кт 1452 «Сатуға жарамды бағалы қағаздар»;

ә) жинақталган қайта  бағалау сомасына

Дт   3561   «Сатуға   жарамды   бағалы   қағаздардың   құнын   қайта 
бағалау резервтері»

Кт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздардың құнын өзгертуден кіріс»;

б) сыйақы алумен байланысты табыс сомасына

Дт 4452 «Сатуға жарамды  бағалы қағаздар бойынша сыйақы алуға  байланысты кірістер»

Кт 4201 «Саудаға арналған багалы қағаздар бойынша сыйақы алуға  байланысты кірістер»;

2) «өтеуге дейін ұсталатын  бағалы қағаздар» санатына:

а) қайта бағалаудың күшін жоятын сомасына:

Дт   3561   «Сатуға   жарамды   бағалы   қағаздардың   құнын   қайта бағалау резервтері»

Кт 1452 «Сатуға жарамды  бағалы қағаздар»;

немесе

Дт 1452 «Сатуға жарамды  бағалы қағаздар»

Кт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздар құнының өзгерісін қайта бағалау шығысы»;

ә) есептелген сыйақы сомасына:

Дт 1745 «Басқа да бағалы қағаздар бойынша есептелген кірістер»

Кт 1452 «Сатуға жарамды  бағалы қағаздар»;

және бір уақытта

Дт 4452 «Сатуға жарамды  бағалы қағаздар бойынша сыйақы алуға байланысты кірістер»

Кт 4451 «Өтелгенге дейінгі  ұсталатын бағалы қағаздар бойынша  сыйақы алуға байланысты кірістер»;

б) қайта бағалау және сыйақы сомасына азайтылған бағалы қағаздардың баланстық құны:

Дт 1451 «Өтеуге дейін  ұсталатын бағалы қағаздар»

Кт 1452 «Сатуға жарамды  бағалы қағаздар»;

в) қайта атаулы құн мен сатып алу бағасы арасындағы айырма сомасына:

Дт 1804 «Банктің атаулы құны мен сатып алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын бағалы қағаздар эмитентіне талаптар»

Кт 2802 «Атаулы құны мен  сатып алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын  бағалы қағаздар бойынша болашақ  кезендердің шығыстары»;

жеңілдікпен алынған  бағалы қағаздар бойынша:

Дт 1802 «Бағалы қағаздардың  атаулы құны мен сатып алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын амортизациясының сомасы»

Кт 2804 «Өтелгенге дейін  ұсталатын бағалы қағаздардың атаулы құны мен олардың сатып алу  бағасы арасындағы айырма».

22. «Саудаға арналған бағалы қағаздар» және «сатуға жарамды бағалы қағаздар санатына өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздарды аудару кезінде келесі бухгалтерлік жазба жүргізіледі:

1) «Саудаға арналған бағалы қағаздар» санатына аудару кезінде де, сондай-ақ «сатуға жарамды бағалы қағаздар» санатына аудару кезінде атаулы құн мен сатып алу бағасы арасындағы қалдыққа:

Дт 2802 «Атаулы құны мен  сатыи алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын  багалы қағаздар бойынша болашақ  кезендердің шығыстары»

Кт 1804 «Банктің атаулы құны мен сатып алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын бағалы қағаздар эмитентіне талаптар»;

немесе

Дт 2804 «Өтелгенге дейін  ұсталатын бағалы қағаздардың атаулы құны мен олардың сатып алу  бағасы арасындағы айырма»

Кт 1802 «Бағалы қағаздардың  атаулы кұны мен сатып алу бағасы арасындағы айырма түріндегі өтелгенге дейін ұсталатын амортизациясының сомасы»;

2) әділ құнына

а) «саудаға арналған бағалы қағаздар» санатына аудару кезінде:

Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар» - әділ кұны сомасына

Кт 1451 «Өтеуге дейін ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық құн сомасына

Кт 4709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздардың  құнын өзгертуден кіріс»;

немесе

Дт 1201 «Саудаға арналған бағалы қағаздар» - әділ құн сомасына

Дт 5709 «Саудаға арналған және сатуға жарамды бағалы қағаздар құнының өзгерісін қайта бағалау шығысы»

Кт 1451 «Өтеуге дейін  ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық  құн сомасына;

ә) «сатуға жарамды  бағалы қағаздар» санатына аудару кезінде:

Дт 1452 «Сатуға жарамды  багалы қағаздар» - әділ құны сомасына

Кт 1451 «Өтеуге дейін  ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық  кұн сомасына

Кт 4709 «Саудаға арналган және сатуға жарамды бағалы кағаздардың  құнын өзгертуден кіріс»;

немесе

Дт 1452 «Сатуға жарамды  бағалы қағаздар» - әділ құны сомасына

Дт 5709 «Саудаға арналған сатуға жарамды бағалы қағаздар құнының өзгерісін қайта бағалау шығысы»

Кт 1451 «Өтеуге дейін  ұсталатын бағалы қағаздар» - баланстық  құн сомасына.

 

 

3.  Қатаң есеп беру бланкілерінің есебі.

 

    Қатаң есеп беру бланкілерінің  есебі баланстан тыс  1070 – «Қатаң есеп беру бланкілері» шотында жүреді, ол материылды есеп беретін тұлғалар мен қоймадағы тұрғындардың қозғалысы мен бары туралы ақпараттарды шолу үшін арналған (акциздік маркісі, куәліктің бланкісі, дипломдар, әртүрлі абонементтер, тамақтануға берілетін талондар,билеттер,тауарлы-трансторттық ілеспе құжаттары т.б.). Бұл аталған  құжаттардың сақталу тәртібі әрбір қатаң есеп беру бланкілері бойынша белгіленеді.

     1070 – «Қатаң есеп беру бланкілері» бойынша жасалатын шарушылық операцияларын қарастырамыз.

 

Қатар №	Шаруашылық операциялардың мазмұны	Сомасы,теңге	Шоттар корреспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
1	Қатаң есеп беру бланкілерін кәсіпорын қабылдап, содан соң оны есеп беретін қойма меңгерушісіне берген (автобуста жол жүретін билеті): өз бағасы (құны) бойынша	5800000	1070	-
2	Кондуктор немесе жүргізуші  арқылы сатылған билеттің құны мен  саны есептен шығарылады	5800000	-	1070

 

     Моральдық  тұрғыдан ескірген, пайдаланбаған,  бұзылған қатаң есеп беру бланкісі  баланстан тыс шоттан есептен  шығарылады. Кем шыққан қатаң  есеп беру бланкісі материалды  жауапты тұлғалардан өз құны бойынша талап етіледі. Қатаң есеп беру бланкісінің аналитикалық есебін жүргізетін журнал  қосымша құжаттарда келтірілілген.

      Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражатын есепке алу

Кәсіпорындар банкілердің  арнаулы шоттарында жасалатын операцияларының есебі  1070 «Банктегі арнайы шоттардағы ақша қаражаттары» деген бөлімшесінің шоттарында жүреді. Олардың қатарында келесі шоттар кіреді:

 1070 «Аккредитив ақша қаражаттары» шоты. Бұл шотта акредитивтегі ақша қаржыларының қозғалысы есепке алынады. Акредитив клиенттің тапсыруға өзі келісімге отырған контрагенттің пайдасына берілген банкісінің сөзсіз орындауы тиісті міндеттемесі. Ол бойынша акредитив ашқан банк (банк-эмитент) жабдықтаушыларға төлем жасай алады немесе осындай төлемдерді олар акредитивте көзделген құжаттардың ұсынған жағдайда басқа банкілердің жүзеге асыруына өкілеттік бере алады.

Аккркдитивтермен есеп айрысу. Есеп айырысудың мұндай нысанында  төлеуші аккредитив ресімдейді. Мұндағы  мәлемедеме өз банкінің бөлемшесіне  өзіне жіберілген ТМҚ шоты үшін төлем жасаға арналған аккредитив қоюды тапсырады. Белгілі бір жеткізушілерге:

1. Жабық (депонеттелген) немесе жабылмаған (кепілденген);
2. Шақырылып алынатын және шақырылып алынбайтын аккредитивтер ашылуы мүмкін.

    Аккредитив  алу үшін төлеуші өзінің банкіне  шарттары көрсетілген өтініш береді. Оны орындаған кезде жөнелтілген тауарлар немесе орындалған қызметтер үшін жеткізушінің есептік құжаттары төленуі мүмкін.Аккредитив мерзімін сатып алушы 25 күн шамасында белгілейді. Қажет болған кейбір жағдайларджа жеткізудің шарты бойынша жеткішушінің банкідегі аккредитивтің әрекет мерзімі алушының банкінің рұксатымен 45 күнге дейін ұзартылып белгіленуі мүмкін.Мерзімді әдетте жеткізуші мен төлеуші белгідеіді. Шоттар бойынша төлем тауар үшін шоттар тізілім көрсетілген бойда жеткізушінің банкіне төленеді. Аккредитив мерзімі аякталалғаннан кейін төлем жсауға рұксат етілмейді. Жеткізушінің банкідігі аккредитивті жабу мынадай жағдайларда жүргізіледі:

   1.Аккредитив мерзімі  аякталғаннан кейін;

   2.Жеткізуші аккредитивті  одан әрі пайдаланудан бас тартқан кезде,

   3.Алушының өз  банкі арқыдлы жасаған өкімі  бойынша.

    Аккридитивпен  есеп айырысудың есебі активтік 1070-«Аккредитивдгі ақша» шотында жұргізіледі.

1. Аккредитивке қаражат есептеу:

   А) меншікті  қаражаттар есебінен Д-т 1050 К-т 1040,1010

   Б) банк несиелері  есебінен    Д-т 1070 К-т 3010

  2. Өнімдер мен қызметтер үшін жеткізушілердің, мердігерлердің төлем құжаттарын төлеу Д-т 4110 К-т 1070

  3. Ағымдағы жал бойынша берешекті аккредитивпен жабу Д-т 3397 К-т 1070

   4. Пайдаланылмаған аккредитив қаражаттары сол үшін аударым жасалған шотты қалпына келтіреді Д-т 1050, 1040, 3010 К-т 1070

Акредитив келесі түрлері  ашылады:

Жабылатын (депонеттелген); қайтарып алынатын немесе қайтпайтын; дәлелденген және трансферабельдік (аудармалы) болып бөлінеді.

Жабылатын (депонентелген  аккредиттивтелген) аккредитивті ашқан  кезде банк эмитент орындаушы  баннке акредитивтің сомасына тең ақша сомасын (жабылытын) оның билігіне беріп, ал өзінің міндеттеесінің әрекет ету  мерзімінде осы ақшаны мүмкіндігінше аккредитив бойынша төлем жасау үшін пайдаланатын жағдаймен келісіеді.

Қайтарып алынатын аккредитивті банк – эмитент бенефициармен  алдын – ала келіспей-ақ (мысалға, келісім шартта қаралған жағдайды сақтамаған жайдайда) жоюы немесе өзгертуі мүмкін. Қайтарып алынатын аккредитив жағдайында барлық билікті өзгерту туралы жағдайды төлеуші тек банк – эмитентарқылы бенефициарға бере алады. Бірақ өзгертумен жоюдың алдында орындаушы банк, аккредитив жағдайына сәйкес, бенефициар қойған және бенефициар банкісі қабылдаған құжаттарды төлеуге міндетті.

Қайтпайтын (немесе қайтарып алынбайтын) аккредитивте банк-эмтитентін барлық жағдайын орындаған кезде аккредитив бойынша төлем жасауды қатаң. түрде өз міндетіне алады. Қайтпайтын аккредитив бенефициардың келісімінсіз өзгертуге немесе жоюға жатпайды.

Бенефициар  аккредитивтің пайдалануын өз мерзімінен бұрын тоқтата алады, егер де бұндай жағдай шартта қаралса.

Дәлелденген аккредитив — бұл банк-эмитент болып саналмайтын басқа орындаушы банктердің қосымша кеплідігі бар болса ғана жүзеге асатын аккредитив.

Трансферабелъдік (аударма) аккредитив — бұл бенефициардың өзінен басқа (екінші бенефициар болып саналатын) бірнеше тұлғаның немесе аккредитивті толық немесе ішінара пайдаланатын мүмкіңдігін қарастыратын аккредитив.

Аккредитив  тек бір ғана бенефициармен есеп айырысуға арналуы мүмкін. Аккредитив бойынша есеп айырысу төртібі және оның мерзімі бенефициар мен төлеушінің арасыңдағы келісім-шартта белгіленеді. Сондай-ақ келісімнің ішінде: банк-эмитенттің атауы, аккредитивтің түрі және оны пайдалану тәсілі, аккредитивтің ашылғаны жөнінде жабдықтаушыны хабардар ету тәсілі, аккредитив бойынша қаржы алу үшін бенефициар ұсынған құжаттардың толық тізімі және накты сипаттары, тауарларды тиегеннен кейін құжаттарды ұсыну мерзімі, оларды рәсімдеуге қойылатын талаптар, басқа қажетгі құжаттар мен шарттары болуы кажет.