Бағалы қағаздар (Ациялар), олардың түрлері

Азаматтық кодекстің 130-бабында бағалы қағаздардың әр түрінің белгілерін қамтитын бағалы қағазды шығару көзделген. Оған мысал  ретінде атаулы түрін ұстаушының жүргізуін талап ететін "Бағалы қағаздар нарығы туралы" Заңның 34-бабының нормасын келтіруге болады.

Эмиссиялық бағалы қағаздарды топтастыру мемлекеттік және мемлекеттік емес деп бөлінетін болғандықтан оның заңдық маңызы болады. "Бюджет жүйесі туралы" және "Мемлекеттің кепілімен қарыз алу және мемлекеттік борыш туралы" зандарға сәйкес мемлекеттік бағалы қағаздар мемлекеттің шеттен алуына орай ішкі және сыртқы инвесторларда шығарылады (олар шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың заңды және жеке тұлғалары болып табылады). Оны шеттен алу Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе Ұлттық банк арқылы жүзеге асырылады. Мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару негізінен алғанда республикалық бюджеттің жетіспеуіне байланысты. Қазақстан Республикасы бағалы қағаздарды әлемдік нарықтарға шығарады (еврооблигациялар), сондай-ақ Қазақстан аумағында қазыналық міңдеттемеде және қазыналық облигацияда жүреді. "Бағалы қағаздар нарығы туралы" Заңның 14-бабына сәйкес мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясын жүзеге асыру тәртібі және эмиссия көлемі арнаулы заңмен реттеледі. Мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздар эмитентінің жарғылық капиталын қалыптастыру үшін шығарылады немесе заемдык қаржыны тарту мақсатында да қолданылады, ал олардың эмиссияларының тәртібі "Бағалы қағаздар нарығы туралы" Заңмен реттеледі.

Бағалы қағаздар жөніндегі қазіргі қолданылып жүрген заңдар құжатталмаған бағалы қағаздар ұғымына сәйкестендірілген. Азаматтық  кодекстің 135-бабында құжатталмаған  бағалы қағаздардың мүліктік құқықтарының бірнеше түрі келтірілген.

Құжатталмаған құнды қағаздар шын мәнінде бағалы қағаздың мазмұнын куәландыратын мүліктік құқы болып есептеледі. Ондай бағалы қағаздармен құқықтық қатынасқа түскен кезде оның тізілімдегі жазбаға енгізілуі жарамды бола береді. ^[3]

Бағалы қағаздарды есепке алу және тіркеу

Қазақстанда тұрғындардың сақталған қорларын банк және құнды қағаздар арқылы жұмылдырып өндіріске тарту, оның құрылымын жетілдіру үшін инвестициялау бүгінгі күні ең ұтымды саясат бағыты ретінде танылып отыр. Шетелдік капитал өздеріне қажетті Қазақстанның шикізат-энергетика өндірісіне жұмылуда. Қазақстанның ішкі қажеттіліктерін өтейтін жеңіл өнеркәсіп, машина жасау, дайын өнім өндіру салаларына шетелдік инвестициялар бармай отыр. Сондықтан өзімізге қажетті өнімді өндіру саласына негізінен ішкі қаржы ресурстарын жұмылдырып қарастыруга болатыны түсінікті болған сияқты. Егер ішкі өндіріс көтерілсе, онда ішкі ұлттық нарық қалыптасады, кәсіпорындар мен тұрғындардың табысы өседі, ал бұл болса Қазақстанда ішкі ұлттық капиталдың қорланып өсуіне жол ашады, осының негізінде құнды қағаздар нарығы да тиімді қызмет атқаратын болады.

Қорытып айтқанда, бағалы қағаздардың қалыптасуы және оның тиімді жұмыс істеуі Қазақстандағы  ұлттық капитал мен табыстардың  өсіп шоғырлануына тікелей байланысты деуге болады. Ұлттық капиталдың шоғырланып өсуіұлттықтабыстың жұмсалуына байланысты келеді. Қазақстан жағдайында тұрғындар  өздерінің табыстарын негізінен  шетелдік тауарларға жұмсайды, яғни олар шетел фирмаларын жанама түрде инвестициялап қаржыландырып тұрады. Ұлттық кәсіпкерлік пен өндіріс шоғырланып өсуі үшін тұрғындардың табысы ұлттық өнеркәсіп орындары өндірген өнімге жұмсалуы қажет. Сондықтан да Қазақстан Үкіметі ішкі тауар өндіруші кәсіпкерлерді қорғау және қолдау саясатын ұстанып отыр.

Ұлттық экономиканың өсіп-өркендеуі ішкі өнімнен түсетін таза табыстың Қазақстан банкілерінде сақталып, Ұлттық қаржы-капитал резервтерінің шоғырлануына байланысты келеді. Қазақстанда шикізат өнімдерін экспортқа өндіретін ең ірі өнеркәсіп органдары шетелдік компаниялардың басқаруында екені белгілі. Мамандардың айтуына қарағанда, осы шетелдерге басқаруға берілген компаниялардан бюджетке салық түрінде табыс өте аз көлемде түсетін болған. Мұның негізгісебебін білетін мамандар былай түсіндіреді: Қазақстанда жұмыс істейтін компаниялардың шет негізінен офф-шорлық аймақтарда тіркелген филиалдары бар. Қазақстандағы компаниялар шикізат өнімдерін екі есе төмен бағамен өздерінің шетелдік филиалдарына өткізеді екен, ал соңғылары Қазақстан экономикасына көптеген есепке алынбаған және көзге көрінбейтін зиян келтіреді екен.

Біріншіден, бюджетке қажетті табыс түспейді, екіншіден  ішкі өнімнен түскен таза табыс шетелге  кетіп, Қазақстан банкілерінің ресурстарын  шектейді, олар өздеріне қажеттіқаржыны шетелден тартуға мәжбүр болады.

Соңғы кездері Қазақстан  Үкіметінің құрамында Кіріс министрлігі  құрылғаны және Салық комитетінің  міндеттері менкұкығы кеңейтілгені белгілі. Соңғы мәліметтерге қарағанда, Кіріс министрлігі Қазақстандағы  ең ірі деген 100 кәсіпорынды өзінің тұрақты бақылауына алған көрінеді. ^[4]

Бағалы қағаздардың нормативтік құқықтық базасы

Қазақстан Республикасының  бағалы қағаздар рыногында (қор биржасында) айналыста болатын құжатты және құжатсыз, эмиссиялық және эмиссиялық емес, атамалы, ұсынбалы және ордерлік бағалы қағаздар тиісті тұлғаның (жеке тұлғаның, заңды тұлғаның немесе өзге де тұлғаның) мүліктік құкығын куәландырады.

Бағалы қағаздарға Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 136, 139-баптарында және «Бағалы қағаздар туралы» Қазақстан Республикасы занының 11, 12, 15-18-баптарында және өзге де заңнамалық және заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілерде айқындалған акциялар, облигациялар, Қазақстан Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді валюталық, ноталары, қазақстандық депозитарлық қолхат және т.б. жатады.

Бағалы қағаздармен  куәландырылатын құқықтардың түрлері, бағалы қағаздардың міндетті реквизиттері, бағалы қағаздар нысанына қойылатын  талаптар, сондай-ақ өзге де қажетті  талаптар заңи құжаттармен немесе соларда  көзделген тәртіп негізінде белгіленеді.

Қазақстан Республикасының  бағалы қағаздар рыногының объектілеріне:

1. Қазақстан Республикасы резиденттерінің – ұйымдарының мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздары;
2. Қазақстан Республикасының резиденті емес – ұйымдардың шығарылымы шет мемлекеттің заңнамасына сай тіркелген мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздары;
3. Қазақстан Республикасының резиденттері – ұйымдардың шығарылымы шет мемлекеттің заңнамасына сай тіркелген мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздары;
4. Халықаралық қаржылық ұйымдардың Қазақстан Республикасында ұйымдастырылған бағалы қағаздар рыногына айналысқа жіберілген эмиссиялық бағалы қағаздары;
5. Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар;
6. Туынды бағалы қағаздар;
7. Өзге де қаржылық құралдар жатады.

Мемлекеттік және мемлекеттік емес эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару Қазақстан Республикасының  тиісті заңнамалық актісінде белгіленген  талаптар мен тәртіп негізінде уәкілетті  орган жүзеге асыратын міндетті мемлекеттік  тіркеуден өтеді. Қазақстан Республикасындағы  мемлекеттік және коммерциялық банктер  бағалы қағаздар рыногында эмиссиялық, инвестициялық, кәсіби қызметтерін  және бағалы қағаздар рыногына көрсететін қызметіне байланысты басқа да операцияларды  жүзеге асырады. Сонымен қатар Екінші деңгейлі банктер бағалы қағаздар рыногына қызметтер көрсету барысында  тиісті тұлғаларға бағалы қағаздар сатып  алуға қажетті банктік кредиттер  береді, облигациялар мен өзге де бағалы қағаздар шығару бойынша банктік  кепілдік береді; эмитенттердің төлемдік агенттері функциясын орындайды; кепілге  қойылған бағалы қағаздарға орай банктік  кредит береді;бағалы қағаздар рыногы қатысушыларының банктік шоттарын жүргізеді; бағалы кағаздар рыногындағы  операциялардың қорытындысы бойынша  ақшалай есеп айырысуды жүзеге асырады.

Екінші деңгейлі банктер бағалы қағаздар рыногындағы  тиісті (кәсіби) операцияларын тек  уәкілетті мемлекеттік орган  беретін лицензия (лар) негізінде  жүзеге асыра алады.Бағалы қағаздар рыногындағы банктер өз клиенттеріне қызметтер көрсету процесінде аталмыш  рынокка байланысты коммерциялық және операциялық кызмет құпиясын құрайтын мәліметтердің жарияланбауына, сондай-ақ бөтен тұлғалардың пайдалануына жол бермеуге мүмкіндік беретін  талаптардың сақталуын камтамасыз етуге міндетті.Екінші деңгейлі банктердің бағалы қағаздармен жасайтын түрлі  операциялары Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 129—134, 136,139-баптарымен, 715-бабының 3-тармағымен, 716-бабының 2-тармағымен; «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасы заңының 8-бабынына), б)-тармақшаларымен, 27, 28-баптарымен, 33-бабымен, 35-бабымен, 36—2-бабымен, 36-3-бабымен, 52— 1-бабының 1), 2), 3), 4), 5) және 6)-тармақшаларымен, 54-бабының тиісті ережелерімен, 56-бабының а), б), в)-тармақшаларымен, 57-бабының тиісті ережелерімен, 58-бабының  тиісті ережелерімен; 42-бабының 1-тармағымен; «Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан  Республикасы заңының 3-бабының 1, 2, 4-тармақтарымен, 11-бабының 1-тармағымен, 12, 13-баптарымен, 16-32-баптарымен; «Бағалы қағаздар рыногы туралы» Қазақстан Республикасы заңының 3-бабымен, 4-30-баптарымен, 44, 45- баптарымен, 50-бабымен, 55-бабымен, 63-бабымен, 65-бабымен, 69-бабымен, 73, 74-бап-тарымен, 83, 84-баптарымен; «Каржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу және қадағалау туралы» Қазақстан  Республикасы заңының 9-бабымен, 12-бабымен; Қазақстан Ұттық Банкі мен  Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды  реттеу және қадағалау жөніндегі  Қазақстан Республикасы Агенттігінің тиісті нормативтік құқықтық актілерімен, кейбір операциялар бойынша тиісті шарттармен реттеледі. ^[5]

Бағалы қағаздар рыногы

Бағалы қағаздар рыногының мәні өндірістің құлдырауына  жол бермеуде және қаржы жүйесінің  сауықтандырылуында маңызды мағынаға ие. Бұл рыноктың дамыған сатысында  қоғамдық өндірістің тиімді құрылымы пайда болып, тапшылықсыз экономика  жүзеге асады. Қоғамдық өндіріс көбіне қоғамдык сұранысқа сәйкес келеді. Бағалы қағаздарды щығарушы өндірісін  кеңейтуге мүмкіндік беретін  қосымша ресурстары болғанда ғана пайда  табады, өндірістің эмитентпен кеңейтілуі және кәсіпорын табыстылығы дәрежесінің  жоғарлауы осы кәсіпорынның, бағасы күнделікті өсіп отырған акцияларын иеленетін инвестор үшін тиімді болып табылады. Сонымен, бағалы қағаздар нарығы ұлттық экономиканы дамытуда қолданылатын өте қуатты да икемді құрал екені белгілі. Сонымен қатар, бұл өте өткір құрал, оны дұрыс падалана білу қажет. Оңтүстік-Шығыс Азия, Латын Америкасы елдерінде керек десеңіз, көрші Ресейде қалыптасқан қаржы дағдарыстарының тәжірибесі көрсетіп отырғандай, құнды қағаздар арқылы капитал қаншама тез және ауқымды көлемде шоғырланған болса, сонша аз уақытта және болжауға келмейтін тосын жағдайларға байланысты тарап кетеді екен..

Қазақстанның болашағы, экономикалық-әлеуметтік дамуы өзінің қолындағы табиғи ресурстары мен байлығын дұрыс та ұтымды пайдаланып, іске асыруына байланысты екені белгілі. Қазақстан кәсіпорындары шығарған акциялар болсын, Қазақстан банкілерінің қаржылық қағаздары болсын, Үкіметтің міндеттемелері болсын, барлық бағалы қағаздар құнын, түптеп келгенде, Қазақстанның табиғи ресурстары анықтайды деуге болады.

Дереккөздер

1. ↑ Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1998ж.
2. ↑ Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі. 27 желтоқсан 1994ж.
3. ↑ "Құнды қағаздар және қор биржасы туралы" №2227 Президенттің заң күші бар жарлығы, 1995 жыл]ғы 21 сәуірде. Оған: 1995ж. 12.05. №2672; 1995ж. 12.23. №2720 - заңдарымен өзгерістер енгізілген.
4. ↑ "Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы" ҚР Президентінің Заң күші бар Жарлығы. 30 наурыз, 1995 ж.
5. ↑ Төлеуғалиев Ғ. «Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы», Алматы – 2001

Бұл заң саласына арналған жаңа мақалаға бастама. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесуіңізді сұраймыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Құнды қағаздар нарығы

 

Құнды қағаздар рыногы дегеніміз не? Ол финанс рыногының бір бөлігі екен. Қалған бөлігін банк қарызы рыногы құрайды. Банк, шын мәнінде, коммерциялық банк болса (мемлекеттік мекеме емес), қарызды бір жылдан астам уақытқа өте сирек береді. Ал құнды кағаздарды шығара отырып (облигациялар, акциялар) олардан түсетін ақшаны ондаған жылдар бойы пайдалануы мүмкін. Финанс рыногын осылайша бөлу капиталдың, айналмалы және негізгі болып бөлінуімен байланысты. Құндықағаздар рыногы банктың кредит жүйесін толықтырады, өзара байланыста әрекет етеді. Мысалы, коммерциялық банктер құнды қағаздар рыногында аралық кызмет атқарушыларға жаңадан шығарылған баталы қағаздарға жазылу үшін қарыз береді, олар банктерге артық бағамен сату үшін құнды қағаздардың бір блогын бередi; 
Құнды қағаздар рыногының маңызды бөлігі ақша рыногы болып табылады, онда қысқа мерзімді (бір жылға дейін) қарым міндеттемелері бар казначейлік вексельдер (билеттер) айналыста болады. Ақша рыногы қолда бос тұрған ақшаларды мемлекетке берудің икемді жолын қамтамасыз етеді, сөйтіп корпорациялар мен жеке адамдардың уақытша бос ақшаларын табыс табуға пайдалаиуға мүмкіндік жасайды. Онсыз толыққаңды финанс рыногының орын алуы мүмкін емес. 
Барлық рыноктар сияқты, құндықағаздар рыногы да сұраныс пен ұсынысқа, олардың бағасына тәуелді. Яғни құндықағаздар рыногы сатып алу, сатумен байланысты экономикалық қатынастар жүйесін құрайды. Рыноктың мөлшері қоғамдық еңбектің мамандануы дәрежесімен тікелей байланысты. 
Құнды қағаздар рыногы тікелей алғашқы және қайталама рыноктан тұрады. Алғашқы рынокта мемлекеттік және муниципиалды облигациялар, сол сияқты акциялар мен облигациялар эмиссиясы жүзеге асырылады. Оны финанстық және финанстық емес профильдегі әр қилы акционерлік компаниялар шығарады. Алғашқы рынокта құнды қағаздардың тікелей инвесторлары коммерциялық және инвестициялық банктер, биржа фирмалары, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары, финанстық емес корпорациялар және жеке адамдар (жеке инвесторлар). Олар биржа фирмалары мен инвестициялық банктер арқылы акциялар мен облигациялар сатып алады. Құнды қағаздардың қайталама рыногы эмитент құндықағаздарды орталықтанған немесе орталықтанбаған сатып алу мен сатуды түсіндіреді. Құнды қағаздар — спецификалық тауар, барлық тауар сияқты тұтыну қүны мен бағасы бар. Құнды қағаздардың тұтыну құнының мәні белгілі дәрежеде табыс келтіреді, яғни процент (облигациялар бойынша) және дивиденд (акциялар бойынша) төлегенде, сонымен қатар құндықағаздардың күн курсының өсуі нәтижесінде келетін табыстар. Құнды қағаздардың өздері туралы айтар болсақ, оның үш түрі бар. Олар акциялар, облигациялар және олардан туындайтын қағаздар.)  
Акцияларды корпорациялар шығарады, акциялар шығарудың өзі корпорациялар үйымдастырудың әдісі. Акцияны ұстаушы корпорация мүлігінің бөлігіне иелік ететін болады. Корпорациялар акцияларды шығарып, ірі инвестициялық жобаларды жүзеге асырып, сөйтіп финанстың қуаттылығы артады. Акция иесі корпорация пайдасының бір бөлігін дивиденд ретіңде алып отырады. 
Облигацияларды корпорациялар да, үкімет те шығарып отырады. Облигация шығарушылар белгілі бір мерзімде (қарызды) және қарыз процентін төлеуге міндеттенеді. Ол —зайым арқылы алынатын пайданың бір бөлігі. Дивидендтен проценттің өзгешелігі тұрақты, әрі банк ставкаларының өзгерісіне тәуелсіз. Сондықтан да облигацияларды 
белгілі бір табыс әкелетін құнды қағаздар деп атайды. 
Әдетте процент зайымының қызмет мерзімі бойына бірдей 
үлеспен төленеді. 
Акция мен облигациялардың инвестициялық сапасы бірдей емес, яғни инвесторлар үшін тартымдылығы әр түрлі. Облигациялар, әдетте, акцияларға қарағанда жинақты сақталу кепілділігі молырақ. Әсіресе мемлекеттік облигациялардың төлем қабілеті өте жоғары. 
Құнды қағаздардың басқа да түрлері бар. Мысалы, ордерлер қозғалмайтын мүліктерге қатысты құндықағаздар, опциондар, фьючерлік келісімдер. Олар тәжірибелі инвесторлар үшін де, алып сатарлар үшін де тартымды. Инвестицияның сенімділігі мен табыс әкелу тұрақтылығы түрғысьнан ең сапалысы мемлекеттік облигациялар, әсіресе казначейлік билеттер. Олардаи кейін жеке облигациялар және ірі компаниялардың "көп дауысты" акциялары. Белгісіз, жаңадан ұйымдасқан фирмалар шығарған акциялар сапасы төмен дәрежеге жатады. Осыған қарамастан АҚШ-та 120 миллион қызметкердің 47 миллионы акционерлер болып табылады. Осыншама адамды қамтитындай акциялардың қандай тартымдылық күші бар? Біріншіден (бүл ең бастысы), болашақта ескі инвестициялардың еселеп өсуімен байланысты. Айталық, бір акцияны 100 долларға сатып алдыңыз делік, ал 10 жылдан кейін, егер кәсіпорын жақсы жұмыс істейтін болса, ол акция 1000 доллар табыс әкеледі. Екіншіден, акция ұстаушыларға дивиденд төленіп отырады (оның қатаң заңды нормасының болмағандығына қагамастан). Үшіншіден, акцияны үстаушының дауыс беру қүқы бар және кәсіпорын иесі ретінде басқадай да құқықтары бар. Төртіншіден, акцияларды сатып жіберу өте жеңіл. 
Құнды қағаздардың қозғалысы мынадай үш фазадан тұрады: аптаның үштен екісі, жаңадан құндықағаздарды ойластыруға, шамамен осындай уақыт оны алғашқы орналастыруға кетеді, ал осылардан кейін құнды қағаздардың өзіндік айналымы басталады. 
Құнды қағаздарға деген сұраныс халықтың әлеуметтік-тұрмыс дәрежесімен анықталады. Тұрмыс дәрежесі жоғары болган сайын, табыстың басым кепшілігі жинақталады да, адамдар құнды қағаздарды сатып алуда мүдделілік көрсетеді. Құнды қағаздар ұсынысы, онда сұраныспен анықталады. Құнды қағаздарға сұраныстың дамуы финанс жүйесін қайта құрумен тікелей байланысты. Құнды қағаздар рыногында қандайлық дәрежеде болмасын белсендiлiк күтер болсақ, салық жүйесiн жетiлдiрiп отыру да бүгiнгi уақыт талабы, рынок талғамы. 
Бағалы қағаздары бұл белгілі бір өзіндік формада шығарылатын мүліктік құқықтық міндетті көрсеткіштері көрсетілетін шығарушы мен оларды иеленушілер арасындағы қарым – қатынасты бейнелеп, қолдан қолға сатылатын, сондай-ақ мәлімдеу барысында төлемдерді алуға құқық беретін, қандай-да бір қаражат салғандығын куәландыратын ақшалай қаражатты білдіреді. 
Құнды қағаздардың мәні мынада, яғни капиталды иеленушінің қолында капиталдың өзі емес, құнды қағаз түріндегі жалған капитал формасы болады. 
Жалған капитал деп құнды қағаздың аталуы олардың өзіндік ішкі құндарының болмауын айтады.

 

Скачать

 

 

 

 

 

Скачать/Жүктеу

Қазақстан қаржы нарығы әлі де даму кезеңінде. Оның тиімді жұмыс жасауы және экономикадағы өзгерістердің нақты бейнесін көрсететін құралдарының бірі болып бағалы қағаздар нарығы және оның құрамдас бөлігі, яғни мемлекеттік бағалы қағаздар, нарықтың инфрақұрылымы және мамандандырылған инвестициялық институттар болып табылады.

Бағалы қағаздар нарығы (немесе Капитал нарығы ағыл. Capital market) — құрамына бағалы қағаздар, туынды қаржы құралдары және т. б. жататын қаржы құралдарын сату-сатып алу операцияларын жүзеге асыратын қаржы нарығының құрамдас бөлігі.

Бағалы қағаздар нарығы (қор нарығы) қаржы нарығының  ең маңызды сегменті бола тұра, -  эмитенттерге инвесторлардың ақша қаражаттарын тартуға мүмкіндік беретін, ал инвесторларға ақша қаражаттарын бағалы қағаздарға салу арқылы көбейту механизмі болып табылады. Бұл нарықта эмиссия – сатып алу – бағалы қағазды сату операциялар жүргізіледі. Түптеп келгенде, бағалы қағаз саудасынан эмитентке сауда-саттыққа араласқан басқаларға да түсер пайда көп. Тұтас алғанда бұл экономиканы көтерудің бір жолы өйткені, бағалы қағаздан түскен қаржыны көзін тауып, өндіріске жұмсай білсе, бұдан бүкіл Қазақстан ұтады, жұмыссыздық саны азайып, халықтың тұрмыс жағдайы да жақсара түспек. Бағалы қағаз саудасы биржа қоры аркылы жүргізіледі оның, құнды қағаз жөніндегі Ұлттық комиссия бекіткен өз талаптары бар. Ол талаптар биржа аралық қатынастың сенімділігіне, қаржы мәселесіне тіреледі. Биржа арқылы құнды қағазын өткізген әрбір кәсіпорын көпшілік хабардар  болып отыруы үшін, өзінің қаржы жағдайын экономикалық ахуалы, басқарма органдары, алдағы жоспары хақында ақпарат беріп тұруға міндетті. Бағалы қағаздарға жататындар: компаниялардың акциялары және адамдардың облигациялары, мемлекеттік облигациялар, банктердің сертификаттары, казначейлік вексельдер.

Қазақстанның бағалы қағаздар нарығы 18 жылға жуық қызмет атқарып жатыр. Оның алғашқы элементтері 1991 жылы ССРО-ның заңнамалық базасында акционерлік қоғам, брокерлік фирмалар, қор биржалары құрылған кездерінде пайда болды.

Қазақстанның республикасының экономикасындағы қаржы нарығының рөлін сипаттайтын негiзгi көрсеткiштер [1]

Бағалы қағаздар нарығы	01.01.08г.	01.01.09 г.
ЖІӨ, млрд долл	104,5	131,7*
ЖІӨ-ге бағалы қағаздар нарғының кәсiби қатысушыларының активтерiнiң қатынасы, % (банкетрден басқа)	0,38	0,46
ЖІӨ-ге бағалы қағаздар нарғының кәсiби қатысушыларының меншiктi капиталының қатынасы, %	0,36	0,38
ЖІӨ-ге мемлекеттік емес бағалы қағаздардың KASE капитализациясына қатынасы, %:
Акция бойынша	9,82	11,24
Облигация бойынша	10,16	14,38
ЖІӨ-ге мемлекеттiк емес бағалы қағаздар бойынша KASE-та  мәмiлелер көлемiнiң қатынасыі, %	6,02	9,31