Бюджетпен есеп айырысу

   Жоспар:

Кіріспе 

Негізгі бөлім   

1. Салық туралы түсінік
2. Бюджетпен есеп айырысу операциялардың есебі
3. Еншілес серіктестіктердің алашақ (кредиторлық) қарыздарының есебі
4. Алынған аванстар бойынша есеп айырысу есебі
5. Жабдықтаушы және қызмет көрсетушілермен есеп айырысу есебі
6. Басқа да кредиторлық қарыздар мен есептелген төлемдер есебі
7. Салықтардың ашықтығы – жалған кәсіпкерлікке тосқауыл

Қорытынды          

Пайдаланған әдебиеттер         
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   Кіріспе

   Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл   мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген,белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.

   Салықтардың  экономикалық мәні олардың өзінің функциялары  мен міндеттерін  жүзеге асыру  үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.

   Қазіргі кезде бухгалтерлік есеп ең басты  бір орын алады. Ол кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттап, басқарушы шешім  қабылдаудың негізі. ҚР аймағында  әрекет етіп тұрған барлық субъектілерге  қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Жалпы алғанда салық міндеттемесі мемлекет алдындағы әрбір салық төлеушінің міндеттемесі болып табылады және ол салық заңына сәйкес жүргізіледі. 2001 жылғы 12 маусымда №209-11 Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» (өзгертулер және толықтырулармен) салық Кодексі қабылданды. Кодекске сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.

   Мемлекеттік бюджет─жалпы мемлекеттік тұрғыдан бөліп пайдалану, жұмсау үшін құрылатын қаржы қоры болып табылады.

   Бюджеттің қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық әл-ауқатын және мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсаттарға  пайдаланылады. Жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.

   Қазақстан Республикасының заңына сәйкес мемлекеттік  бюджеттің табыс бөлігіне қосымша  келесідей мемлекеттік салықтар мен алымдар енеді:

• Корпоративтік табыс салығы;
• Жеке табыс салығы;
• Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық;
• Әлеуметтік салық;
• Жер салығы;
• Көлік құралдарына салынатын салық;
• Мүліктерге салынатын салық;
• ҚҚС;
• Акциздер.

 
 
 

1. Салық туралы түсінік

   Салықтар  мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мелекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделді.Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді . Мемлекет құрылымының өзгеруі,өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен , жаңаруымен қабаттаса жүреді.

   Салықтар  барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына  қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі-ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады.Салықтарда мемлекеттің  экономикалық мазмұны  нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік- экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен , мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу - әрбір азаматтың қасиетті борышы деген еді.

   Қазақстан Республиксы Конституциясының 35 –  ші бабында: заңды түрде белгіленген  салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады,-деп  жазылған.

   Салықтарда  ежелден салық жүктемесін  бөлудің екі қағидаты қалыптасқан :

1. пайда (алынған игіліктер) қағидаты
2. ″қайыр көрсету″(төлем қабілеттілігі) қағидаты

            Тұңғыш рет Қазақстан Республиксында заңнамалық деңгейде салық салудың қағидаттары баянды етілген . Қазақстан  салық заңнамасында сонымен бірге салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті  төлемдерді төлеудің міндеттілігі , салық салудың айқындығы , әділдігі ,салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.

             Салық төлуеші  салық заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде орындауға міндетті.

            Салықтар және бюджетке төленетін  басқа да міндетті төлемдер  айқын болуға тиіс. Салық салудың  айқындығы салық төлеушінің салықтық  міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуның барлық негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.

           Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.

      Қазақстанның салық жүйесі оның  бүкіл аумағында  барлық салық  төлеушілерге қатысты  бірыңғай  болып табылады.

             Мемлекет салық саясатын –  салық саласындағы шаралар жүйесін  қоғамның  оның нақтылы кезеңіндегі  әлеуметтік – экономикалық мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізеді.          

2. Бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебі.

   Бюджет – жалпы мемлекеттік тұрғыдан бөлініп пайдалану, жұмсау ушін құрылатын қаржы қоры болып табылады. Бюджеттің қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық әл-ауқатын, мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсаттарға пайдаланады.

   Қазақстан Республикасының салық кодексіне  сәйкес жеке және заңды тұлғалардан  алынатын салықтар, Мемлекеттік бюджетті толықтырудың негізгі көзі болып табылады.

   Әлеуметтік салық

   Әлеуметтік  салық – заңды тұлғалардың бюджетке төлейтін салықтарының бірі. Оның басқа салық түрлерінен ерекшелігі, бұл салықтың мөлшері кәсіпорынның жұмысшылары мен қызметкерлеріне олардың атқарған қызметі мен орындаған жұмысы үшін есептелінетін еңбекақы төлеу қорына тікелей байланысты болып табылады. Яғни бұл салық ұйымның еңбекақы төлеу қорына  тікелей байланысты болып табылады. Яғни бұл салық ұйымның еңбекақы төлеу қорының белгілі бір пайызы түрінде есептеліп кәсіпорынның шығындарына қосылып отырады. Бірақ та жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелген еңбекақыдан ұсталмайды. Әлеуметтік салықты төлеушілердің қатарына барлық заңды тұлғалар мен кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар жатады.

   Әлеуметтік  салық салық салу объектісіне, яғни еңбекақы төлеу қорына табыстың барлық түрлері кіреді; оның ішінде әр түрлі сыйақылар, жәрдемақылар, жеке әлеуметтік жеңілдіктер және тағы да басқадай төлемдер.

   Шаруашылық  жүргізуші ұйымдарда әлеуметтік салық ағымдағы айдың еңбекақытөлеу қорының заңда қаралған пайызы мөлшерінде есептеледі де, келесі айдың 15-ші күнінен  кешіктірілмей төленуі тиіс. Кәсіпорында әлеуметтік салық сомасы есептелгенде оның бухгалтериясында мынадай жазу жазылады;

   Д-т: «Жалпы және әкімшілік шығындар»  деп аталатын шот.

   К-т: «Әлеуметтік салық» деп аталатын шот.

   Ал  ол сома бюджетке есеп айырысу шотынан  төлегенде:

   Д-т: «Әлеуметтік салық деп аталатын шоты;

   К-т: «Ақшалар» деп аталатын шоты түріндегі  бухгалтерлік жазуы жазылады. 

   Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы

   Есепті  жылда салық салынатын табыстары  бар заңды тұлғалар табыс салығын  төлеушілер болып табылады. Табыс  салығын төлеушілер қатарына заңды  тұлғалар, олардың филиалдары және оқшауланған (дербестелген) бөлемшелер кіреді.

   Әрбір салық төлеуші салық салынатын табысты анықтау үшін, жылдық табыстың жинақталған сомасынан табыс табу мақсатында жұмсалған шығындар мен шеккен зияандардың сомасын шегереді.

   Кәсіпорынның  жылдық табысына, яғни жыл бойы кіріс  еткен сомаларының жиынтығына сатылған немесе өткізілген өнімдер, атқарылған жұмысы мен көрсетілген қызметі және басқа да қаражаттары, сондай-ақ сатып алушыдан алуға тиісті сомалардың есебінен өзара есеп айырысу ретінде үшінші тұлғаларға жіберилген немесе тікелей не болмаса жанама шығындарды өтеуге жіберілген немесе тікелей не болмаса жанама шығындарды өтеуге жіберілген қаржылар жатады.

   Салық салынған табыстардың және одан шегерілетін  шегерімдер мен жеңілдіктердің құрамы, сондай-ақ  салынатын табыс салығының  мөлшері салық кодексінде қаралады.

   Салық төлеуші кәсіпорын тиісті салық органына «заңды тұлғаның салық салынатын табысының деклорациясын» ұсынуға тиіс.

   Ұйым  өзінің есепті жылдағы алған табысы бойынша  табыс салығы сомасын  есептеу барысында бухгалтерлік есепте мына түрдегі екі жақты  жазу жазылады:

   Д-т: «Корпоративтік табыс салығы бойынша шығындар» шоты;

   К-т: «Төленетін корпоративтік табыс  салығы» - шоты.

   Ал  бұл сома бюджетке аударылғанда:

   Д-т: «Төленетін корпоративтік табыс  салығы» деп аталатын шот;

   К-т: «Ақщалар» деп аталатын шоты түріндегі  бухгалтерлік жазуы жазылады.

   Кейінге қалдырылған корпоративтік  табыс салығының  есебі

   Бухгалтерлік  есепте  табыстың (зиянның) сомасы бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес анықталған табыс пен шығындардың айырмасынан  құралады. Салық салынатын табыстың сомасы салық заңына сәйкес анықталады. Салық заңы талаптарынан  бухгалтерлік есеп талаптарынан өзгешілігі бар. Осының негізінде бухгалтерлік есепте анықталған табыс пен  салық салынатын  табыстың арасында айырмашылық пайда болады. Бұл айырмашылық пайда болу себептеріне байланысты тұрақты немесе ауқытша болып бөлінеді.

   Тұрақты айырмашылықтын пайда болу себебі, бухгалтерлік табысты анықтау барысында  есепке алынатын табыс пен шығындардың  кейбір бөлігі салық салынатын табысты  санағанда есепке алынбайды. Тұрақты  айырмашылықтар қатарына мыналар жатады:

• Валюталық шоттармен шетел валютасы бойынша туындаған бағамдық айырмашылық;
• Бюджетке төленетін айыппұл ықпалшаралары (санкциясы)
• Кәсіпкерлікпен байланысты емес шығындар;
• Қазақстан Республикасы Үкіметі белгіленген шектен артық мөлшерде төленген іссапарлық, өкілдік (представительские) және тағы басқа шығындар.

   Уақытша айырмашылықтың пайда болу себебі есеп беретін кезеңде есептелген бухгалтерлік табыстар мен шығындардың кейбір баптар бойынша сомасы осы кезеңдегі  салық салынатын табыстарды анықтарды  есепке алынбай келген кезеңдердегі салық салынатын табыстардың құрамына кіргізіледі. Сөйтіп, есеп беретін кезеңдегі пайда болған уақытша айырмашылық келешектегі есеп беретін мезгілде күшін жояды.

   Уақытша айырмашылық мыналардың нәтижесінде  пайда болады:

• Бухгалтерлік есеппен салық есебінде табыстар мен шығындарды мойындау уақытын белгілеу тәсілдемесінің айырмашылығынан (бухгалтерлік есепте – есептеу принципі, ал салық есебінде – кассалық әдіс бойынша);
• Бухгалтерлік есеп пен салық есебінде амортизациялық  ацырымды есептегенде әр түрлі әдістерді қолданудан;
• Негізгі құралдарды бухгалтерлік есептен шығарудан болатын айырмашылықтан және тағы басқалардан.