Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі

     Жедел мерзімді төлем мынадай  нұсқалар бойынша жүзеге асырылады:  аванстық төлем, яғни тауар  тиелгенге дейін;тауар тиелгеннен  кейін,яғни тауарлар үшін шоттарды  тікелей акцептеу жолымен; ірі  мәмілелер кезіндегі ішінара  төлемдері.

      Субъектілер: жеке өздеріне тиесілі  ақша қаражатты (зейнетақы, алимент,  жалақы, іс – сапар шығындары,авторлық  қаламақы) жекелеген азаматтардың  атына; жалақы  төлеуге арналған, банк мекемелерінде аударым алушының  атың, онда ол орналасқан банктің  сондай-ақ егер қаражат шотқа  аударылуға тиіс болса, онда  ол орналасқан банктің аты  мен нөмірін көрсетеді. Тапсырмаға  қаражат алушылардың тізбесі  қоса беріледі, онда кім, қандай  мақсаттарға ақша алатыны қөрсетіледі.  Байланыс қәсіпорындары кәсіпорындарға  жолданған әрбір аударым алушы  бойынша барлық аударымдағы жалпы  сомасына төрт дана етіп жазылатын  төлем құжаттары келіп түскеннен  кейін төлейді.

                        2.   Кассадағы қолма-қол ақшаның  есебі 

       Қолма-қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшін шаруашылық субъектісінде касса болады. Касса - бұл қолма қол ақшалар мен өзге құндылықтарды қабылдауға, беруге және уақытша сақтауға арналған, арнайы жабдықталған, оқшауланған үй-жай. Касса операцияларының есебі ҚР Ұлттық банкі Басқармасыиың 1993 жылғы 23 шілдедегі № 24 хаттамасымен бекітілген "ҚР х/ш касса операцияларын жургізудің уақытша тәртібіие" сәйкес жузеге әсырылады.

      Касса операцияларын орындау кассирге жүктеледі. Ол материалды-жауапты адам болып табылады да (онымен толық материалдық жауапкершілік шарты жасалады), ережелерді мүлтіксіз орындауға міндетті болады. Ол касса операцияларын жүргізу тәртбімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке дара жауапкершілігі онымен шарт жасалынады. Егер еңбек ақы мен басқа жа төлемдерді беру үшін субьекті басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалынды.

Кассир ақша қаражаттарын банк мекемелерінен ақша чектері бойынша алады.

Кассалық ордерлер кассадағы  ақшалай операциялар бойынша негізгі бастапқы құжаттар болып табылады. Қолма қол ақшаларды кассаға қабылдау бас бухгалтер немесе ол өкілеттік берген түлға қол қойған КО № 1 нысанындағы кіріс касса ордері бойынша жургізіледі. Қолма қол ақшаларды кассадан беру КО № 2 нысаныидағы шығыс касса ордері бойынша немесе шығыс касса ордерінің (ШКО) мөртаңбасы қойылып, тиісті түрде ресімделген құжаттар (төлем ведомосі, қолма қол ақшаны беруге өтініш, шоттар) бойынша жургізіледі. ШКО-не бас бухгалтер мен басшының қолы қойылған болу керек, Егер ШКО қоса берілетін құжатта руқсат ету туралы басшының колы болса, онда оның ШКО-де оның қойған қолының болуы міндетті емөс.

Кіріс касса ордері (ККО) мен оның түбіршегі, ШКО мен оны алмастыратын құжаттар сиямен немесе қаламсаптың сиясымен айқын және тусінікті жазылуға немесе машинкалармен басылуға тиіс. Бұл құжаттарды тазалауға, өшіруге немесе ескертіп болсын түзету жасауға болмайды. Кассалық ордерлер бойынша ақшаларды қабылдау және беру тек олар жасалған куні жүргізілуі мүмкін.

ККО мен ШКО кассаға берілгенге дейін бухгалтерияда кіріс және шығыс касса ордерлерін тіркеу журналында (КО № 3 нысаны) тіркелінеді. Операцияләр жасалғаннан кейін ордерлерге кассир қол қояды, ол оған қоса берілген құжаттар мөртабан қоюмен немесе куні көрсетілген "төленді" жазуымен өтеледі.

Ақша қаражаттарының келіп тусуі мен жұмсалуы жөніндегі барлық операцияларды кассир КО №4 нысанындағы касса кітабына жазады. Ол тесіліп байланған, нөмірленген және мөрленген болуға тиіс. Ондагы парақтардың саны басшы мен бас бухгалтерлердің қолдарымен расталған болу керек. Жумыс күнінің соңында кассир күн бойындағы операциялардың жиынын касса кітабына жазады да, кассада келесі күнге қалатын ақша қалдығын шығарады. Касса кітабындағы жазулар кешіру қағазы арқылы 2 данада жүргізіледі.

Екінші даналары жыртпалы болады және кассирдің есеп беруіне қызмет етеді. Егер кәсіпорында аздаған касса операциялары жасалатын болса, кассалық есеп беру үш-бес күнде бір рет жасалуы мумкін. Кассирден қабылданған есептеме деректерін бухгалтерия қызметкерлері тексереді. Кассада алушының ШКО қолхатымен немесе басқа құжатта расталмаған ақшалар берілгендігі анықталса, бул сома жетіспеушілік болып саналып, кассирден өндіріліп алынады. Егер қолма қол ақшаның сомасы ККО-мен расталмаса, онда олар кассаның артық ақшалары болып саналады және субъектінің кірісіне есептеледі. Кассадағы ақша қаражәт-тарының колда бары мен қозғалысын есепке алу ушін активтік  1010, 1020-шоттар қолданылады. Бұл шоттардың дебеті бойынша ақшаның кассаға түсуі, кредиті бойынша - берілуі көрсетіледі. Валюталық кассадағы есеп субъектінің кассадағы есебіне үқсас жүргізіледі, бірақ ККО-де, ШКО-де және касса кітабында қаражаттардың шетелдік валютадағы және теңгелік баламасындағы сомасы көрсетіледі. Валюталық касса үшін жеке кассалық кітап ашылады. Шетелдік валютадағы қолма қол акша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпаратты теңгелік бағасы және номиналы бойынша жинақтауға "Кәсіп-орынның валюталық қаражаттарына талдамалы есеп жүргізу карточкасы" арналған. Ол шетелдік валютадағы бастапқы талдамалы есеп пен теңгедегі жинақтамалы есептің арасындағы аралық буын болып табылады. Қажет болған жағдайда көлік пен байланыстың объектілері 1010-шотта мынадай субшоттар аша алады: 1010/1 - субъект кассасы, 1010/2 -операциялық касса.

      Жоғарда атап өткендей кассадағы  операциялар есебі 1010 « Кассадағы  қолма-қол ақша» бөлімшесінің  активті жинақтаушы шоттарында:

      1010- « Кассадағы ұлттық валюта  түріндегі қолма-қол ақша» және 1020 - « Касссадағы шетелдік валюта  түріндегі қолма-қол ақша» шоттарында  жүргізіледі.

Тауар кеңселерінің, пристаньдардың және пайдаланудағы учаскелердің, аялдама, өзен өткелдерінің кассасындағы билет және багаж кассаларындағы, порттар мен вокзалдардың, байланыс бөлімшесінің кассаларындағы ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысы 1010/2-шотта ескеріледі.

      «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі  қолма-қол ақша» есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операциларды жүргізілу тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).

       Кассаға ақша қабылдау кассаның  кірісі ордерлері бойынша жүзеге  асырылады, оған бас бухгалтер  мен кассир қол қояды. Кассаға  ақша саған жеке немесе заңды  тұлғаларға бас бухгалтер мен  кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны  туралы түбіртек беріледі. Төлемдерге  ақшаны қабылдаған кезде кассир  « Төлем таңбаларын анықтау  тәртібін» басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылданған теңге сомасы  жазумен жазылып, тиын сандармен  жазылады.

     Кассадан ақша беру кассаның  шығыс ордерлермен немесе басшы  мен бас бухгалтер қол қойған  тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен  ақша беруге жазылған өтінішпен,  шоттармен және басқа да құжаттармен  рәсімделеді. Егер касса шығыс  ордерлерін қоса тіркелген құжаттарда  субьект басшысының рұқсат берілген  қолы болса, ордерге оның қолы  қоюы міндетті емес. Жекеленген  адамға кассаның шығыс ордері  бойынша ақша берген кезде  кассир алушының төлқұжатын немесе  жеке басының куәлігін көрсетуді  талап етеді. Оның атауы мен  нөмерін, оны кімнің және қашан  бергенін ордерде көрсетеді. Алушы  касса ордеріне қол қояды және  алған сомасын: теңгені - жазумен,  тиынды - сандармен көрсетеді. Толтырылған  кассалық шығыс ордері жоғарыда  келтірітеді.

     Сенімхат бойынша берілген ақша  жағдайында касса шығыс ордеріне  ақшаны алуға сенім білдірілген  адамның тегі, аты мен әкесінің  аты көрсетіледі. Егер ақша  төлем мізімдемесі бойынша жүргізілетін  болса, ол тізімдемеге: « Сенімхат  бойынша» деген жазу жазылады. Бұл жазуды касса шығыс ордеріне немесе ведомостқа қоса тіркейді.

     Кіріс және шығыс касса ордерлері  мен оның орнына жүретін құжаттары  бухгалтерия дәл әрі айқын  етіп сиямен немесе түтікшк  қаламмен жазып береді.

     Жалақы, уақытша еңбекке қабілетсіздігі  жөніндегі жәрдемақылар мен сыйлықтар  төлем тізімдемесі бойынша тартылады,  оның қас бетінде ақша беретін  мерзімі мен оның жалпы сомасы  көрсетіледі және оған басшы  мен бас бухгалтнр қол қояды.

     Кассирдің есебінде корреспонденциялнатын  шоттарға белгі жасалады, содан  соң оның деректері 1010 - «Кассадағы  ұлттық валюта түріндегі қолма-қол  ақша»  штының дебеті мен  кредиты бойынша машинограммаға  немесе есеп регистрлеріне көшіріледі.

      Касса бойынша операциялардың, яғни 1010 шоттың кредиты мен дебеті  есебін кассир жүргізеді.Ргеистрлерге  жазулары бухгалтерияға кассир  есебінің түсуіне қарай жүргізіледі.  Біріңғай корреспондецияланған  шоттардың сомалары біріктіріледі.  Айдың аяғында есептің айдан  кейінгі бірінші жұлдызына регистрлердегі  қалдық шығарылады, ол кассирдің  есебіне және Бас кітаптағы  1010 шоттың қалдығына сәйкес келуі  тиіс.

      Кассаға ақша кірістелігін кезде  1010- « Кассадағы ұлттық валюта  түріндегі қолма-қол ақша» шоты  дебетеліп- мына төмендегі шоттары  кредиттеледі:

1040- « Есеп  айрысу шотындағы қолма-қол ақша»  шоты- кассаға есеп айырысу шотынан  алынған сомаға;

1250- « Қызметкерлердің  және басқа да адамдардың қарыздары»  қызметкерлердің есебіндегі сомалар,  жалақы, жетпейтін сомалар, талан-таражға  түскен сомалар және т.б. бойынша  кассаға өткізілген қарыздар;

6010- « Дайын  өнімдерді ( жұмыстарды,қызметтерді)  сатудан түскен табыс»

6020- «Сатып  алынған тауарларды сатудан түскен  табыс», 6030 - « Басқа табыстар»  шоттары материалдар, жұмыстар  мен қызметтер үшін қолма-қол  ақша мен есеп айырысқан кезінде.

    Кассадан  ақшар берілген кезде 1010-шоты  кредиттеледі және мына төмендегі  шоттары дебеттеледі:

4230- « Персоналдармен  еңбек ақысы бойынша есеп айырысу»  шоты – кәсіп орын қызметкерлеріне  берілген еңбек ақысының сомасына;

1250 -  «  Қызметкерлер мен басқада адамдардың  қарыздары» шоты- кәсіаорын қызметкерлерінің  есебіне берілген сомаға;

1040- « Есеп  айырысу шотындағы нақты ақша»  шоты- кәсіпорнының есеп айырысу  шотына өткізілген, депозтке салынғн  жалақы және басқа да түсімінің  сомасына.

    «Кассадағы шетелдік валюта түріндегі  қолма-қол ақшаның» есебі. Шетел валютасымен есеп айырысуды жүргізген кезде субъектілер 1020- « Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша» шотын ашады.Валюта кассасындағы есеп субъект кассасындағы операцияларға ұқсас жүргізіледі, тек оның айырмашылығы мұндай:

Кіріс және шығыс касса ордерлерінде, касса  кітабында қаражатта сомалары шете лвалюталарымен және теңгеге айналдырылған  түрінде көрсетіледі. Валюта кассасы  үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта операциялары үлкен көлемде жүргізіген кезінде жеке машиногромалардың  және басқа да есеп регитрлерінің  жүргізілуі мүмкін.

                      2.1  Есеп айырысу шотындағы  қолма-қол ақшаның есебі

     Банккі шоттары теңгемен де, шетелдік  валютасымен де ашылуы да мүмкін. Банк келісім бойынша ағымдағы  немесе корреспонденттік шоттарын  ашқан кезде, шот иесінің пайдасына  келіп түсетін ақшаны қабылдауға, оның өзіне немесе үшінші иесінің  пайдасына келіп түсетін ақшаны  қабылдауды, оның өзіне немесе  үшінші тараптарға ( жактарға) тиесілі  ақша сомаларын аудару (беру) жөніндегі  ұйғарымын орындауды және басқа  да қызмет түрлерін қөрсетуге  өз міндетіне алады. Банк шоттары  бойынша жасалған келісім-шарты  келесі мәлеметтерден тұрады: (жақтардың)  реквизиттері; келісім мәні немесе  келісім-шарттың жасалған нәрсесі;  салық қызметі органдары берген  салық төлеуші-шот иесінің тіркеме  нөмірі; банктің көрсететін қызметінің  шарты және олардың төлеу тәртібі.  Келісімде жақтар тарапынан келісілген  басқа да жағдайлар қарастырылуы  мүмкін.

     Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті – заңды тұлға мен оның жекелеген құрылымдық бөлімшесі (филиал мен өкілдігі) арасында келісім жасау үшін: қойылған қол үлгілері және мөр таңбасы (оттискісі) бар құжаты (мұның үлгісі төменде келтіріліп); клиенттің салық есебіне қойылғанын растайтын, салық қызметі органдары берген, белгіленген үлгідегі құжаты (жеке тұлғаның үлгісі де төмендн келтірілген); аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық жүргізуші субъектінің Қазақстан Республикасының Зейнеткерлік қорына жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі фактісін растайтын белгіленген үлгідегі құжаты; мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден) өткендігін растайтын, өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе оған теңестірілген құжаттың көшірмесі; Қазақстан Республикасы заң тәртібімен бекітіліп, куәландырылған  құрылтайшылық құжаттың (құжаттардың) көшірмесі (көшірмелері) тапсырылады.