Комерциялық банктердің дәстүрлі емес операциялары

                                         Мазмұны:

 I. Кіріспе    ..................................................................................................3-5.                                                                                     

II. Негізгі бөлім

2.1. Лизинг операциясы .........................................................................6-11

2.2.Факторинг операциясы.....................................................................12-20

2.3.Форфейтинг операциясы...................................................................21-24

2.4.Траст операциясы..............................................................................24-27 

III. Қорытынды ........................................................................................28-29

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі .......................................................30 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     I.Кіріспе   

       Курстық жұмыстың өзектілігі – жалпы Қазақстандағы  коммерциялық банктердің дәстүрлі емес операциялар туралы мағлұматтар береді. Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері және дәстүрлі емес қызметтері мен операциялары туралы ұғымымызды кеңейте түседі. Қазақстандағы банктерге, атқаратын дәстүрлі емес қызметтеріне, белгілі бір жылдар аралығындағы жағдайларына салыстырмалы түрде сипаттама беріледі. Кесте түрінде дәлелдер түрде жазылған.  Бұл курстық жұмыс болашақ банкирлерге және Қазақстан банктері туралы мағлұмат алғысы келетіндерге септігін тигізеді. Себебі мұнда коммерциялық банк жүйесінің дәстүрлі емес операциялары яғни лизингтік, форфейтенгтік, факторингтік, траст операциялары жайлы толық мағлұматтар берілген.

     Банк  – бұл ақшалай қаражатты тарту  үшін және оларды өз атынан мерзімінде қайтару, төлеу шартымен орналастыру  үшін құрылатын ұйым.

     Банктің негізгі тағайындауы ақшалай қаражатты несие берушіден қарыз алушыға, сатушыдан сатып алушыға ауыстырудағы делдалдық.

     Банктер арқылы халық шауашылығын қаржыландыру, бағалы қағаздарды сатып алу-сату, кей  жағдайларда делдалдық мәмілелер  мен мүлікті басқаруға байланысты қызметтер жүзеге асырылады.

     Қазақстан өзінің банк жүйесін құруға егемендікті  алғаннан кейін, 1990 жылы желтоқсанда  кіріседі.

       Банктер заңды және жеке тұлғалардың алдында, мысалы, клиенттің қаражаттың шотқа және салым ақшаға орналастырғанда, депозит сертификаттарын шығарғанда және т.б. тіркелген борыш сомасы бар сөзсіз міндеттемені қабылдайды. Бұл ресурстарды өз акцияларын шығарудың негізінде жұмылдыратын инвестицмялық қорларға тән емес. Борыш сомасы бойынша тіркелген міндеттеме делдалдарға біршама қатер

     төндіреді, өйткені, ол делдалдарға біршама  қатер төндіреді, өйткені, ол нарық  коньюнктурасына қарамастан толық  төленуі керек, ал инвестициялық  компания өзінің активтері мен пассивтерінің  құнына қатысты өзгерістер тудырған барлық қатерді акционерлеріне бөліп береді.  

     «Қ.Р-ғы банктер және банктік қызмет туралы»  заңның 1-бабына сәйкес, «банк-осы заңға  сай банктік қызметті жүзеге асыруға  құқылы коммерциялық ұйым болып табылатын  заңды тұлға».

     Банктік қызмет-бұл банктік операцияларды  жүзеге асырумен байланысты қызметті білдіреді. 

     Қазақстан Республикасы презиндентінің 1995 жылдың 30 тамызындағы «ҚР банктері мен банк қызметі туралы» Жарғысына сәйкес біздің елімізде екі деңгейлі банк жүйесі әрекет етеді.

     Ұлттық  банк мемлекеттің орталық банкісі  болып табылады., әрі банк жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіреді; Ұлттық банктің міндеттері, қызмет принциптері, құқықтық статусы және өкілеттілігі республика Президентінің «ҚР Ұлттық банкісі туралы» заңдық күші бар Жарлығымен анықталады. 

     Қалған  банктер ( оның ішінде коммерциялық банк) банк жүйесінің төменгі деңгейін білдіреді. Бұл, оның ішінде:

     1. Мемлекеттік банк – ҚР Үкіметінің  шешімі негізінде құрылған екінші  деңгейлі банк.

     2. Шетелдік қатысушылармен құрылған  банк – екінші деңгейдегі банк. Бұл банктің үштен бір акциясы  ҚР-ның резиденті еместерінің, ҚР резиденті – заңды тұлғалардың меншігінде, иелігінде немесе басқаруында болады.

     3. Мемлекетаралық банктер. Олар  халықаралық келісімшарттың негізінде  немесе құрылтайшылардың келісімі  негізінде құрылып, әрекет етеді.  Құылтайшылар – ҚР Үкіметі мен осы келісімшартқа қол қойған мемлекет.

          4. Банк операциясының жекелеген  түрлерін жүзеге асыратын құрылым  – банк болып табылмайтын заңды  тұлға. Ол Ұлттық банк енгізген  лицензияның негізінде банк операциясының  жекелеген түрлерін жүзеге асыра алады.  

     Курстық жұмыстың мақсаты – нақты мәліметтерді ұсына отырып, Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердің дәстүрлі темес қызметіне және оның операцияларына толық сипаттама беріп, адамдарға ұғынықты етіп көрсету. Оқулықтардан, газет-журналдардан жиналған мәліметтерді көрсетіп, Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің, және оның дәстүрлі емес қызметтерінің  толық сипатын ашып көрсету. Қазақстандағы коммерциялық банктерінің атқаратын қызметін, мақсаттарын, нарықтық экономикадағы рөлін, алдыңғы және қазіргі жағдайларын салыстырып жазу.  

     Курстық жұмыс міндеттері: 1) Қазақстандағы  банктеріне сипаттама беру. Банктердің алғашында қандай қызмет атқарғандығы жөнінде жазу. Олардың мәні мен дәстүрлі емес қызметтерін баяндау. 2) Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердің қызметінің қандай маңызы бар екендігін айқындау. Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердің дәстүрлі емес қызметтері туралы  жазу. 3) Банктерді ашу және олардың қызметін ұйымдастыру туралы жазу. Коммерциялық банктердің сипаттамасын жазу.

     Курстық жұмыс құрылымы кіріспе, негізгі бөлім, 4 тарау, кестелерден, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен құралған.  
 
 

2.1 Лизинг операцисы.

     

             Қазақстан банктері игере бастаған  несиелік қатынастың жаңа формаларының біріне лизинг жатады. Бұл операция әлемдік іс-тәжірибеде кеңінен тараған.

           Лизинг сөзі “to lease” ағылшын етістігінен аударғанда ”жалға беру” дегенді білдіреді. Лизингтің жалға беруден (аренда) айырмашылығы- жалға беруде екі тарап қатысса: жалға беруші және жалға алушы болса, ал лизингте үш қатысушы: лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы болады.       

          Лизинг- бұл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиісті құрал жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануғаберуін қарастыратын жалға беру шарты. 

          Лизингілік операция банк құрылымының іскерлік ортамен өндірісті қаржыландыру бойынша ынтымақтастық құруына және өзара әрекеттесуіне өз ықпалын тигізетіндіктен бүгінгі қазақстандық экономикаға қажетті операция болып табылады. 

           Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден бір айырмашылығын келісімшартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг обьектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал, несиеде банктің меншік обьектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі қалады.

          Лизингтік бизнес кәсіпкерлік қызметтің айрықша саласы. Оның өзінің мүмкіндігіне қарай қолданатын болсақ немесе іс-тәжірибеге енгізетін болсақ, ол өндірісті техникалық жағынан қайта құрудың, нарықты сапасы жоғары тауарлармен қамтамассыз етудің аса қуатты импульміне айналуы мүмкін. 

 

Лизинг  түрлері және лизингтік  операцияларды жіктеу шетелдік және отандық теория мен іс-тәжірибеде маңызды мәнге ие.

  Мәмілеге қатысушылардың (субьектілердің) құрамына қарай лизинг мыналарға бөлінеді:

• тікелей лизинг, онда мүліктің меншік иесі (жеткізуші) лизингке обьектіні дербес береді (екі жақты мәміле);
• жанама лизингке мүлік делдал арқылы беріледі. Бұл жағдайда клссикалық үш жақты мәміле (жеткізуші – лизинг беруші- лизинг алушы) немесе брокерлік фирма, трастық компани я, қаржыландырушы мекеме және т.б қатысушылармен көп жақты мәміле-аса ірі әрі күрделі мәміле орын алуы мүмкін.

  Мүліктің тұрпатына қарай лизинг былайша бөлінеді:

• жылжымалы лизинг (машиналы-техникалық лизинг)
• жылжымайтын лизинг;

Мүліктің  өтелу деңгейіне қарай лизингті былай бөліп көрсетуге болады:

• толық өтелетін лизинг, онда бір келісімшарттың әрекет ету мерзімі ішінде лизинг берушіге жалға алынған мүліктің құны толвқ көрсетіледі;
• толық өтелмейтін лизинг, бір келісімшарттың әрекет ету мерзімі ішінде жалға алынған мүлік құнының тек бір бөлігі ғана өтеледі.

Амортизациялық  шартына  қарай толық амортизацияланатын лизинг болады және осыған орай, лизинг обьекісінің құны толық төленеді. 

Лизингтік операцияның негізгі элеметтері:

• мәміле обьектісі;
• мәміле субьектісі (лизингілік келісімшарттың тараптары);
• лизингілік келісімшарттын мерзімі (лизинг кезеңі);
• лизингілік төлемдер;
• лизинг бойынша көрсетілетін қызметтер;

 

       Лизинг обьектілері - өндірістік циклда жойылмайтын материалдық құндылықтың кез келген түрі лизингілік мәмілетінің обьектісі бола алады. Жалға алынатын обьектінің табиғатына қарай жылжымалы және жылжымайтын мүлік лизингілері болып көрсетіледі.

      Лизинг субъектілеріне  мәміле обьектісіне тікелей қатысы бар тараптар жатады. Бұл арада тікелей қатысушыларға және жанама қатысушыларға бөлуге болады.

Лизингтик толемдер мен курал-жабдыктын ози ссуданы камтамассыз ету куралы болып табылады

      Лизинг мәміленің тікелей қатысушыларына мыналар жатады:

• лизинг фирмасы мен компаниясы;
• өндірістік (өнеркәсіптік және ауыл шаруашылық), сауда, көлік кәсіпорындарымен халық (лизинг алушылар немесе жалға берушілдер);
• мәміле объектілерін жеткізушілер  - өндірістік (өнеркәсіптік) және сауда компаниялары.

 

  Лизингтік мәміленің жанама қатысушыларына  мыналар жатады:

• мәміленің кепілдігі ретінде алға шығатын әрі лизинг берушілерді несиелейтін коммерциялық және инвестициялық банктер;
• сақтандыру компаниясы;
• брокерлік және өзге де делдалдық фирмалар.

 

Лизинг  мерзімі.  Лизингілік келісімшарттың әрекет ету мерзімін лизинг кезеңі деп ұғуға болады. Лизинг ұзақ мерзімге жалдаудың айрықша формасы болып абылатындықтан, мәміле объектісінің қызмет ету мерзімінің ұзаққа созылуы және құнының жоғары болуы мен лзинг алушы мыналарды ескереді:

• техникалық-экономикалық мәліметтеріменанықталатын құрал-жабдықтың қызмет ету мерзімі. Лизингілік контрактінің мерзімі, жалға ерушінің пайдаллануғңа берген объектісінің қаншалықты пайдалдануға жарайиынын ескеретін болсақ, оның ықтимал пайдаланылу мерзімінен аса алмайды. Келісмшарттың мерзімі заңмен шектелуі мүмкін.
• құрал-жабдық амортизациясының кезеңін үкімет органдары белгілейді. Қаржылық лизингте келісімшарттың мерзімі әдетте амортизация кезеңімен сәйкеседі;
• мәміленің ең өнімді немесе арзан аналогына («ұқсасының) пайда болу циклі. Бұл факторды шығарылған өнімдерді қысқа ерзімде жаңартып отыратын салаларды ескерудің маңызы зор;
• ифляциялық процестің серпіні (динамикасы).
• судалық капитал нарығының конъюнктурасы және оның даму тенденциясы.

 

Лизингілік мәміленің  негізінде мынадай құжаттар жатады:

1. лизингілік келісімшарт;
2. сату-сатып алу келісімшарты;
3. мәміле объектісін қабылдау хаттамасы;