Материалдық емес активтер амортизациясын , тозуын есептеу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ  ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 

Алматы мемлекеттік бизнес колледжі

 

 

 

 

 

 

Курстық жұмыс

Тақырыбы:« Материалдық емес активтер амортизациясын , тозуын есептеу »

 

 

 

 

 

 

Орындаған: Ашимханова А.

Тесерген: Сериккулова А.Т.

 

 

 

 

 

 

 

Алматы 2012 ж.

 

 

 

Мазмұны

Кіріспе.....................................................................................................3

 

Негізгі  бөлім

І Материалдық емес активтер   және олардың сипаттамасы.

1.1 Материалдық  емес активтер   бағалау және  тану..........................4

1.2 Материалдық  емес активтер түгелдеу және  есеп беруде олардың

 мәнін  ашу..............................................................................................13

ІІ Материалдық емес активтер амортизациясын , тозуын есептеу .

2.1 Материалдық  емес активтер есептеп шығарылуы......................17

2.2 Материалдық  емес активтер түсуі мен құрылуын  есептеу.........21

 

Қорытынды..........................................................................................28

 

Пайдаланылған әдебиеттер .............................................................29

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Материалдық емес активтер — бұл өндірісте  ұзақ мерзім бойына пайдалану үшін немесе тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді), сатуға, өкімшілік мақсатқа және басқа субъектіге жалға беруге арналған табиғи нысаны (мөні) жоқ ақшалай емес активтер. Бұл активтерді анықтауға болады, олар субъектінің күшімен бақыланады және оларды пайдаланудан субъект болашақта экономикалық олжа табады деп күтіледі.  Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға берсе, сатса, айырбастаса; болашақта алынатын экономикалық олжаға олардың тікелей қатысы болса. Материалдық емес активтерді субъект бақылай алатын болса, онда оның экономикалық олжа табу мүмікіндігі ашылады.

Келешек экономикалық олжа, осы материалдық  емес актив пен тікелей байланысты, егер олар мынадай жағдай алынса: болашақ экономикалық олжаны өсіруде материалдық емес активтердің ролі анықталса; субъектінің осы активті пайдалану қабілеттілігі мен ниеті болса; бүгінгі күнге пара-пар қаржылық, техникалық және басқа да ресурстар бар болып, субъектіге болашақта күтілетін экономикалық олжаны алуға қолайлы жағдай туғызса.

Материалдық емес (ұстап көру ге болмайтын) активтер — нақгы табиғи нысаны жоқ сезілмейтін  құндылыққа ие болғанымен материалдық  активтердің де, материалдық емес активтердің де құрамында кездесуі мүмкін.

Мысалға, кәсіпорын технологиялық құрал-жабдыкты басқару үшін, оны компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз ету керек, өйткені онсыз құрал-жабдықтар қызмет ете алмайды. Соңдықтан, бағдарлама ,-жабдықгың бөлінбейтін бөлігі болып саналады.

 

 

І Материалдық емес активтер   және олардың сипаттамасы.

1.1 Материалдық емес активтер   бағалау және тану.

Материалдық  емес  активтердің  түсуі  мен  шығарылуы «Материалдық  емес  активтерді» қабылдау – беру актісімен  рәсімделеді. Актіде  Материалдық  емес  активтердің  түрі    дәл  аталады  және  кәсіпорынға  берілген  күні   (кәсіпорвнда  жасалған  күні),   обьектінің  сипаттамасы,  оның  бастапқы  құны,  амортизация с және  басқа  қажетті  мәліметтері  көрсетіледі.  

 Материалдық   емес  активтерді қабылдап  алу   жөніндегі  акті  әрбір  обьектіге   бір  данадан  толтырылады.  Бірнеше  бір  тектес  материалдық   емес  активтерді  қабылдау  жөніндегі   ортақ  акт  жасауға  болады.  Акт  материалдық  емес  активтердің   обьектісі,  оларды   пайдалану   тәртібі  немесе  кәсіпорынның  мүліктік  құқықтарын  растайтын   құжаттармен  қоса  бугалтерияға  беріледі,  оған  бас  бугалтер  қол  қояды  және  кәсіпорынның  басшысы  бекітеді. Материалдық   емес  активтерді басқа  кәсіпорынға   бергенде  (сату,  тегін  беру)   акт  екі  дана  етіп  жасалынады:  беруші  және  алушы  кәсіпорын   үшін.  

Материалдық  емес  активтердің  нақты  балығы  мен  қозғалысын  есепке  алу  10  «Материалдық  емес  активтер» бөлімшесінің  шоттарында  жүргізіледі. Осы шоттардың дебеті  бойынша- Материалдық  емес  активтерді келіп  түскен  айдың  басы  мен  аяғындағы   қалдықтары  көрсетіледі  де,  ал  кредит  бойынша-материалдық  емес  активтердің  есептен  шығарылғандары  көрсетіледі.  2731  «Лицензиялық  келісімдер»  2732 «Бағдарламалық  жабдықтар,»  2733  «патенттер»,  2734  «ұйымдастыру  шығындары»,  2735  «Гудвилл», 2736 «Материалдық  емес басқа  да активтер»  

«Материалдық  емес  активтер»  бөлімшесінің  шоттарын  талдамалық  есепке  алу «Материалдық  емес  активтердің  мүліктік  емес  карточкасында  »   жүргізіледі.  Карточка  кәсіпорынға  түскен  маетиалдық  емес  активтердің  балық  түрлерін  есепке  алу  үшін  қолданылады. Материалдық  емес  активтердің   әрдір  жеке  обьектісіне  бугалтерияда  мүліктік  карточка  ашылады.  Карточка  «Материалдық  емес  активтерді алу  беу  актісінің  »,  техникалық  және  басқа  құжатардың,  кәсіпорынның  материалдық  емес  активтердің обьектісін  алғанын  растайтын  құжаттардың  негізінде  толтырылады.  Материалдық  емес  активтердің   басқа  кәсіпорынға  (ұйымға)  берген  кезде,  оынң  есептен  шыққаны  туралы  белгі  соғу  үшін  негізгі  «Материалдық  емес  активтерді алу-беру  актісі »  болып  табылады.    

Материалдық  емес  активтерді  жасау  кезінде  оның  құнын  анықтауға  бір  мысал  келтіріп  көрейік.  Өсімдік  қоспасынан  әзірленген  дәрі-дәрмекке  зерттеулерді  фармацевтік  зауыты  жүргізді.  2001  жылы  зауыт  300000  тенге  шығыс  жасады.  Ал  2002  жылдың  басына  сол  көрсетілген  шығынның  жұмсалғандығы  дәлелденді,  сосын  сол  аталған  технологияны  іске  асыру  үшін  2002 жылы  ақпанда  5000  тенге,  наурызда  250000 тенге  жұмсалған. 

Фармацевтік  зауыттың  30000  тенге шығарған  шығымы ,  дайындалатын  препараттың  технологиясының   сәйкес  келуіне  дейінгі  шығысы  74,40  шотының  дебетінде  және  4230,  3140,  3310,  1251  т.б.  шоттарының  кредитінде  есепке  алынады.  Ал  қалған  шығыны  (500+250=750)  материалдық  емес  активтер  ретінде,  «Тәжірибелік – конструкторлық  жұмыс  »  деп  аталатын  суб  шотын  кредитінде  және  2730  да»  шотының  дебетінде  есепке  алынады.   

Кейбір  материалдық емес активтер физикалық  заттың (алып жүрушілердің) құрамында болады, атап айтсақ: компыотерлік бағдарламамен қамтамасыз ететін — дискетте, заңды кұжаттау (лицеизия, патент) - қағазда болады, бірақ дискет топта да, қағаз да өз кезегінде қосалқы элементтер болып табылады және олар актиптік мәпін анықтау үшін негіз бола алмайды.

Бұған қарамастан, материалдықта, материалдық емес активтердің де есебінде көптеген ұқсастықтар бар, бірақ соңғының есебінде теңестіру немесе ұқсастыру, өлшеу, пайдалы қызмет ету мерзімін бағалау (анықтау) сияқты аспектілері өте күрделі болып саналады.

Кейбір  материалдық емес активтер фирманың басқа да активтеріне жеке теңестірілуі мүмкін, мысалға, патент, сауда маркісі  сияқтылары, ал басқалары болса жеке теңестірілмеуі мүмкін, керісінше, осындай  материалдық емес активтердің құны басқа да фирманың активтерімен тығыз  байланыста шығарылуы мүмкін: бұндай материалдық емес активтің қатарына гудвилл жатады, ол клиенттердің сеніміне немесе қызметкерлердің машықтық деңгейіне негізделеді. Мысал. Жоғары радиациялық (сәуле шашатын) зонада орналасқан фармацевтикалық "Феникс" кәсіпорны (дәрі-дәрмек препаратын өндіретін фармацевтикалық "Бота" фирмасымен лицензиондық келісім жасасты делік. Ол радиациондық сәуленің әсерінен болатын ауруларды емдеу үшін қажет,

Компанияның келешектегі экономикалық пайдасы (олжасы) жоғарыда аталған лицензиондық келісіммен де тікелей байланысты болады, егер де:

- сол жерде тұратын халықтың шығарылатын препаратқа деген сұранысы жоғары болса және онда жүргізілген әлеуметтік мәселелерге, сондай-ақ өндірілетін препараттың келешекте үлкен экономикалық пайда өкелетіндігіне толық сенім болса;

- препарат өндіру үшін компания басшылығы келісімді пайдалануға ниет білдіріп, ол оның бизнес-жоспарында көрініс тапса;

- кредиторлардың, жасалған келісім-шартқа сәйкес, қаржылық және басқа да қажет ресурстарды беруге ынтасы бар болса.

Субъекті  кей жағдайларда тиесілі занды  құжаттардың құқын рәсімдемей-ақ осы экономикалық олжамен басқа кәсіпорындардың шұғылдануына тиым сала алады. Егер де шығарылатын өнімнің технологиясы патенттелген болса, онда ол басқа субъектінің айналысуына тиым салады.

Материалдық емес активтерге: лицензиялық келісімдер, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер, патенттер, авторлық құқықтар, тауар белгілері, қызмет ету белгілері, фирма атаулары, төжірибелі-конструкторлық жұмыстар және т.б.

Материалдық емес активтер (МЕА) шартты түрде 4-топқа  бөлінеді.

Өндіріспен  байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа "ноу-хау", ЭЕМ мен мәліметтер базасын бағдарламалық жабдықтау, интегралды микросхемалар технологиясы, ұйымдастыру шығындары, белгілі бір формуланы пайдалану технологиясы немесе өнімнің сыртқы бейнесі, өнеркәсіптік үлгілері, сервитуттары және тағы басқалары жатады. "Ноу-хау" — құжаттама өндірістік озық тәжірибесін құжатталған түрінде көрсетілген нысан және т.б. түрінде көрінетін техникалық білімдерін айқындау үшін халықаралық қатынастарда қолданылатын термин.

Кең мағынасында "ноу-хау " техникалық құжаттама түрінде рәсімделген, бірақ патентгелмеген, белгілі бір өндірістің түрін ұйымдастыруға қажетті өндірістік тәжірибесінің техникалық, коммерциялық және басқа да қырсырларын көрсететін білім жиынтығы. Лицензиялық келісім-шарттарда, техникалық ынтымақтастық туралы шарттарда, лизинг те, "кілті қолма-қол" тапсырылатын құны бойынша бағалау. Алайда, меншікті тауар таңбаларын өзіндік құны арқылы есепке алған дұрыс болса, сатып алынған тауар таңбасын немесе тауар таңбасын пайдалану лицензиясын сатып алу құнымен, ал жарғылық капиталға үлес ретінде салынған тауар таңбасын нарықтық құнымен есепке алған жөн. Тауар таңбасының нарықтық құнын анықтау үшін арнайы есептеулер жүргізу керек.

Тауарлық таңбалар, қызмет көрсету таңбалары, тауардың шығу орындарының атауын қорғау және қолданумен байланысты туындаған құқықтық, экономикалық және ұйымдастыру қарым-қатынастары 1993 жылғы қаңтардың 18-і күні Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесі қабылдаған "Тауарлық таңбалар, қызмет көрсету таңбалары және тауарлар шығарылған жерлердің атауы туралы" Қазақстан Республикасы Заңымен реттеледі.

Қолдану (пайдалану) құқықтарымен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа жаңалық ашу құқығы, өндірістік ақпаратты қолдану құқықтары, копирайт (көшіру құқығы) лицензиялар және басқалар жатады.

Патенттер. Патент оның ұстаушысының патент қамтыған нәрсесін, процесін немесе қызмет түрін және дәл сондай әрекетті басқа тұлғаның жүзеге асыруына тиым салатын, бақылайтын, сататын, өндіретін және пайдаланатын құқық болып табылады. Патенттің күші оны берген мемлекеттің аумағында ғана жүреді. Патенттің қызмет мерзімі (15-20 жыл) ұлттық заңдармен белгіленеді. Сонымен қатар, патент деп белгілі кәсіппен, саудамен, тауар сатып алумен шұғылданатын тұлғаларға берілген құжатсаналады. Патент берілгенде патенттік алым (пошлина) ұсталынады. Патентті алуға көптеген ірі кәсіпорындар мүдделі болып келеді. Себебі, патент сатып алуға да, патенттелінген жаңалықтарды өндіріске енгізуге де қаржысы болуы керек.

Өнеркәсіптік үлгілер. Өнеркәсіптік үлгілерді пайдалануға айрықша құқықты растайтын патенттер қолданылып жүрген зандарға сәйкес беріледі. Өнеркәсіптік үлгілері: модельдерімен, суреттерімен немесе екеуінің қосындысымен берілуі мүмкін. Егер үлгінің қоғамдық белгілері Қазақстан Республикасында немесе шетелдерде, белгісіз болып келсе, оңда ол жаңа өнеркөсіптік үлгі болып табылады. Егер өнеркөсіптік үлгі өнеркәсіптік әдіспен бүйым ретінде жасалынып, шаруашылық айналымына түсуге дайын болса, онда оның өнеркәсіпте қолданылуға болатындығы мойындалады. Өндірістік үлгілер авторлардың шығармашылық еңбегі ретінде мойындалады. Егер оперкәсіптік үлгі бірнеше азаматтардың бірлескен еңбегінің жемісі, онда олардың бәрі өнеркәсіптік үлгілердің авторы болып есептелінеді. Өниеркәсіптік үлгілерге патент Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тыл тіркелген соң беріледі.

Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензия) өнеркәсіптік үлгіні пайдалану құқығы басқа тұлғаларға да (лицензиат) бере алады, ал соңғысы лицензиарга төлемдср беріп тұруы және келісімде қарастырылған басқа да іс-әрекеттерді орындауға міндетті. Өнеркәсіптік үлгілердің құқықтық, экономикалық және ұйымдастыру қатынастары Қазақстан Республикасы заңдарымен реттеледі.

Лицензия (еркіндік, құқық деген латын сөздерінен алынған) —қандай да бір операцияларды жүзеге асыруға құзырлы мемлекеттік органдарының берген рұқсаты. Лицензиялар келесі белгілері бойынша бөлінеді: Субъект бойынша:

- Қазақстан Республикасының заңды және жеке тұлғаларына берілетіндер;

- шетелдік заңды және жеке тұлғаларға, азаматтығы жоқ тұлғаларға, халықаралық ұйымдарға берілетіндер.

Қызмет  ету көлемі бойынша:

- негізгі (бас) - мерзімі шектеусіз, белгілі бір қызмет түрімен шұғылданатындарға, егер де олардың қызметі бір түтас технологиялық кешенге кіретін болса, онда бас лицензия қызметтің бірнеше түрімен шұғылданатындарға даберіледі;