Материалдық емес активтер амортизациясын , тозуын есептеу

ә) Келісімшарттық құнылың 15% ҚҚС сомасына:  «Алуға арналған шоттар» шот дебеті

«ҚҚС»шоткредиті                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      12 000.

Айырма  сомасы аударылды: 3430 «Төленуте тиіс шоттар» шот дебеті

1040 «Ағымдық шоттағы ақша» шот кредиті                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         24 000.

Өзара талаптарды қоса есептеу жүргізілді:

3430 «Төленуге тиіс шоттар» шот дебеті

«Алуға арналған шоттар»шот кредиті 92 000.

Ұқсас материалдық емес активке айырбастау нәтижесінде алылған материалдық емес активтің бастапқы құны айырбас активінің баланстық құны бойышпа танылады және табыс әкелмейтін мәміле болып саналады: 102 «Бағдарламамен қамтамасыз ету» шот дебеті

102 «Бағдарламаменқамтамасыз  ету»шот кредиті;  өзі жасаған  материалдық емес активтердің  бастапқы құны іс жүзіндегі  нақты тікелей жэне қосымша  шығындар сомасы бойыңша танылады, олар материалдық емес активтерді  мойылдау өлшемдері (критерийі)  мен анықтамасына материалдық  емес баптардың сәйкес келген  сәтінен бастап шеккендерін белгілеу  бойынша қолдануға арналған активті  жасау мен әзірлеу үшін байыпты,  ақылға қонарлық негізде таратылуы  мүмкін. Материалдық емес бапты  жасауға кеткен шығындар анықтама  мен елшемдерге сәйкес келетін  сәтке дейін активтің бастапқы  құнына кірмейді және кезең  піығындары болып танылмайды.

Материалдық емес активтерді құрған кезде барлық жұмыстар зерттеулер мен әзірлемелер сатыларынан құрылады.

Зертпгеулер сатысы — жаңа ғылыми немесе техникалық білім үшін әрекеттенген талап қуып алдын-ала қан жасаған, жоспарланған ізденістер. Бұл сатыға мылалар жатады: жаңа білім алуға бағытталған зертханалық зерттеулер жаңа зерттеу олжасыл немесе басқа білімді іздеу; болашақ өнім немесе өндірістік нұсқаларды жасау мен ұғымыл тұжырымдау. Зерттеу сатысында субъект болашақта экономикалық пайда әкелетін материалдық емес активтер бар екендігін айқара ашық көрсете алмайды, сондықтан мұндай шығындар кезеңнің шығындары болыл танылады.

Материалдық емес активтердің есебі

Зерттеу сатысындағы шығындар қалай көрсетілетінін қарастырайық: зерттеу жұмыстарына шығылдар шықты (қызметкерлерге еңбекақы есептелді еңбекті өтеу қорылан элеуметтік салық аударымы және басқа шығындар жасалды): 821 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шот дебеті,

7110 «Өнімді (жұмысты, көрсетілген қызметті) өткізу бойынша шығындар» шоттарының дебеті

3350«Қызметкерлермен еңбекті өтеу бойынша есеп айырысулар»,

3150 «Әлеуметтік салық»,

687 «Басқадай  кредаторлық берешек» әртүрлі  шоттардың кредиті       7000,0.

Әзірлеме  сатысы - ғылыми-зерттеу ізденістерінің немесе басқа ілімдерінің нәтижелерін жаңа немесе түпкілікті жетілдірілген процестерді, материалдарды, өнімдерді, жүйелерді және көрсетілетін қызметтерді жоспарлауға немесе әзірлеуте ауыстырып, көшіру. Бұл сатыға мыналар жатады: тәжірибелік үлгілер мен модельдерді жобалау, құрастыру (конструкциялау) және тестілеу, жаңа технологиямен құрал-аспаптарды, қалыптарды (шаблондарды), пішіндер (формалар) мен штамптарды жобалау; коммерциялық өндіріс үшін экономикалық қондырғыларды жобалау мен пайдалану; таңдалған баламалы материалдарды, құрылғыларды, өнімдерді, процестерді, жүйелерді немесе көрсетелген қызметтерді жобалау, құрастыру (конструкциялау) және тестілеу.

Субъект кейбір жағдайларда әзірлеме сатысында  материалдық емес активтерді үйлестіріп, бұл активтің болашақта экономикалық пайда әкелуі ықтимал екендігін  жариялап көрсете алады. Мысалы, фирманың экономикалық пайда алуы мақсатымен қайта жарақтануъш көздейтін бизнес-жоспар жасалады.

Әзірлеме  сатысындағы материалдық емес бапты  құрған кезде шығындар былайша көрсетіледі:

-  материалдық  емес активті жасауға шығылдар болды:

а) өндіріске  материалдар боеатылады.

8031«Материалдар» дебеті,

1317 «Материалдар» кредиті

ә) Қызметкерлерге еңбекақы есептелді

8032 «Өндірістік жұмыешылардың еңбегін өтеу» дебеті

3350 «Еңбекті өтеу бойынша қызметкерлермен есеп айырысулар» кредиті

б) еңбекті  өтеу жөніндегі аударымдар сомаеына

8033«Еңбекті өтеу төлемінен ақша аударулар» дебеті

Орындалған  жұмысты өзіндік құны есептеліп  шығарылады:

8010 «Негізгі өндіріс»,

8030 «Қосалқы өндіріс» шоттарылың дебеті

8011

8012

8013

6000,0;

кредиті                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               -   материалдық емес бапты мойындап, тану сәтіне дейін жасалған шығылдар бітпеген құрылыс ретінде көрсетілді:

8010«Негізгі өндіріс»,

8030 «Қосалқы өндіріс» шоттарының кредиті   6000_?0;

- материалдық емес активтерді мойылдалатын белгі өлшемдер мен анық-тамаларға сай деп тану сәтіне дейін:

Материалдық емес активтердің амортизациясыл есептеу

Материалдық емес активтердің амортизациясы (мүліктің ұсталлу, тозу дәрежесіне қарай құның  бірте-бірте төмендету) субъектінің  қызмет ету мерзімінен артпайды. Материалдық  емес активтердің амортизацияланатын сомасы оның пайдалы қызмет ету мерзімінің бағасына неғүрлым жуық негізді жүйелі түрде бөлінеді.

Материалдық емес активтердің амортизациясын есептеу 6 - «Негізгі қңзал-жабдыңтар есебі» БЕС-нда (Бухгалтерлік есеп стандарттары) белгіленген тәсілдер жолымен анықталады, бірақ қолданылатыл тәсіл активті қолданудан түскен экономикалық пайданы тұтыну үлгісін көрсетеді: Егер экономикалық пайданы тұтыну үлгісін анықтау мүмкін болмаса, онда тіксызықты есептен шьвгару тәсілі қолданылады.

Амортизацияланатыл құн - «бастапқы құн минус жойылу құны» болыл айқындалады;

Жойылу  құны нөлге тең есептеледі, егер:

1. Пайдалы қьвмет ету мерзімі соңында оны сатып алу туралы үшінші жақтың келісімі болмаса.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  

2. Мылаларға байланысты материалдық емес активтердің бұл түрі үшш белсшді нарық болмаса:

а) активтердің  пайдалы қызмет ету мерзімі соңында  мүндай нарықтың болуыла. 

ә) мүмкіндік, ықтималдық жоқ болса. Нарық белсенді деп саналады, егер:

- нарықтағы  тауарлар біртекті болса (компьютерлік  бағдарламалар нарығы);

-   мәмілеге келуге ниетті - сатушылар  мен сатыл алушыларды қай уақытта да табуға болатыл болса;

- сатыл алылатан жэне сатылатан тауарлар халыққа қолайлы, арзан бағаларда

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

Субъектінің күшімен жасалған материалдық емес активтерді өз арналымы бойынша қолдануда  қолданса, онда олардың дайындық кезеңінен  бастап, жасалған шығындарды 10 "Материалдық емес активтерінің" бөлімше шоттарының, "Материалдық емес активтерін жасауға кеткен шығындар" суб шотының кредитінен 10 "Материалдық емес активтер" бөлімшесінің тиесілі шоттарының дебетіне есептен шығарылады. 

Материалдық емес активтерді жасау  кезінде оның құнын анықтауга бір мысал келтіріп көрейік. Өсімдік қоспасынан әзірленгендері-дәрмек кезерттеулерді фармацевтік зауыты жүргізді. 2001 жылы зауыт 300 мың теңге шығыс жасаған. Ал 2002 жылдың басында сол көрсетілген шығынның жұмсалғандығы дәлелденді, сосын сол аталған технологияны іске асыру үшін 2002 жылы ақпанда 500 мың теңге, ал наурызда 250 мың теңге жұмсалған.

  Фармацевтік зауытының 300 мың теңге шығарған шығыны, дайындалатын препараттың технологиясының сәйкес келуіне дейінгі шығысы шотының бетінде және шоттарының кредитінде есепке алынады        Ал   қалған шығыны (500 + 250 =750) материалдық емес                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                             активтер ретінде, "Тәжірибелік – конструкторлық жұмыс" деп аталатын суб шоттың кредитінде және басқа/ да" шотының дебетінде есепке алынады.