Тауарлы материалдық босалқылар

Материалдардың қалдықтарының  кітабы бір ай бойы бухгалтерияда  сақталады және оны материалдардың қалдықтары туралы мәліметтерді алу  үшін пайданылады. Айдың аяғында  кітап бухгалтериядан қоймаға беріледі, қойма меңгерушісі есепті жылдың аяғында материалдық құндылықтардың қалдықтарын оған түсіріп, өз қолын  қойып оны растайды. Материалдар  қалдықтарының кітабы кейінгі 1-3 күні бухгалтерияға тексеруге және топтар мен тауарлы-материалдық құндылықтарды  есепке алу жөніндегі шоттар бойынша  жинақталған есебі беріледі. Материалдардың қалдық кітабы төменде келтірілген.

Айдың аяғында материалды жинақтап есепке алудың жинақтаушы тізімдемесіндегі қалдықтар туралы әрбір есептік  топ бойынша салалық түрдегі  дерек материал қалдықтарының кітабындағы  топтарының жиынтығымен салыстырылады.бұл  деректер сәкес келуге тиіс, өйткені  қоймадағы және бухгалтериядағы  жазбалар бір құжаттың негізінде  жазылады.

Бухгалтерияда материалдың  жинақтама есебінің жинақтаушы тізімдемесінің негізінде немесе материалдық жағынан  жауапты адамдардың материалдық  құндылықтардың қалдықтары мен қозғалысы  туралы есеп берулерінде «Материалдардың  ақша түріндегі қозғалысы» деген  тізімдемесі жасалынады. Бұл тізімдемеде  материалдық құндылықтардың қоймадағы  немесе материалдардың жауапты адамдар  арасындағы қозғалыс көрсетіліп, нақты  өзіндік құнымен есептік бағалары бойынша бір айдағы материалдық  құндылықтардың қалдықтары мен кірісі туралы деректері шығарылады. Олардың  негізінде материалдық салалық  және пайыздық ауытқулары анықталады.

Табылған процент бойынша  жұмсалған материалдардық құндылықтардың нақты құны шығарылады. Тізімдеме  екі бөлімнен тұрады: тізімдеменің бірінші бөлімінде кәсіпорында  түскен материалдардыцң нақты өзіндік  құны мен есептік бағасының арасындағы ауытқулар анықталады. Тізімдеменің екінші бөлімінде екінші бөлімін  «Материалдардың синтетикалық есебінің жинақтаушы ведомствосы» немесе «Материалдық құндылықтардың қозғаласы менқалдығы туралы есеп беруі» мәліметтерінің негізінде  жасалады. Бұл бөлімнің деректері  «материалдар» мен «Тауарлар» шоттары  жөніндегі мәліметтер Бас кітаппен салыстырылады.Тізімдеменің екінші бөлігі төменде келтірілген.

Бухгалтерияда жинақтау ведомосінің  немесе материалдың жауапты адамдардың материалдық құндылықтардың қалдығы  мен қозғалысы туралы есептемесінің  негізінде «Материалдардың ақшалай  өлшемдегі қозғалысы» деген № 10 ведомосі жасалады. № 10 ведомосі талдамалы  есептің деректерін материалдық  құндылықтардың талдамалы есебінің көрсеткіштерімен ұйымдастыруға арналған.

Келіп түскен материалдық  құндылықтардың құны жинақталмалы шоттардың  немесе есептік топтардың келісімінде  есептік бағалар бойынша келтіріледі. Сонымен бірге ведомосте сатып  алынған материалдық құндылықтарын  нақты құнының олардың есептік  бағағсы бойынша құнынан ауытқуының есебі жүргізіледі. № 10 ведомос материалдар  шығыстарын шығыстың бағыты бойынша  бөлуге қызмет етеді.

№ 10 ведомос бірнеше бөлімнен тұрады: 1-ші бөлім нақты өзіндік құн бойынша жиынтық деректер мен ай ішіндегі келіп түскен материалдардың есептік құнын көрсетуге арналған. Бұл деректер әртүрлі журнал –ордерлерден ( №6, №10, №3, №7, №1 және т.б.) көшіріледі. № 10 ведомостің екінші және, одан кейінгі бөлімдері материалдың құндылықтарды сақталу жері бойынша кірісін, шығысын және қалдығын ақшалай өлшеммен көрсетуге арналған. Бұл деректер материалдық есеп берудің сальдолық жинақтаушы ведомостерінің негізінде толтырылады, ал оларда – материалдық құндылықтардың қозғалысы мен қалдығы есептік бағамен келтірілген. Материалдың толық нақты өзіндік құны есептік бағалар мен ауытқулар бойынша материалдар құнының саласы ретінде анықталады. Материалдың қозғалысын есепке алу жөніндегі жөніндегі шоттардың корреспонденциясын қарастырайық:

1.     Мынадай материалдық құндылықтар қоймаларға келіп түсіп, кіріске алынады: 20-шы «Материалдар» бөлімшесінің шоттары (1310) дебеттеледі де, ҚР-да ҚҚС төлеушілерден түскен материалдық материалдық материалдардың құнына, 1420-ші «Қосылған құн салығы» шоты дебеттеліп – жабдықтаушылардың жалпы салықтық шот-фактурасындағы саласына 4110- шоты белгіленеді.

2.Негізгі құралдарды жоюдан  алынған материалдарды кіріске  алған кезде: 1310 «Шикізаттар мен  материалдар» шоты дебеттеледі де,«Негізгі емес қызметтен түскен басқадай табыстар» шоты кредиттеледі.

3.Өндірістегі алынған  шоттарда, өндіріс қалдықтары, өндірістен  қоймаларға қайтарылған материалдар  кіріске алынған кезде:

1310 «Шикізат пен материалдар»  шотының дебетінен және

2930 «Аяқталмаған құрылыс»,

8040 «Үстеме шығыстар»,

  «Зілзала апаттарынан болған шығын »,

 « Материалдар» шоттары  кредиттеледі.

4.Кәсіпорынға тиесілі емес қоймаларда материалдарды                                                                                                            

тасымалдау, түсіру, сақтау жөніндегі шығыстар төленді.       

  Д^т                                                             К^т                             

   1310                               4110, 1250, 1060, 1010, 3350, 3420,4220. 

5.Қоймадан берілген материалдардың  шығысы:      

        Д^т                                          К^т                                    

1) 1310                                   1310

Егер ТМҚ келісім шарттағы бағасы бойынша сатылса, онда 1210, шоты дебеттеледі де, 6010 кредиттеледі.

Синтетикалық және аналитикалық тауарлар жалпы соманың көрсеткіште  № 11 журнал –ордерде кредит шоты 1330 «Сатып алынған тауарлар» сату мекемесі

Бойынша түгелімен. № 11 журнал –ордерде, сонымен қатар, 1210 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі»,1220«Еншілес ұйымдардың дебиторлық берешегі» және 6010 «Негізгі қызметтен түсетін табыс» бөлімшесінің шоттарында арналған.

Аналитикалық құн есебі  тауарлар қозғалысын МЖА – ға «Материалдардың  қозғалысы бойынша ведомосіі» құжатын  пайдалануға болады, оған №  6 журнал –ордер арналған.

Ұсынылатын «Материалдардың  қозғалысы бойынша ведомосі»  құжаты енгізілген өзгерістерді ескергенде келесідей болады.Өзіңізге белгілі, журнал –ордерлерге және ведостарға бірінші ретті құжаттар негізінде, тауарлы есеп беруге қосымша салынған, олардың түсу уақытын ескере отрып.

Сауда кәсіпорындарына бір  ведомос жүргізу ыңғайлы, себебі көптеген жеке ведомостарды жазбауға рұқсат етеді. «Материалдардың қозғалысы  бойынша ведомос» әрбір вариантта  сату бірлігіне бір жол арналады, ол кезектілік сату бірлік көшірмесіне сай келеді. Арналған жол әрбір ведомосте тұрақты және жол нөмірі тұрақты болуы және жол нөмірі тұрақты болуы тиіс. Сол нөмір мен жолды тауарлық есеп беруде көрсетіп кету керек. Бұл МЖА ай соңындағы соңғы көрсеткіштерді тез тауып тексеру үшін керек.

Ведомостегі жазуларды тауарлық бірлікпен атын көрсетумен басталады, сосын күнін және тауарлы есеп берудің нөмірі және шығыс шотарының тауарлардың есеп беру бөлігі ведомоске көшіріледі. Содан кейін жиынтық сома дебет «Сатып алынған тауарлар» және  «Орын толтыруға жататын қосымша құн салығы» және олар «Кіріс бойынша тауарлар жиынтығы» және сома «Барлық кіріс ыдыстар бойынша» ауыстырылады. Содан кейін осы түрдегі шығыс құжаттарының жиынтығы бойынша шығыс есептеледі.  

2.2.     Материалдық жауапты тұлғаның   есеп  беруі

Тауарлар мен ыдыстардың саны мен сапасын және ақшалардың сақталуын қамтамасыз ету үшін материалдардың жауапкершілік енгізілген және ол жүктелген  қызметкерлер материалды жауапты тұлғалар деп аталады.

Қоймадағы материалдық босалқыларды есепке алуды материалды ееспке алуды  материалды жауаптыц немесе олардың  келісімдерін жұмысын атқаратын  есепшілер (операторлар) материалдарды  есепке алу үшін арналған карточкаларында  жүргізеді. Босалқылардың әрбір  номенклатурысының нөміріне жекелеген  карточкалар ашады да, содан соң  ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.

Алған карточкаларда қоймада  материалдардың сақталатын орнын сипаттайтын  реквизиттерді толтырады. Карточкаларға  жазбалар құжаттардың негізінде  жазылады. Материалдарды ескере алудың толтырылған карточкасы төменде  келтірілген.

Егер қоймадағы материалдық  қорлардың қалдықтары қорлардың  белгіленген нормасынан жоғары немесе тең болса, онда қойма меңгерушісі  бұл туралы жабдықтау бөліміне хабарлауы  тиіс. Бұл мақсатта қорлардың белгіленген  нормаларынан нақты қалдық қорының  ауытқушылығы туралы дабыл анықтамасы қолданылады. Анықтаманы бір дана етіп қойма меңгерушісі материалдарды  есепке алу карточкасының  деректері бойынша жасайды. Анықтамаға деректерді енгізудің өлшемдерін субъектінің материалдық-техникалық жабдықтау бөлімі белгілейді.

Бухгалтерияға берер алдында  жазбалардың дұрыстығы және карточкадағы қалдықтардың шығарылуы қойманың өзінде тікелей тексеріледі. Материалдық  құндылықтардың қозғалысын рәсімдейтін  құжаттарды бухгалтер қоймадағы  «Құжаттарды қабылдау - өткізу тізімінің» негізінде қабылдайды. Тізім  реестрдің нысаны төменде келтірілген.

Жетіспеушілік және материалдық  жағынан жауапты адамдардың қызметіндегі тәртіп бұзушылықтар туралы, сондай-ақ іріктеп тексерулер мен өткізілген нұсқамалардың нәтижелері туралы бухгалтерияның қызметкері бас бухгалтерге хабарлауы  тиіс.

Айдың аяғында қоймаға  бухгалтериядан материалдардың қалдықтарының  есепке алынатын кітабын қоймашыға  береді, оған қойма меңгерушісі материалдарды  есепке алу карточкасындағы қалдықтарын  көшіріп жазады. Мұнан кейін деректерді салыстыра отырып тексеру үшін материалдық  босалқы қорлардың есептік топтары  бойынша және бүтіндей алғанда кітап  бойынша жиынтығын бухгалтерияға  қайтарады.

Сөйтіп, қойма меңгерушісі  материалдарды есепке алуға, олардың  карточкаларын жүргізуге, құжаттардың  тізімдерін жасауға және қойма есеп кітабынның қалдықтарын шығаруға міндетті.

Есеп беру түрлері мен  мәні. Материалды жауапты адам басшы  тағайындаған белгілі бір мерзімде бухгалтерияға бірінші ретті  кіріс және шығыс құжатын есеп беру ретінде тапсырып отыруы тиіс. Ол әрбір шаруашылық операциялар  тауадың шығуы және түсуімен байланысты болады. Тауардың түсуі мен шығуы  көлемі мен жиілігіне байланысты болады.

Қызмет жасау саласына байланысты көтерме сауда кәсіпорында  тауарлар түрі, тауарлық операциялар  көлемі және құжат айналымы көп болғандықтан, аналитикалық есепке алу тауарларды  бухгалтерияда материалды жауапкершілікті адамдар тіркемелелі құжаттарды тапсыру реестрі немесе тауарлап есеп беруді құрайды. Реестрда тек кіріс және шығыс құжаттарының аттары, олардың нөмірлері мен күні көрсетіледі. Соңында, құжаттар мөлшерін көрсетеді. Реестр – тек құжаттар тізімі, онда т.б. мәліметтер болмайды. Көтерме сатуда көп тараған және МЖА тауар қозғалысының есеп беру үлгісі «Тауарлық есеп беру», ол тауарлардың қордағы қозғалысын және қалдығын көрсетеді.

Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары бухгалтерлік есепке қаржылық – шаруашылық іс - әрекетке енгізгеннен  бастап тауарлы операцияларды есепке алу әдісі өзгерді. Тауар түскенде бір бөлек шотта салық қосылған сома мөлшерін айқындайды, жіберушілерге  орын толтыратын, сатып алғанда тауарлар екі бағада көрініс табады. Сату құнымен және бұл тауарлар МЖА-н  есеп бағасымен алынып тасталады. Көтерме  баға мен бөлек сату кәсіпорындарда өзгерісті ескере отырып келесі унифицияланған формадағы тауарлық есеп беруді төменде  көрсетіп өтемін . Онда құру және толтыру  тәртібінің ерекшелегі көрсетіліп өтіледі. Тауарлық есеп беру болады.Кәсіпорында кіші көлемде тауар кезінде МЖА және тауар жіберіп тұрғанда кіпріс- шығыс накладнойы екі көшірмеде жасалады. Бірінші көшірме тауар қабылдаған адамға жіберіледі, ал екіншісі  - қоймада қалады.

Әрбір МЖА есеп беруі аналитикалық тауарлар есебі, қаржы құралдардың  есебі, ол қол астындағы тауарлардың  көлемін айқындап отырады.

МЖА есеп беруі кәсіпорында  қандай үлгіде болмасын бірнеше бөлімнен тұрады. Есеп беру бастапқы бөлімді  толтырудан басталады, онда кәсіпорынға  аты мен нөмірі (бөлім, секция), фамилиясы  және МЖА аты –жөні, айлық тауар  айналым жоспары және тауарлы  қалдықтардың нормативі; ол норматив мекеме басшының тағайындалған мөлшеріне  сәйкесті келеді, есеп беру нөмірі және есеп беру мерзімі, қай мерзімге есеп беру құралатыны көрсетіледі.

Есеп беру жыл басынан  жыл соңына дейін МЖА-м бірінші  нөмірден бастап нөмірленеді. Егер МЖА  жұмысқа жыл ьасынан кіріспесе, сол жұмыс бастаған күннен бастап нөмірленеді.

Есеп берудің келесі бөлімінде  есеп беруде тауарлар мен ыдыстардың есеп беру жыл басына қалдығы жазылады, ол қалдықтар тексерілген және қабылданған  бекітілген тәртіпке өткен жыл бойынша  «Есеп беру мерзімінің аяғына қалдығы» немесе инвентаризациялық тексеруден  алынады. Қалдықтар және тауарлар есеп беруінде мекеме есептік саясатын аналитикалық есеп  есептік бағасымен көрсетіледі. МЖА көтерме кәсіпорында тауарлық есеп беруде бірінші бес бөлімдерін кіріс жән ешығыс бөлімінде толтырады, онда жеке нөмірі және кіріс және шығыс құжаттарының күні, жабдықтаушылар мен  сатып алушыларды аттары, тауарлардың нақты өзіндік құны бойынша көрсетіледі.