Меншікке қарсы қылмыстар

МЕНШІККЕ ҚАРСЫ  ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ ӘДІСТЕМЕСІ

І. Кіріспе.

ІІ. Негізгі бөлім.

1. Меншікке қарсы қылмыстардың криминалистік сипаттамасы
1. Меншікке қарсы қылмыстар түсінігі және  түрлері
2. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы
2. Меншікке қарсы қылмыстардың жеке түрлері бойынша тергеу әдістемесі
1. Ұрлықты тергеу әдістемесі
2. Тонау мен қарақшылықты тергеу әдістемесі
3. Алаяқтықты тергеу әдістемесі
4. Қорқытып алуды тергеу әдістемесі
5. Сеніп тапсырылған мүлікті иемденуді және ысырап етді тергеу әдістемесі

ІІІ. Қорытынды

IV. Қолданылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе.

 

Қазақстан Республикасының конституциясы  бойынша Қазақстан Республикасында  мемлекеттік меншікпен жеке меншік танылады және бірдей қорғалады.

Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану  сонымен қатар қоғам игілігіне  де қызмет етуге тиіс. Меншік субьектілері мен объектілері меншік иелерінің өз құқықтарын түзеге отыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді.

Кез-келген заң бұзушылық мінез-құлық  қоршаған ортаға, қоғамға, белгілі бір  мөлшерде қауіп әкеледі. Ал, қылмыс дегеніміз - қоғам үшін ерекше қауіпті құбылыс. Жасалған қылмыс үшін ең алдымен қылмыскердің құрбаны зардап шегеді.

Қылмыс - қоғам үшін қауіпті заң  бұзылушылықтың өрескел көрінісі, ол заң тиым салған, заңмен жазаланатын  әрекет немесе әрекетсіз өрескел қылықтар. Қылмыс алуан түрлі болып келеді.

Сондықтан саналы азаматтар  құқық қорғау органдарына көмек  көрсетіп отыруы тиіс. Егер  ойлап  қарасақ, мұның өзі - адал ниетті, заңды  мүлтіксіз орындап жүрген адамдардың өздерін қорғауға қажетті іс.

Меншік иелерінің заңды  құқықтары азаматтық құқықтық нормамен, сондай-ақ меншік құқығына қоғамға  қауіпті іс-әрекет арқылы қиянат жасалғанда қылмыстық құқық нормасы арқылы да қорғалады.

Меншікке қарсы қылмыстың  аса қауіпті өсу тенденциясы  құқық қорғау органдарының олармен терең және нақты күресуін қажет етеді. Қылмысты болдырмау, ашу және тергеу құқық қорғау органдарының маңызды мақсаттарының бірі болып табылады.

Қылмыстық заңда бөтенің  меншігіне қылмысты түрде қол  сұғу үшін жауаптылық меншік қатынастарын қол сұғу тәсілдеріне байланысты дараланып, жікке- нысанға бөлінеді. Бөтен мүлікті  алу ашық немесе жасырын күш қолданып немесе күш қолданбай, алдау немесе сенімге қиянат жасау  тәсілдарі  арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

Сондықтан заң шығарушы қазіргі қолданып жүрген қылмыстық заңдақылмыстардың мынадай нысандарын атап көрсеткен: ұрлық (175 бап); тонау (178 бап); қарақшылық (179 бап); алаяқтық (177 бап); сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету (176 бап);

Қылмыстардың осы көрсетілген  нысандарының әрқайсысы өзінің ерекшеліктерімен оқшаулану арқылы өзіне ұқсас құрамдардан ажыратылады. Сондықтан да қылмыстардың әрбір нысанына жататын қылмыс құрамының заңдылық белгілерін дұрыс анықтау осы тұрғыдағы қылмыстарды дұрыс саралаудың негізгі кепілі болып табылады.

Біз осы диплом жұмысын  орындаудан бұрын алдымызға мынандай мақсат қойдық:

1. меншікке қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесін саралау зерттеу, сонымен қатар методикалық ңұсқалар келтіру.

Бұл мақсатқа жету үшін  мынандай міндеттер анықталды:

1. меншікке қарсы қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасына талдау жасау;
2. меншікке қарсы қылмыстың кейбір жекелеген түрлері бойынша тергеу әдістемесін зерттеу, талдау жасау, сонымен қатар теория тұрғысынан  методикалық ңұсқау беру.

Осы жұмысты орындау  барысында мынандай зерттеу әдістемесі қолданды:

1. Диалектикалық әдіс
2. Салыстырмалық әдіс
3. Талдау және саралау әдістері
4. Теория мен тәжірбені ұштастыру әдістемесі

Сонымен бұл дипломдық  жұмыстың зерттеу пәні болып  меншікке қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесінің  құрылымы табылады.

Дипломдық жұмысты орындау  барысында Қазақстандық және шет  елдік ғалым мамандарының еңбектері  оқылды, яғни Р.С. Белкин, Е.Р. Российская, В.А. Образцова, Н.А. Селеванов, А.Ю. Аубакиров, Е.О Алауов, және тағы басқалары.

Бұл жұмыс кіріспе  бөлімінен, 2 тараудан, 7 параграфтан және қорытынды бөлімдерден тұрады. Жалпы көлемі        бет.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Меншікке қарсы қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы

 

Қазақстан Республикасының  Конституциясы бойынша Қазақстан  Республикасында мемлекеттік меншікпен жеке меншік табылады және бірдей қорғалады. Меншік субьектілері мен обьектілері, меншік (6 баптың I-тарауы) иелерініңөз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді (6 бап II-тарау).

Адамның құқықтары мен бостандық жүйесінде меншікке құқықтың алатын орны ерекше, себебі ол адамның жеке бастық сәттілігін сипаттайтын көрсеткіш. Бұл құқықтар экономикалық қатынастарды реттейді, сондықтан да олардың атқаратын міндеті көп.

Әлеуметтік құндылықтар  жүйесінде меншікке құқық адамның әлеуметтік игіліктерінің ішіндегі ең маңыздысы ретінде саналады. Сондықтан да, бұл игілікке қол сұғушылық адамның өз басына қол бұзушылықпен пара-пар. Меншікті  қылмыстық қол сұғушылық қорғау Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады.

Меншікке қарсы қылмыс-мүліктің меншік немесе өзге иеленушісіне залал  келтіре отырып немесе залал келтіру  қауіпін тудырумен байланысты қылмыстық  кодексте көзделген нысандар арқылы жасалатын қасақаналық немесе абайсыздық іс-әрекеттерді айтамыз.

Меншікке қарсы қылмыстың  болып азаматтық құқық бойынша  меншік обьектілері деп танылған кез-келген бұйымдар мен мүліктер танылады.

Меншікке керек қылмыстық  затына адам еңбегі  арқылы жасалған кез келген материалдық дүниелер заттар жатады. Сондай-ақ ақша, бағалы қағаздар, айналымнан алынбаған басқс да қозғалатын немесе қозғалмайтын мүліктер жатады. Меншікке қарсы қылмыстардың тектік объектісі меншіктер қатынасы, яғни жеке немесе ұжымдық тұтынуға, не өндірістік қызметті жүзеге асыруға арналған материалдық игіліктер бөлу саласындағы қоғамдық қатынастар болып табыламы.

Меншікке қарсы қылмыстардың тектік объектісін меншік деп қарастыруға  болады. Қазақстан Республикасының  азаматтық кодексінде сәйкес меншік құқығы дегеніміз – субъектінің өзіне тиесілі мүлікті  иемденуге, пайдалануға, оған билік жасауға құқығын заң актілерінің мойындауы және қорғауы. Меншік иесінде өз мүлкін иелену, пайдалану және оған билік жасау құқығы болады. Меншікке қарсы қылмыстар туралы тараудағы заң нормалары мен қорғалатын тікелей объект ретінде меншіктер қатанасының мәнін осы құқықтар құрайды.

Иелену құқығы дегеніміз  – мүлікті іс жүзінде иелену мүмкіндігінің  заң мен қамтамасыз етілуі. Бұл  құқық адамның мүлікке өз қалауынша  ықпал ету мүмкіндігін құрайтын мүлікке нақтылы ие болуды білдіреді. Мысалы, мемлекет жерге, оның қойнауына, су ресурстарына, өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне жәнә т.б ие болды, азамат жеке автомобильге, жиһазға және т.б ие бола алады.

Иелену құқығы заңмен қорғалады. Мүлікті иелену құқығыбасқа адамға берілуі мүлкін. Мысалы, коммисия, сақтау және т.б шарттар бойынша коммиссионер берілген мүліктің сақтаушысы, заң нгізінде иелену құқығын және т.б құқықтарды жүзеге асырады.

Пайдалану құқығы дегеніміз- мүліктен оның пайдалы табиғи қасиеттерін  алудың, сондай-ақ одан пайда табудың заң жүзінде қамтамасыз етілуі. Пайдалану кезінде меншік иесінің өзіне тиесілі мүлікті кәдеге жаратуы өзінің тұтынушылық сезімін қанағаттандыру үшін одан пайда табуы қажет. Мысалы, адам кіржуғыш мақсатына өзінің шаруашылық мақсаттарына пайдаланса, ал азық түлік өнімдерін қоректену үшін пайдаланады және т.б

Мүлікті, техниканы шаруашылық мқсатта пайдалануды, сондай-ақ ұйымдар  да жүзеге асырады.

Олар мүлікті алдарындағы  мақсатты орындау үшін пайдаланады  пайдалану құқығы да заңмен қорғалады.

Билік ету құқығы дегеніміз- мүліктің заң жүзіндегі тағдырын белгілеу мүмкіндігінің заңмен қамтамасыз етілуі. Билік ету құқығы меншік иесінің мүліктің заңдық жағдайын анықтап  өзгерте отырып, мүлікке байланысты құқықтық қатынастарды белгілеу немесе тоқтату құқығы (мысалы, сату, айырбастау, сыйлау,жойып жіберу, жедел басқаруға беру және т.б). Билік ету құқығы тек меншік иесіне тиесілі.

Меншік иесі өзіне  тиесілі  мүлікке қатысты өз қалауы бойынша кез келген әрекеттер  жасауға, соның ішінде бұл мүлікті басқа адамдардың меншігіне беріп, иелігінен шығаруға, өзі меншік иесі болып қала отырып, оларға мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі өз өкілеттілігін тапсыруға, мүлікті кепілге беруге және оған басқа да әдістермен ауыртпалық түсіруге, оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы.

(Қазақстан Республикасының  Азаматтық Кодексінің -188 бабының  3 тармағы). Меншікке қарсы жасалған  әрбір ұрлық және басқа да  қылмыс қоғамға қауіпті, себебі  ол көрсетілген қатынастарды  бұзады. Қылмыстық кодекстың ерекше  бөлімінің «меншікке қарсы қылмыстар» тарауында бекітілген баптардың диспозицияларының мазмұны бұл қарастырылып отырған қылмыстардың тікелей объектісі бөтенінің меншігі екендігін көрсетеді. Кейбір қылмыстарда (ұрлық, тонау, алааяқтық, т.б). Тікелей объектілер тектік объектілерге сәйкес келеді. Заң әдебиеттерінде тікелей объектілер ретінде меншіктің нақты нысанын, оның мемлекеттік, кооперативтік, жеке мншік,муниципалдық не жекенген ұйымдардың меншігі болып табылуына байланысты қарастыру керек деген пікір айтылған,мұндай ұсыныспен келісуге болмайды, себебі Қазақстан Республикасының конститутциясы мнешіктің кез келген нысанын бірдей қорғауды жарйялап отыр. Сондықтан да ұрлықты бөтен мүлікті иеленуді, тағы басқандай әрекетерді саралау үшін ұрлаған мүліктің қандай нысандағы меншік екендігінін маңызы жоқ.

Объктивтік жағынан  алғанда меншікке қарсы қылмысты заң шығарушы қылмыстың материалдық  құрамы бойынша қарастырған.

Сондықтан да, олардың, объективті жағы үш міндетті белігіден тұрады іс- әрекет, зардап және іс-әрекет пен зардап арасындағы себептің- зардаптық байланысы. Тек қарақшылық пен қорқытып алушылық қана формальды қылмыс болып табылады, себебі бұлардың міндетті белгісі- тек қылмыстық іс-әрекет. Яғни, бұл қылмыстардай зардап қылмыс құрамын ың тегінен жатыр. Қылмыстық зардапты әрқашанда материалдық сиппат болады, мүліктік залал туындайды.

Меншікке қарсы жасалған кейбір қылмыстарда құрамының объективтік  жағының міндетті түрдегі элементті  қылмыс жасаудың тәсілі (күш қолданып немесе қолданбай, жасырын немесе ашық) болып табылады.

Меншікке қарсы қылмыстың  субъектісі заңда белгіленген жасқа  жеткен, есі дұрыс адам бола алады, яғни қылмыс субъектісі жалпы бір  қылмыста- мүікті иеленіп алу немесе ысырап етеге –қылмыс құрамының  міндетті элементі арнаулы субъект  болуға тиіс. Кейбір қылмыстарда арнаулы субъект сараланған құрамының нышаны ретінде алынады,мысалы, қызмет бабын пайдаланып жасалған алаяқтық (Қылмыстық кодекстің 177 бабы 2 бөлімінің «в» тармағы), алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіру (Қылмыстық кодекстің 182 бабының 1 бөлігі), жерге заттай құқық бұзу (Қылмыстық кодекстің 3 бөлігі). Қылмыскердің жасына қарай жауаптылық жүктеуге байланысты мүлікке қарсы жасалған барлық қылмыстарды екі топқа бөлуге болады. 16 жастан бастап жауаптылық көзделген қылмыстарға сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету (Қылмыстық кодекстің 176 бабы ) алаяқтың (Қылмыстық кодекстің 177 бабы), алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіру (Қылмыстық кодекстің 182 бабы),көрнеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып алу немесе сату (Қылмыстық кодекстің 183 бабы), интелектуалдық меншік құқығын бұзу (Қылмыстық кодекстің 184 бабы ), жерге заттай құқықтарды бұзу (Қылмыстық кодекстің 186 бабы), бөтен адамның мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру (Қылмыстық кодекстің 188 бабы), автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иелену және ауырлататын мән-жайлардың болмауы (Қылмыстық кодекстің 185 бабтың 1 бөлімі).

Аурылытатын мән-жайларсыз  бөтен адамның мүлкін қасақана жою  немесе бүлдіру (Қылмыстық кодекстің 187 бабынын 1 бөлігі) жатады. 14 жастан бастап жауаптылық көзделген қылмыстарға ұрлық (Қылмыстық кодекстің 175 бабы), тонау (Қылмыстық кодекстің тің 178 бабы), қарақшылық (Қылмыстық кодекстің 174 бабы), қорқытып алушылық (Қылмыстық кодекстің 181 бабы), ауырлататын мән-жайлардың автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иелену (Қылмыстық кодекстің 185 бабының 2-4 бөліктері),