Асосхои иктисоди

[амзамон КВДЧ «Тоxикагролизинг» 24 маркази хизматрасонии техникиро дар xум{урb  ташкил намуд, ки ба манфиати хоxаги{ои де{rонb хизмат мерасонанд. [оло 54 МХТ дар xум{ури фаъолият дорад.

КВД-и «Мадад»  низ, фаъолияти исте{солиашро бештар намуда, дар давраи {иосботи ба маблаuи 350 {азор сомонb хизмат расонида, ба маблаuи 1млн.645 {азор сомонb rисм{ои э{тиёти ворид намудааст.

Дар ваrти дидабаромадани омодагии техникаи кишоварзb дар хоxаги{о вилоят, ша{р ва но{ия{о аз тарафи мутахассисони вазорат, нозирони назорати давлатии техникb камбуди{ои зиёд ошкор карда шуда, нисбат ба 576 ро{бар ва шахсони мутасадди ба маблаuи 5566 сомонb xарима муrарар намуда, ба манфиати буxа ситонида шудааст.

Тибrи xадвали муайяншуда Вазорати кишоварзb ва корхона{ои зерсохтори он дар {амбастаги бо Маrомот{ои иxроияи {окимияти давлатb дар ма{ал{о бо маrсади таъмини а{олии ша{ри Душанбе бо ма{сулоти тару тоза ва нисбатан арзон 32 маротиба ярмарка{ои ма{сулоти кишоварзиро ташкил намуда, 1200 тонна ма{сулот пешкаши харидорон крда шуд. [амзамон, 28 феврали соли 2009 дар боuи «Дустии халr{о»-и пойтахт ярмарка-фурeши ни{ол{о, кeчати гул{о ва тухмии зироати кишоварзиро ба фурeш бароварданд.

29 декабри соли 2009 бо ташаббуси Вазорати кишоварзb ба сохтмончиёни НБО-и ша{ри Роuун дар {аxми 39 тонна мавод аз xумла орд, картошка, пиёз, тухм, мо{и ва гeшт ба фурeш бароварданд, ки нарх{ои ин ма{сулот нисбат ба бозор 50 фоиз арзон мебошад.

Дар давоми соли 2009 бо маrсади иxрои амри Президенти мамлакат аз 4 марти соли 2005, та{ти №АП 1677 ва наrшаи тасдиr намудаи ро{бари дастго{и иxроияи Президенти Xум{урии Тоxикистон наrша чорабини{о тартиб дода, тибrи он 14 маротиба нишаст{ои матбуоти ва брифинг бо иштироки ВАО-и ватанию хориxи ташкил намуд. Масъала{ои му{ими со{а, аз xумла: rабули консепсияи сиёсати аграрии со{аи кишоварзb, оид ба таъсири манфии офат{ои табии, барномаи рушди тухмипарварb, муборизаи зидди малах, рушди со{аи мо{ипарварb, xамъоварии миллион тонна uалла дар xум{урb ва инчунин, xамъбасти фаъолияти вазорат дар {ар семо{а мавриди пешни{оди хабарнигорони восита{ои ахбори оммаи ватанию хориxи гардонида шуд.

Натиxаи фаъолияти со{а{ои зертобеи вазорат ва кули со{а{ои бахши кишоварзии мамлакат бармеояд, ки кишоварзони xум{ури соли сипаригардидаро хуб анxом доданд. Соли xори азм доранд, ки исте{соли ма{сулоти кишоварзиро дар {аxми зерин, аз xумла: исте{соли пахтаро ба 350 {азор тонна, uалла 1119 {аз.тонна, аз xумла гандум 784 {аз.тонна, картошка 724 {аз.тонна, сабзавот 950 {аз.тонна, полезb 298 {аз.тонна, мевагb 278 {аз.тонна, ангур 145 {аз.тонна, гушт 138 {аз.тонна, шир 631 {аз.тонна, тухм ба 164 миллион дона расонанд.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бобби II . Самт{ои асосии равнаrи менеxменти корхона{ои кишоварзии Xум{урии Тоxикистон                                                           

 

2.1.Шакл{ои нави хоxагидори ва моликият заминаи асосии равнаrи менеxменти кишоварзb .

     

Хољагии дењќонї(фермерї)-субъекти хољагидории мустаќилест, ки фаъолияти худро бе таъсиси шахси њуќуќї амалї гардонида ба мењнати шахсии як нафар ё аъзои як оила шахсони дигар, ки мањсулоти кишоварзиро якљоя истењсол мекунанд, асос ёфта заминаи онро ќитъаи замин ва анволи дигар ба аъзои хољагии дењќонї таалуќдошта ташкил медињад(ќонуни ЉТ дар бораи хољагињои дењќонї,моддаи 3).Ќонуни номбурда ба шањрвандон њуќуќи ташкил намудани хољагии дењќониро медињад. Мустаќилияти хољагидорї мусоидат ба фаъолияти онњо аз тарафи давлат муњофизат шудани манфиатњои ќонунї ва њуќўќиро кафолат медињад.

      Зина{ои таъсиси хољагии дењќонї (фермерb) чунин аст:

     1.Тасмим  гирифтани шањрвандон ё оилаи  љињати таъсиси хољагии дењќонї;

    2.Ибрози  ирода љињати таъсиси хољагии дењќонї(давраи аризадињї);

    3.Ќабули  ќарор оиди ба хоњишмандони  таъсисдињандагони хољагии дењќонї  додани замин;

    4.Супоридани  гувоњномаи њуќуќи истифодаи  замин;

    5.Баќайдгирии  давлатии хоxагии дењќонї;

Барои ба вуљуд  овардани хољагињои дењќонї сарчашмањои гуногун лозим аст, ки асоси ин сарчашмањо инњо мебошанд:

   1.Маблаѓњои  пулї ва моддии аъзоёни хољагї.

   2.Ќарзњои  бонкї ва дигар ќарздињандањо.

   3.Даромадњо,  ки аз фурўши мањсулот, корњо,  хизмат ва дигар           намудњои фаъолият ба даст меоянд. 

   4.Њаќмуздњои  бебозгашт ва эњсонкорињо, ки аз тарафи     ташкилотњо, корхонањо ва шањрвандон аслан бароварда мешаванд.

   5.Дигар  сарчашмањо, ки аз љониби ќонунгузории амалкунанда манъ карда нашудаанд.

              Ба {айати хољагии дехќонї {амчун аъзо бароамд карда метавонанд: {амсарон, фарзандон, фарзандхондагон, волидайн ва шахсони дигар, ки якљоя дар хољагии умумї машѓули коранд, шуда метавонанд. Шахсоне, ки дар хољагии дењќонї аз рўи шартнома кор мекунанд, ба њайати хољагии дењќонї дохил намешаванд ва муносибатњои мењнатии онњо бо ќонунгузорииЉумњурии Тољикистон оид ба мењнат ба танзим дароварда мешавад.

        Хољагии дењќонї дар баробари  ташкилотњои тиљоратї ва соњибкорони  инфиродї љузъи баробарњуќуќи  системаи иќтисодї мебошад. Њамаи амалиёти хољагии он мувофиќи созиши тарафайн аз рўи њисоббаробаркунии наќдию ѓайринаќдї сурат мегирад. Хољагии дењќонї сохтор ва тарзи истењсолотро бо назардошти манфиатњояш мустаќилона муайян мекунад ва метавонад ба њар гуна навъи фаъолияте, ки ќонунгузории Љумњурии Тољикистон манъ накардааст, машѓул шавад. Дахолат ба фаъолияти хољагии дењќонї аз тарафи маќомоти давлатї ва шахсони мансабдори он, ба ѓайр аз асосњои пешбини намудаи rонунгузорї, манъ аст.

       Хољагии дењќонї дар шаклњои зерин буда метавонад:

а) хољагии дењќоние, ки ба соњибкории инфиродї асос ёфтааст;

б) хољагии дењќоние, ки дар он фаъолияти соњибкорї  дар шакли соњибкории оилавї сурат  мегирад ва он дар заминаи моликияти  якљоя аст;

в) хољагии дењќоние, ки дар шакли ширкати оддї дар заминаи моликияти умумии њиссагї ташкил шудааст ва ба шартномаи фаъолияти якљоя асос ёфтааст.

       Сарвари хољагии дењќонї яке  аз аъзои ќобили мењнати он, ки дорои донишу малакаи соњаи  кишоварзї мебошад ва дар соњаи  кишоварзї таљрибаи кори амалї дорад, буда метавонад. Сардори хољагии дењќонї манфиатњои онро дар муносибатњо бо шахсони воќеї ва њуќуќї, маќомоти давлатї намояндагї намуда, фаъолияти хољагидориро ташкил менамояд.

Њуќуќи истифодаи  замин бо «Сертификати њуќуќи истифодаи  замин», ки ба номи сардори хољагии дењќонї, мутобиќи тартиби муайянкардаи Њукумати Љумњурии Тољикистон дода мешавад, тасдиќ мегардад. Истифодаи замин танњо дар сурати доштани сертификат мумкин аст. Њуќуќи иљораи замин бо шартномаи басташудаи тарафайн муайян мегардад.

       Ќитъаи замин бо маќсади ташкили хољагии дењќонї ба истифодаи меросии якумра дар асоси аризаи шањрванд аз тарафи маќомоти њокимияти иљроияи ноњия (шањр) мувофиќи салоњияти он, ки дар Кодекси замини Љумњурии Тољикистон муќаррар шудааст, дода мешавад. Хољагии дењќонї метавонад барои маќсадњои истењсолї ба таври иловагї ќитъаи заминро ба иљора гирад. Чун ќоида, ќитъаи замин яклухт дода мешавад.

Људо намудани замин ба андозаи сањми замин  аз як тарафи њудуди (тарњи) он сурат  мегирад.

       Дар заминњои корами обї бошад, аз як тарафи ќисми поёнии тарњ, вобаста аз самти обёришавии замин, бо навбат, аз рўи воридшавии аризаи сањмдорон таќсим мегардад. Дар њолати дар як ваќт ворид шудани аризањо миќдори ќитъаи замин (сањмњо) бо тартиби дар боло зикргардида аз як тарафи тарњ байни сањмдорон бо тариќи ќурапартої муайян ва таќсим карда мешаванд.

Интихоб ва асосноккунии самти ояндаи истењсолии хољагии  дењќонї ќадами баѓоят масъулиятнок мебошад.Барои он,ки раванди истењсолї таѓйир дода,нигориши нав ќабул карда шавад, ваќти зиёд ва маблаѓњои калон лозиманд. Илова бар ин, дар њолати созмони хољагињои дорои соњаи ягона таѓйирдињии самти истењсолии он умуман таваккаломез аст,чунки дар давраи таъсис додани шаклњои нави хољагидорї амалан воридшавии маблаѓњои пулї мушкил ва њатто ќатъ мегардад.Бинобар ин,интихоби тахассуси хољагии дењќонї бояд дар асоси пешбинии оянда сурат бигирад.Ба мисли ќабули ќарорњо оид ба дигар масъалањои ташкили хољагии дењќонї,интихоби самти истењсолии он дар њар як њолат ба тањлили маљмўи омилњои мушаххас такя менамояд.Якчанд лањзаи бештар умумиро људо менамоем,ки зимни њалли ин масъала ба эътибор гирифтан лозим меояд.

       Якум, ин майлу раѓбати аъзоёни хољагї ба намуди муайяни фаъолият, мављудияти тахассусb(ихтисосb) касбї, таљрибаи амалии кор дар он соња.

       Дуюм, њайати коркунони хољагї ва зарурияти таъмини шуѓли онњо дар истењсолот.

       Сеюм,хусусиятњои мањалле,ки дар  он хољагии дењќонї созмон  хоњад ёфт.Масалан,зимни равнаќи  чорводорї заминњои шудгоршаванда  барои истењсоли хўроки чорво  лозиманд,ба чорводории ширї ба таври љиддї зимни мављудият ва њолати хуби  роњњо,ки фермерро,масалан,бо заводи шир мепайвандад,машѓул шудан мумкин аст.

       Чорум,дар ќитъаи замине,ки дар  он љо ташкили хољагии дењќонї  пешбинї шудааст ва ё дар  гирду атроф мављуд будани объектњои (масалан,сехњои коркардабарої,корхонањои истењсоли хўроки чорво ва дигарон),ки аз бисёр љињат интихоби тахассуси хољагиро муайян мекунанд.

       Панљум,вазъи иќтисодї,аз љумла,фаровонии  бозор(пеш аз њама,бозори мањаллї)  бо мањсулоти муайян,дараљаи нархњо андозаи харољот{ои зарурии ибтидої, имконият{ои љалб намудани маблаѓхои пули ва uайра.

       Чихеле, ки ба мо маълумаст тахассуси амиќ фaќат дар њолати дараљаи баланди таќсимоти љамъияти мењнат, системаи мутараќќии кооператсияи истехсолот натиљањои дилхоњ дода метавонанд. Мањз ин шароитхо асоси равнаќи хољагињои дараљаи тахассусашон баландро ташкил медињнад. Агар фермер ният дошта бошад, ки ба фарбењкунии ѓунљишњо машѓул мешавад , пас вай бояд ба он бовари дошта бошад, ки дигар ферма ва ё корхонањо ба ў љавона ва хўроки чорворо ба миrдори зарури ва дар муњлат{ои бо шартнома муайяншуда хоњанд вогузошт. Фањмост, ки њоло дар аксари њолатхо шароитњои зарури барои ташкили хољагињои даромадноку махсусгардонидашудаи дењќони амалан надоранд.

            Бинобар ин ба маќсад мувофиќ аст, ки хољагихи навбунёд ба инкишоф додани якчанд намудњои фаъолият нигаронида шаванд.Агар , масалан самти асосии фаъолияти хољагиї истењсолї ягон намуди мањсулоти чорводори интихоб карда шавад,пас ба сифати соњаи дуюм истењсоли хўроки чорвои худиро тараќќї додан зарур аст. Ѓайр аз ин парвариши чорворо аз рўи сикли сарбаста (такрористехсол-фарбењкунї) ташкил кардан бењтар аст.

         Дар {ар гуна њолат, хољагии дењќниро ташкил карда, фермери оянда бояд имконияти кооператсияи устуворро ба дигар корхонањои кишоварзb аз эътибор соќит накунад. Аз љумла шартномабанди{ои пешаки бо дигар фермањо дар бораи созмони ассотсиятсаи хољагињои дењќонb имконпазиранд. Асосњои њуќуќии онњо дар модањои 21-24 Ќонуни Љумњурии Тољикистон  «Дар бораи хољаги{ои дењќонb» ќайд карда шудаанд.

Маќсади ислоњоти аграрї дар Тољикистон ташаккулдињии  иќтисодиёти раќобатноки бозоргони,дигаргунсозии  муносибатњои заминдорї, бунёди бозори кишоварзи агросервис мебошад. Ташаккули  хољагињои фермерї љузъи муњими таркибии ислохоти мазкур аст.

        Пайдоиши хољаги{ои дењќони дар Тољикистон аз ќабули маљмўи ќонунњо оид ба ислоњоти замин ва соњибкорї дар кишоварзї (соли 1990-1991) оѓоз гардид.Тањлили давраи тайшуда баъди бунёди манбаи (асоси) ќонунии хољагињои дењќонb нишон медњад, ки барои пурра ташаккул ёфтан ба хољагињои дењќони лозим меояд, ки роњи пурмашаќатеро тай намоянд.Сохти куњани хољагидои , механизми фалаљшудаи иќтисоди ва дигар хусусиятњои низоми маъмурї –фармонфармої дар роњи пайдоишу равнаќи тарзи (уклади) фермерї мушкилотхои љидии ташаккулёбии онњоро ошкор кард.

       Мушкилоти асоси ва {ал талби фермер{о ин дараљаи нињоят баланди нархњо ба техникаи кишоварзї, набудани техникаи махсус , нарасидани хуроки чорво, нури{о мешуморанд. Фањмост, ки њамеша зимни гирифтани замин аз љониби маъмурияти мањаллb ва роњбарияти мањалb ва роњбарияти колхозу совхозњо муќовимати муайян њис карда мешавад. Инчунин фишори психологие, ки аз муносибати одатан кинаомези њамдењагон бармеояд, таъсири хеле љиддї мерасонад.

        Бањои мушкилоти дар боло номбаршудаи  хољагињои дењќониро комилан  объективї њисобидан мумкин аст.Таносуби баробарии нархии байни саноат ва кишоварзї дар рафти ислоњоти аграрї ба куллї вайрон гардид. Ќимматшавии техникаи кишоварзї ва сўзишворї аз болоравии нархњои харидкунии мањсулоти кишоварзї дањњо маротиба зиёд аст.Ѓайриэквивалентї будани мубодила инчунин бо доимо дер мондани  пардохтњои давлатї барои мањсулот дучанд гардонида мешавад.

        Ѓайр аз нобаробарии нархї  инчунин номувофиќатии сифатии техникаи мављуд буда ба эњтиёљоти хољагињои дењќонї вуљуд дорад. Собиќ мошинасозии кишоварзии шўравї ба таври анъанавї ба истењсоли техникаи калонњаљм,ки ба майдонњои миќёсан калони заминњои колхозу совхозњо хизмат мерасонад,нигаронида шуда буд.Барои хољагињои на он ќадар калони дењќонї чунин техника нобоб ва дастнорас аст.Асоси объективї барои дефицити техника пастравии њаљми истењсоли он аст (масалан,ќариб 25% дар тўли соли 1993 дар Россия).Дар натиља њоло дараљаи бо техника таъмин будани хољагињои дењќонии мављудбуда нињоят паст аст. Ѓайр аз ин,  дефитсити техника ва мувофиќан ќимат будани сўзишворї истифодабарии техникаи мављудбударо хеле мушкил гардондааст.Аз ин рўст,ки дар кишоварзї тамоили бозгашт ба олотњои  бобоии кишти замин ва дигар асбобњои дењќонї(асосан дар навоњии кўњї) ба хубї мушоњида мегардад.Њиссаи мењнати дастї дар натиља хеле афзудааст.