Газбен пісірудің техникасы

 

6-сурет. Газбен пісіру тәсілдері:

а - солға; б - оңға

 

 

 

7-сурет. Пісіру кезіндегі оттық пен қоса пісірілетін сым қозғалысы:

а - ирек (сол тәсілде); б - бұрандалы - сымдікі; түзу-оттықтікі (оң тәсілде); в - ирек (оң тәсілде), металл қалыңдығы 8 мм-ден көп кезінде

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қырларды өңдеуді пісірілетін  металл қалыңдығына байланысты әр түрлі  етіп жүргізеді (4.1-кесте) және оларды механикалық әдіспен гильотиндерде, фрезерлік немесе сүргіш станоктарымен аткарады. Кейде пневматикалық кескіштер мен егеудің көмегімен олардың қырларын тегістеп тастайды.

Пісірілетін бөлшектер  жылжып кетпеуі және жұмыс кезінің барлық жағдайында олардың аралығында қалдырылған саңылаудың сақталуы үшін ұстағыштар қойылады. Олардың ұзындығы, ара қалыңтығы және қою реті металл қалындығы мен жік ұзындығына байланысты болады:

Пісірілетін металл қалыңдығы 8, мм <5   5

Жік ұзындығы в, мм    < 150-200   200

Ұстағыш ұзындығы, мм    < 5   20-30

Ұстағыштардың арақашықтығы.мм 50-100   300-500

Пісірілетін бөлшектерді ұстатуды өте мұқият, пісіру процесі сияқты етіп жүргізу керек. Өйткені толық ұстатпау барлық жасалған жікті іске жаратпай тастауы мүмкін.

Мысты пісірген кезде  бұйымдарды алдын ала пісіріп үстатпаған жөн. Себебі кейін қайта қыздырған кезде жарқыншақтар пайда болуы мүмкін. Оларды кондукторлардың, басқа қысқыш құралдардың көмегімен бекітіп қойған дұрыс.

Пісіру режимі. Пісіру режимінің көрсеткіштеріне жалын қуаты, балқытып қосылатын сымның диаметрі, оның шығыны, жалын құрамы жатады.

Пісіру режимінің көрсеткіштерін таңдап алу пісірілетін металдың жылулық, физикалық қасиеттеріне, көлем  мөлшерлеріне және бұйым пішіндеріне байланысты жүргізіледі. Пісіру режиміне пісіру тәсілі мен кеңістіктегі пісіру жігінің орналасуы үлкен әсерін тигізді.

Жалын қуаты (немесе жанатын  газдың шығыны) М, л/сағ. пісірілетін  металл қалыңдығы S, мм тура пропорционал, яғни

М = К _т S

Мұндағы К_т - шамаластық коэффициенті қалыңдығы 1 мм болатын осындай металды пісірген кездегі ацетилен газының меншікті шығынын көрсетеді.

Жалын құрамы оттегінің шығынының жанғыш газ шығынымен салыстырғандағы, ара қатынасымен анықталады. Ол жалынның сыртқы пішініне қарап қойылады. Жұмыс кезінде пісіруші жалын сапасын қадағалап және оның құрамын реттеп отырады. Өйткені түрлі металды пісіру үшін әр түрлі жалын құрамы керек. Әр түрлі металдарды пісіруге кететін ацетилен мен оттегінің шығындары және олардың өзара қатынастары 3-кестеде келтірілген.

Осы кестедегі мәндерге сүйене отырып, пісірілгелі отырған металл қалыңдығына байланысты жалын қуатын анықтауға болады және сол сияқты оттық ұшықтарының да нөмірін анықтайды.

Қоса пісірілетін сымның диаметрін д., мм қалыңдығы S, мм болатын төменгі немесе орташа көміртекті болаттарды пісіргенде мына формуламен анықтайды:

d= (S+1)/2

оң жақ пісіру үшін

d= S/2

Қоса пісірілетін металдың шығынын Р, кг жіктің 1 м ұзындығына байланысты анықтайды және ол пісірілетін  металл калыңдығының квадратына тура пропорционал болады, яғни

Р = К_пS²

Шамамен жуықтап К_п~ шамаластық коэффициентінің мәнін қалыңдығы 5 мм металл үшін мынандай деп алуға болады: төменгі көміртекті болат үшін - 12, мыс үшін -18, жез үшін - 16, алюминий үшін - 6,5. Қалындығы 5 мм-ден артық металдарды пісірген кезде бұл коэффициенттің мәндерін 20-25% -ға төмендетеді.

Жылумен өңдеу пісірудің  алдында, пісіру кезінде және соңынан  жүргізіледі. Әрбір металды қыздыру  мен суытудың жік және жік маңының  құрылымдық құрамын жақсартатын  режимдері бар. Әдетте ондай жылумен  өңдеудің нұсқаулары бұйым жасаудың техникалық шарттарында көрсетіледі. Егер ондай шарттар болмаған жағдайда 4-кестеде келтірілген пісіру жіктерін жылумен өңдеудің жалпы нұсқауларын пайдалануға болады.

Беттерді қоса пісірілетін  сымды қолданып немесе қолданбай  да пісіруге болады. Оңай майысатын, қалыңдығы 2 мм-ден аспайтын беттердің шетін бүгіп майыстырады да қосып пісірілетін сымсыз-ақ пісіре береді (5-кесте).

 

Әр түрлі металдарды пісіру кезіндегі газ шығындары.

3-кесте

Көрсеткіштері	Көмір текті болаттар	Қоспалы болаттар	Шойын және қатты металдар	Мыс	Жез	Алюми ний және оның қорытпа лары	Мырыш	Қола
								қалайымен	алюминиймен
1 мм қалыңдыққа ацетиленнің жұмсалатын шығыны, л/сағ	100-30	75	100-20	150-200	100-130	75	15-20	70-120	100-150*
1 мм қалыңдыққа оттегі шығыны, л/сағ	110-140	80-85	90-110	165-220	135-175	80-85	20-25	80-130	110-165
Қоспадағы ацетилен мен оттегінің өзара катынастары	1,1	1,1	0,9	1,1	1,3	1,1	1,1	1,1	1,1

 

 

 

Газбен пісіргенде жалғастыру жігін жылумен өңдеу режимі

4-кесте

Материал түрі	Өңдеу түрі	Жылумен өңдеудің режимі	Жылумен өңдеудің мақсаты	Қыздыру құралы
Төмен көміртекті болат(0,25 % С)	Жікті жымырып, одан әрі оны бірыңғайлау (ол тек жіктің ғана қасиетін жақсартады)	Пісіргеннен кейін 850- 900°С дейін қыздырады, қалыңдығы 1 мм металға 2,5 мин беріп, сол температурада ұстайды және ауада суытады	Құрамын жақсартады, беріктігі мен қаттылығын арттырады	Қыздыру пеші
Орташа көміртекті болат (0,25-0,6 % С)	Пісіргенге дейін бөлшекті қыздырады	Ірі бұйымдар үшін, жалпы 300-400°С дейін қыздырады	Қыздырылған аймақта суару құрылымын болдырмау
	Пісіргеннен кейін жоғары температурамен қалыпқа түсіру	Металды 600-650°С дейін қыздыру, қалындығы 1 мм металға 2,5 мин уақыт беріп, осы температурада ұстау, пештің ішінде қалыпты температураға дейін суыту	Құрамында 0,6 пайызға дейін көміртегі бар болаттарды тұтас жікпен сапалы жалғастыру
Аз қоспалы хромды-молибденді болаттар (12ХМ, 15ХМ, 12ХМІМФ ж. б.)	Түйісетін жерді пісіруден бұрын алдын ала қыздыру	200-300"С дейін қыздыру	Қыздырылған аймақта суару құрылымын болдырмайды	Оттықпен қыздырады
	Пісірілген жікті бірыңғайлау	Жік енінен кем дегенде 5 есе артық аймақты қыздырып, соңынан ауада суыту	Пісірілген металмен беріктігі бірдей болатын жік жасау
Аз қоспалы хромды-кремнийлі- марганецті болаттар. (20ХГС, 25ХГС, ЗОХГС, 35ХГС, ЗОХГСА ж.б.)	Пісіргеннен кейін суа рып, әрі қарай жоғары дәрежеде қалыпқа түсіру	880°С дейін қыздырып, май ішінде суыту, әрі қарай тура қалыпқа түсіру	Жарықтар пайда болу мүмкіндігін азайту	Қыздыру пеші

 

4-кестенің жалғасы

Материал түрі	Өңдеу түрі	Жылумен өңдеудің режимі	Жылумен өңдеудің мақсаты	Қыздыру құралы
Шойын (1,7-6,3% С)	Шойынды пісіру кезінде бөлшекті алдын ала қыздыру	Ұсақ бұйымдардың бөлігін немесе толықтай 300-4000С дейін, ал ірілерін 500-6000С дейін қыздыру	Қатты қызудан және шынығудан морт құрамның пайда болу мүмкіндігін азайту	Пісіретін немесе қыздыратын оттықтармен бір жерді ғана қыздыру
			Жіктің және оның айналасында жарықтың пайда болу мүмкіндігін азайту	Пеште немесе көрікте жалпы қыздыру
	Пісіргеннен кейін күйдіру	600-750°С дейін қыздырып, пешпен бірге суытады	Ішкі кернеулерді азайтып, жарықтарды болдырмау	Пеште немесе көрікте
	Төмен температурада шойын дәнекерімен пісіру үшін алдын ала қыздыру	Пісірер алдында 300- 400"С дейін қыздыру	Пісіру аймағында құрылымдарын болдырмау	Бөлшек мөлшеріне байланысты пісіргіш оттықтар, пеш, кһрік
	Төмен температурада жез дәнекерімен дәнекерлеу мен пісіру үшін: ақау- лы жерді қыздыру; дәнекерлеген не- месе пісірген бой- дан 600-700°С қыздырып жымыру	Пісіру кезінде 450-500°С дейін ақаулы жерді қыздыру, металл жігінің беріктігін арттыру Жез дәне- керімен дәнекерлеп пісірген кезде алдын ала қыздыру қолда- нылмайды, соңынан баяу суытады	Ол да	Пісіру оттығының тотықтандырғыш жалынымен
Мыс	Қалыңдығы 5 мм-ге дейінгі ме- талды суықтай жымыра- ды, ал қалындығы одан көп болса, 500-550°С-қа дейін қыздырады	Жымырғаннан соң 500- 550°С дейін қыздырып, күйдіреді, сумен тез салқындатады	Мысқа қажетті иілімдік беру үшін	Пісіргіш оттығының жалынымен
	Алюминилі қолалар үшін: жымырудан кейін төменгі температурамен күйдіру	Жезді пісірген кездегі режим	Жіктің беріктігін арттырып, қалдық кернеуді жою	Көрік немесе оттық
Алюминий және оның қорытпалары	Пісіргеннен кейін күйдіру (нішіні күрделі бөлшектер мен мөлшері кіші бұйымдар үшін)	300-3500С қыздырып, сол күйінде 2-5 сағат ұстау, содан кейін пешпен бірге салқындату	Ақауды пісіргеннен кейін қалдық кернеуді жою	Пеш, көрік

 

 

Жұқа құрылымдарды. косымша балқытылатын сым қолданбай қырларын балқытып пісіру тәсілдері

5-кесте

Жалғау түрлері	Суреті	Қолданылатын аймағы және орындалу технологиясы
Қырларды қайырып, жанастырып пісіру		Қалыңдығы 2 мм-ге дейінгі беттелген металды пісіру. Құрамы күрделі қоспаларды кіріктіретін сым таңдап алу қиын болғанда қолданылады. Құрастыруды әр жерінен пісіріп ұстату арқылы жүргізеді
Бір жақ бетті ғана қайырып, бұрылтап пісіру		Қалыңдығы 2 мм-ге дейінгі беттелген металдан жасалған әр түрлі пішінді бұйымдарды пісіру
Цилиндр пішінді  бұйымның түбін пісіру		Қалыңдығы 2 мм-ге дейінгі ыдыстардың түбін пісіргенде қолданылады
Қораптық шегі қайырылған ыдыс түбін  пісіру		Егер пісірілетін ыдыс түбінің қыры қайырылмайтын болса, онда оның өз қырын қайырып пісіру үшін қолданылады
Қырлы бұйымдарды пісіру		Иіп немесе штамптап жасалған радиатор типті бұйымдардың қырларын пісіруге қолданады
Түтіктерді жалғап пісіру		Қабырға қалыңдығы 3 мм-ден аспайтын жұмсақ металдан жасалған түтіктерді олардың ішкі диаметрін өзгертпей дәл жалғау үшін қолданады
Екі бетті қырларын қайырмай, бір-біріне жанастырып, астына төсеніш қойып пісіру		Жік беріктігі осал бұйымдар үшін қолданады. Қалыңдығы 3 мм-ге дейінгі беттелген металдарды аралы- ғында саңылау қалдырмай, жанастырып қояды да, астына төсеніш қойып пісіреді. Сол кезде негізгі металдан жұқа пісіру жігі жасалады.

Бұдан қалыңдау беттерді балқытып қосылатын сымды пайдаланып қана пісіреді және олардың қырларын (егер қалыңдығы 5 мм-ден көп болса) металл қалыңдығына қарай өңдейді (1-кесте).

Металл қырларын үлкен  бұрышпен жантайтқанда пісіру жігі тұтас  металл қалыңдығына дейін балқытылады  да, еңбек өнімділігі азаяды. Ал жантайту бұрышы аз болса, онда жіктерді түбіне дейін балқыту қиындайды Сондықтан да әдетте ол бұрыштарды 70-90°С етіп өңдейді.

Пісірілетін беттердің  аралығындағы саңьшауды 1- кестеде келтірілген мәліметтер бойынша, ал оларды ұстатуды жоғарыда көрсетілген бойынша орындайды.

Ұзын жікті жазық  конструкцияларды пісірген кезде жік жасаудың сатылы немесе кері сатылы әдісі қолданылады. Бұл жағдайда барлық жікті ұзына бойына 10-250 мм мөлшерінде бірнеше бөлікке бөледі. Оларды пісірген кезде әрбір белік келесі бөлікті 10-20 м артық жауып жатады (9-сурет). Жіктерді осы тәсілмен жүргізгенде беттерді түйістіріп пісірген кезде деформация азаяды.

Осындай тәсіл беттерден  жасалған қораптарды пісіруге де қолданылады (10-сурет). Сонда қораптың пішіні майыспай, алғашқы қалпында қалады.

Қалыңдығы 4-5 мм-ден артық  бүйымдарды пісіру үшін жікті бірнеше қабат етіп жүргізетін көп қабатты пісіру тәсілі пайдаланылады. Бұл жағдайда жіктерді қысқа-қысқа салады. Оның үстіне жіктер дөңестерін бір-бірімен дәл түйістіру қажет емес. Әрбір қабатты пісірер алдында оның бетін жалтыратып тазарту керек. Сонда пісірілген жалғаулардың беріктігі мен тығыздығы артады.

Көп қабатты етіп пісірудін  артықшылығына бұл жағдайда металдың аз ғана аймағы қызатындығын жатқызуға  болады. Оның үстіне әрбір қабатты  жеке-жеке бақылап пісіруге болады. Бірақ оның кемшілігіне еңбек өнімділігінің төмендеуі мен газ шығынының артып кететіндігін жатқызуға болады.

Құбырларды пісіру. Қабырға қалыңдығы 3-5 мм болатын, диаметрі - 100 мм-ден аспайтын құбырларды газды пісіргіштермен пісіреді. Көбінесе үйлердің жылыту жүйесін, ыстық және суық сулар құбырларын жүргізген кезде қолданылады.

Көміртекті болаттан, түсті металдан және қорытпалардан (мыс, жез және т.б.) жасалған түтіктерді пісіреді. Пісіру әдісін таңдағанда көбінесе құбырлардың қырларын түйістіріп пісіру әдісін қолданған жөн, себебі осы кезде оның қырларын қарапайым жолмен өңдейді және газ шығыны төмен болады (6-кесте).

Қабырға қалыңдығы 3 мм-ге дейінгі түтіктерді пісіргенде олардың  қырларын өндемей-ақ, аралығындағы саңылауды 1,5 мм етіп пісіреді, ал қабырғасы қалың түтіктердің қырларын V- тәрізді етіп 70-90°С бұрышпен өндеп, 1,5-2,5 мм доғалдандырып, аралық саңылауды 2-3 мм қойып пісіреді.

 

 

 

9-сурет. Жік жасау реті:

а - шеттен бастап; б - ортадан бастап

 

 

 

 

10-сурет. Қораптарды пісіру реті

 

11-сурет. Түтікті айналдырып пісіру кезіндегі оттық пен сымның орналасуы:

а - сол тәсілмен; б - оң тәсілмен

 

 

Түтіктерді құрау мен орталықтандыруды арнаулы аспаптармен жүргізеді: диаметрі 60-89 мм аралығындағы түтіктер үшін орталық дәлдегіш струбциналар, ал 48-159 мм түтіктер үшін арнаулы аспаптар қолданылады.

Газ құбырларын пісіруге койылатын ерекше талаптар төменде  баяндалады.

Түтіктерді пісіруді оң жақ немесе сол жақ тәсілдермен  жүргізе береді. Бұрылыстағы жалғауларды оттық және қоса пісірілетін металды (11-суретте ) көрсетілгендей төменгі әдіспен пісіреді. Жік аздаған дөңес болуы үшін балқыған металл ваннасы түтіктің жоғарғы бөлігінен сәл төмендеу болуы шарт. Осы әдіспен үзындығы 30-50 мм ұстағыштармен ұстатылған иінді түтіктерді де пісіруге болады. Пісіру кезінде, әсіресе жіктің аяқталар жеріне қатты көңіл бөлу керек.