Аудиттің халықаралық стандарттары

   Аудитордың  дербестігін  қорғау   үшін   арнайы  шаралар  қолданылады: аудиторларды  ротациялау  , аудитор  соты , мемлекеттік  аудитор  тағайындпу  ,  мемлекеттік  аудитор  департаментін, аудитор  комитетін  құру.

     Аудитор  рациясы  ло  болжам  арқылы  бір  аудитор  қайта-қайта   бір  кәсіпорыңға  бара  берсек  оның  дербестігі  жойылады   деген  сөз.  Өйткені   оны  тапсырушы  акциалық   үлескер   бол   деп   үгіттеп,  аудит  принциптерін   сақтамау   жолына   салуы   мүмкін.  Аудитор   соты   аудиторлардың   дербестігін    қадағалап  отырады . Мемлекет

Тұрғысынан   аудитор  дайындау   ол  кәзіргі    аудитордың   қоғамдық   құрлымын  жою   болып     табылады. Кәзіргі    кезде  аудит  комитетін  құру  АҚШ-та  көп  тараған. Ондағы  мақсат   өндіріс   компаниаларынң  мүдесін    көрсету.

    Қорыта   келгенде,аудит   стратегиаын    кеңейту   тұрғысына   арнайы   инстеттар  ашу  қажет,  аудитті    жүргізу    жұмысын   жетілдіру  қажет. Біздің  ойымызша   сондай   жұмыстарды   іске   асыру    үшін  Мемлекеттік  Қаржы   Министірлігі ,  аудит  платасы ,  бухгалтерлер  ассоциациясы   көмектесуі   қажет .

     4. Кәсіби  біліктілік .Аудит   жұмысын   өте  жоғары    деңгейдегі   мамандар  жүргізуі  қажет , ол   теориалық   және    практикалық   жағынан  өте  білімді   маман   болуы   және  арнайы   аудит   әдістерін   жақсы   біліуі   қажет . Ол   тексеру   жұмысына    машықтанған  болуы   керек . Аудитор   өз   жұмысына   қажетті    ереже  нұсқауларын   өте   жақсы   біліп  іс   жүзінде  қолдана    білуі   қажет . Аудитор   өз   жұмысына    анализ  жасауда , сараптау   жүргізуде ,  компютермен  жұмыс   істеуде .  әбден  машықтанған   болуы  қажет   Ол  барлық    тексерушіге   сене  бермеуі  керек ,   тек  өзі    тексеріп   көзі    жетпеиінше    ешқандай   қорытынды   жасамауы   керек .

       5.  Сенімділік , сөзге   берік    болуы   ( конфиденцальность)

Аудитор   өз   жұмысының   комиссялық    құпиалығын    сақтауға  міндетті . Үшінші   жаққа   өз   мәліметін   ерекше   жағдайда   ғана     хабарландыруға,  тапсырушымен   жазбаша   келісім  жасау    арқылы   беруге  қүқылы . 

6.  Тез-жеделдік   принципі . Аудитордың     жеделдігі  ол    өз      жұмысының   тез,  тианақты     орындаудан   тапсырушыға   аудит    материалын    уақытымен   тапсыру .  Аудиттің   тез,   жедел   жүргізілуіне    екі  түрлі   себеп    бар.   Бірінші  ,  аудит   жүргізу  уақыты   нақты    белгіленбегендіктен ,  екіншіден ,    аудит  үшін   төлем   сол     жұмыс     уақытымен    есептелінеді .

Соңғы  жылдары  баспабан  шыққан  арнайы  әдебиеттерде  “аудит”  түсінігі  шаруашылық  қызметін  бақылаудың  жаңа  бағыты  ретінде  кәсіпорындар  мен  ұйымдардың  қаржы  шаруашылық  және  комерциялық  қызметін  қаржылық  бақылаудың  жаңа  ұйымдастырушы  түрі   ретінде  анықталады . Біздің  көзқарасымыз  бойынша  бұл  түсінік  “ қаржылық  бақылау”  түсінігінен біршама  кең. Өйткені, ол  көрсеткіштердің  дұрыстығы  тексертуді  ғана  емес,сондай-ақ  шығындарды  рационализациялау  мен  паиданы  заңдық  негізде  оптимизациялау  мақсатымен  шаруашылық  қызыметін  жақсарту  жөніндегі  ұсыныстарды  даиындауды  қамтиды.Сонымен  қатар  аудитті  тексерумен,аудиторларды  тексерушілермен  теңестіруге  болмаиды.”Ревизия”термині  латынның “revision”сөзінен  аударғанда  “қызметті  зерттеу”дегенді,ал”ревизор”термині”ревизияны  жүргізуші  адам”деген  мағынаны  білдіреді.Тексеру  мен  аудит  мазмұны  жағынан  жақын  болса да  бір  түсінік  емес.Аудит  тексеру  мен  бақылаудың  түрлі  әдістері  мен  тәсілдерін  қолдана  отырып,сонымен  бірге  өзіне  тән  ерекшеліктері  бар.

Аудит   екшқашанда    белгілі   бір   сыңар  жақ    мақсатымен    жүргізілмейді    және    өзінің   алдына   клиеиенке    зиян   келтіру     мақсатымен   негативті   материалды    жинау    және   толтыру    міндетін      қоймайды. Ал   ревизия     көп  жағдайда   сыңар  жақ    бағытта    болып   өзінің  алдына   ұнамсыз   тұлғаларға  қатысты,  оның  беделін  түсіретін  материалдар  жинауы   міндет   етіп   қояды.   Тексеруге (орынан   дабыл)  деп  аталған   сылтау   болады,  яғни  қарапайым  тілмен   айтқанда   кәсіпорын   басшылығының   сыртынан  сөз  тасу   немесе  жоғары  тұрған  ұйымдарға    жеткіліксіз  силамшылық   сылтау   болады.   Болашақ    қаралаушы  бола   отырып ,  ол  өзіне  тән  қылықтармен     айыптаушы  болады . Кейбір  аса  ақылды   емес  тексерушілер  өзінің   түрімен   және  мінез-құлқымен   тексерушіліге   көбірек   қорқыныш   ұялатуға   тырысады;  талап  етпей  керіліп,  минут   сайын  есеп  жұмыстарын   олардың   ағымдағы  жұмысынан   аландаттырады.  Мұндай  тексерудің  салдарымен   аудиторлар  әлі  де   соқтығысуда,  есеп  жұмысшыларының   көздерінде  тексерушінің     алдындағы   қорқыныш    ұялап    тұрады.

   Аудитордың   тексерушіден  ерекшелігі   тексерушінің  тексерілумен  серіктестік  қалпына  тән.  Мұнан   өзге,  оның  жұмысында  көп   орынды   клиентке        коммерциалық  қызыметтің   түрлі  қиын   сұрақтарына  жауап  табуға  кеңес  беру  қызыметі   алады. Ол  клиентке  кеңес  беріп  көмектесуі  қажет. Аудитордың  тексерушіден    өзгешелігін  түсіндіре  отырып  аудиторды   адвакатпен, тексерушіні  кінәләушімен  салыстыруға  болады.

    Қазіргі  кезде   елімізде   аудитор  мамандығының  қалыптасуы  жүріп  жатыр. Былаиша  айтқанда, барлығын  нөлден  бастауға  тура   келеді. Тексерушілердің   бар  қадірлері  кейбір белгілер   бойынша   аудитор  мамандығына  қойылатын   талаптарға  сәйкес  келмеуі  мүмкін . Мәселе  олардың  кәсіпорындарының  өндірістік  - шаруашылық   қызметін  қатаң  реттейтін  және  жауапты  басқарушылық  шешімдерді  өз  бетінше  қабылдауға  жол  бермеитін  әкімшілік  -конандалық  жүйе  жағдайында  қалыптасуына да.  Сондықтан, кәсі-би  тексерушілер  аудиторлық  жұмысқа  ауыса  отырып  қалыптас-қан  әдет   бойынша  тексерушілік   кінәлаушылық   көзқарастан  арыла  алмай  келеді . Сондықтан , дәстүрлі  тексерушінің  ойлау  пікірі  аудиторларға   тіпті  сай  келмейді. Аудитор,  бірінші  кезекте  тексерілетін  кәсіпорынға  ақыл-кеңес  беруші ,  көмекшісі , анықталған   кемшіліктерді  қалай  жоюды  үйретіп  және  комерциялық  жақсарту  үшін  не  істеуі  керектігін  айтушы  тұлға. Өзінің  орындауға  керекті  кеңесін , тілектерін  ресми  түрде  емес,  барынша  биязы  түрде   жеткізіледі . Әрине  , кәсіпорындардың  аудиторлық  ұсыныстарын  есепке  алуы  да  алмауы  да  мүмкін. 

2.Аудиттің стандарттары және аудиторлардың кәсіби этикасы.

2.1 Аудиттің халықаралық стандарттары және олардың сипаттамасы.

              Аудиттің стандарттары мен нормалары аудит жүргізілетін субъектілер мен аудитордың жұмысын және біліктілігін қарап тексеруде жетекшілік, нысана ретінде қолданылады.

              Мұндай кәсіби стандарттарды құрастырумен халықаралық деңгейде 1977 жылы құрылған Халықаралық Бухгалтерлер Федерациясының (ХБФ) кеңесімен негізі қаланған Халықаралық аудиторлық практика бойынша комитет (ХАПК) шұғылданады.

              Аудиторлық қызметтің халықаралық стандарттары 4 бөлімнен тұрады:

1.      Негізгі постулаттар – бұл аудиторлық қызметтің стандарттарының жалпы негіздерін құрайтын қажетті шарттар, логикалық принциптер, заңдылықтар. Олар аудиторға ой-пікірін қалыптастыру және есептерді толтыру үшін схемалар ретінде қызмет етеді, атап айтқанда, қандай жағдайда, қай жерде нақты стандартты қолдануға болмайды.

2.      Жалпы стандарттар – бұл аудитордың алдында тұрған міндеттерді тиімдіжәне кәсіби орындау үшін қажетті ие болатын анықтау сапасы және мамандық дәрежесі.

3.      Жұмыс стандарттары – аудитордың жұмысын жоспарлаудың қажеттігі туралы ережелер (нұсқаулар), ішкі бақылау жүйесін оқып білу және бағалау.

4.      Есеп берудің және аудиторлық есептің стандарттары – аудиттің барысында нақты қай қаржылық есеп беру тексерілетіндігіне, тиісті ережелер, қаржылық есеп беру жалпы қабылданған ережелерге сәйкес толтырылған ба? Қорытындыда қаржылық есеп берудің бухгалтерлік есеп талаптарына сәйкестігі көрсетілуі тиіс.

Аудитті жүргізудің халықаралық стандарттары кәсіби деңгейі жалпы әлемдік деңгейден төмен елдерде мамандықты дамытуға мүмкіндік береді.

              Әр елде халықаралық стандарттары әр түрлі қолданады.

              Ол бұл стандарттардың практикада қолдану мүмкіндігіне байланысты бірнеше топқа бөлінетіндігінде:

      стандарттардың бірінші тобы – бұл өте тез, түгел және толық қабылданатын стандарттар;

      екінші тобы – бұл мақұлданатын және жалғаулы өзгертулермен қабылданатын стандарттар;

      үшінші тобы – бұл енгізуүшін анықтауды және тиісті экономикалық, саяси, басқа да шарттарды қажет ететін стандарттар.

      Төртінші тобы – бұл осы елде пайдаланылуы дамудың тарихи тенденцияларына және ұлттық психологиясына байланысты стандарттар.

Осыған байланысты бірқатар елдерде аудиттің халықаралық стандарттарын қалыптастыруда, қолдануда абайлап байқаулықты көрсетеді. Мысалы: Канада, Ұлыбритания, АҚШ елдерінде өз ұлттық стандарттары бар. Сондықтан оларда аудиттің халықаралық  стандарттары ұлттық ретінде мағлұматқа қабылданады.

Халықаралық аудиторлық практика бойынша Комитет жұмысты екі бағытта жүргізеді:

-         аудиттің халықаралық стандарттарын құрастыру және енгізу. Бұл құжаттар аудиторлар үшін қаржылық есеп беру аудиті бойынша өз міндеттерін орындауда жалпы жетекшілік материал болып табылады және оларды сақтау міндетті түрде;

-         аудиторлық практика бойынша халықаралық нұсқауларды құрастыру және енгізу. Бұл құжаттарда стандарттардың статусы жоқ, бірақ аудитор үшін практикалық көмек болып табылады.

Халықаралық бухгалтерлер федерациясының  Халықаралық аудиторлық практика бойынша Комитеті аудитті жүргізудің Халықаралық стандарттарын және оның құрамындағы ілеспелі қызметті көрсету бойынша стандарттарын шығарды.              Төменде әр стандарттың негізгі мазмұны мен міндеті қарастырылған.

100-199                  Кіріспе

    100 Халықаралық стандарттаға және ілеспелі қызметтерге

Алғы сөз

Халықаралық бухгалтерлер федерациясының миссиясы бухгалтерлік мамандықты бүкіл әлемдік қоғам үшін тұрақты, жоғары сапалы қызмет көрсету мақсатында дамыту және жетілдіру осы бағытта жұмыс істей отырып, ХБФ Кеңесі ХАПК негізін қалады, оның міндетіКеңестің атынан аудиттің және ілеспелі қызметтің стандарттарын, нұсқауларын құрастыру және енгізу. ХАПК бұл стандартар мен нұсқауларды қабылдау бүкіл әлем бойынша аудит пен ілеспелі қызметтің практикасын бірыңғай бір формаға келтіретіндігіне көзі жетеді.

Әр елде қаржылық немесе басқа ақпараттың аудиті бойынша практика жергілікті нормативтік актілермен реттеледі.

Бұл нормативтік актілер реттеу органдарымен шығарылған заңды бекітілген немесе нұсқау ретінде ұсынылған болуы мүмкін.

Көп елдерде жарық кқрген аудиттің және ілеспелі қызметтің ұлттық стандарттары нысанасы және мазмұны бойынша ажыратылады. Бұл құжаттарға , айырмашылықтарға ХАПК көп көңіл бөледі және алынған білім негізінде халықаралық деңгейде қабылдануға арналған аудиттің халықаралық стандарттарын шығарады.

Аудиттің халықаралық стандарттары (АХС) қаржылық есеп берудің аудитінде қолданылады. АХСбейімделген нен кейін, басқада ақпараттың аудитінде және ілеспелі қызметте қолданылады.

АХС негізгі принциптерден және қажетті процедуралардан тиісті жетекшілікпен бірге түсініктеме хат және басқа да материалдан тұрады.

Халықаралық аудиторлық практика бойынша нұсқаулар ХАПН аудиторларға практикалық көмек көрсету мақсатында шығарылады. Бұл нұсқаулардың стандарттық заңдылығы жоқ.

110 Терминдер глоссарийі (түсініктері)

Мұнда аудит бойынша кездесетін терминдердің түсініктері келтірілген.

120 Аудиттің халықаралық стандарттарының концептуалды негізі.

Бұл концептуалды негіз аудит пен ілеспелі қызметтің арасындағы айырмашылықты көрсетеді.

Қаржылық есеп берудің аудитінің мақсаты – аудиторға қаржылық есеп берудің барлық маңызды аспектілер бойынша ұсынудың бекітілген концептуалды негізіне сәйкес толтырылғандығы туралы ой-пікірін білдіруге мүмкіндік беру.  Аудиторлық есепте келесі сөздер пайдаланылады: «дәл және дұрыс көрсетілген» немесе «барлық маңызды аспектілер бойынша дұрыс көрсетілген». Дәл осындай мақсат қаржылық және басқа да ақпараттың аудитінде қойылады.

Қаржылық есеп беруді жалпы шолудың мақсты – аудиторға барлық дәлелді бермейтін процедуралар арқылы қаржылық есеп беруді ұсынудың бекітілген концептуалды негізіне сәйкес барлық маңызды аспектілер бойынша толтырылмаған деп санауына негіз болатын аспектілерді анықтауға мүмкіндік беру. Тура сол сияқты мақсат қаржылық және басқа да ақпаратты жалпы шолуда қойылады.

200-299 Жауапкершілік

200 Қаржылық есеп беру аудитінің мақсаты мен жалпы принциптері.

Стандарт тәуелсіз аудитормен жүргізілетін таудиттің жалпы мақсатын, принциптерін және масштабын (көлемін), сонымен қатар ұйымның жетекшілігінің қаржылық  есеп үшін жауапкершілігігн анықтайды.

210 Аудитті жүргізу бойынша келісімнің шарттары

Аудитордың аудитті жүргізу туралы міндеттеме хаттың негізгі тезистерінтезистерін сипаттайды, аудиторлық қызметтің көлемін, жауапкершілік шегін және есеп беру формасын бекітеді.

220 Аудиторлық жұмыстың сапасын бақылау

Тексерулер бойынша сапаны бақылауды жүзеге асырудан тұрады. Сапа бақылауының процедуралары мен саясаты аудиторлық фирма деңгейінде, сол сияқты әр аудит деңгейінде орындалады. Сонымен қатар, аудиторлық фирманың жұмысының сапасын бақылау бойынша практикалық кепілдемелер беруден тұрады. Аудиторлық барлық аудиттің АХС немесе тиісті ұлттық стандарттарымен немесе практикамен сәйкес жүргізілуін  қамтамасыз ету мақсатында құрастырылған  сапаны бақылау саясатын және процедураларын орындауы қажет.

230 Құжаттау

Жұмыс құжаттарының типтік фрмалары мен мазмұнының түсіндіреді. Аудитормен алынатын жұмыс құжаттарының үлгілері келтірілген, жұмыс құжаттарын сақтау сұрақтары қарастырылған.

240 Алаяқтық (бұзықтық) жасау және қателер

«Алаяқтық» және «қате» деген түсініктерді анықтайды және «алаяқтықты» және «қателерді» ескерту үшін жауапкершілікті ұйымның жетекшілігі қолға алады. «Алаяқтық» пен «қате» мәліметтер анықталған жағдайдағы аудитордың іс-әрекеті анықталған.

250 Қаржылық есеп беру аудитінде заңдармен нормативтік актілерді қарастыру

Аудиторларық процедураларды жоспарлауда және орындауда, сонымен қатар олардың нәтижесін бағалауда және есепті ұсынуда аудитор субъектінің қызметінің заңдар мен нормативтік актілерге сәйкессіздігі қаржылық есеп беруге маңызды әсерін тигізетінің мойындауы қажет.

Стандарттарды бекітеді және аудитордың жауапкершілігі бойынша қаржылық  есеп берудің аудитінде заңдармен нормативтік актілерді қарастыруды жетекшілікке ұсынады.