Инвестициялар түсінігі және оның жіктелуі

 

Р_ак = Д/ і – n = 1,05 / 0,22 – 0,05 = 6,2 мың теңге

 

Қазіргі жағдайда, бағалы  қағаздың  ағымдағы  құнын  анықтаған  кезде міндетті  түрде дағдарысқа  сай етіп  түзетулер  жасау керек. Шамамен  дағдарыстың  өсім қарқыны (һ),  ірлестік үлесі  ретінде  көрсетілсе,  онда  дағдарыстың  жылжық өсімі  былайша  бейнеленеді (1 + һ).

Шын  мәніндегі  жылдық  табыс (К_р), былайша анықталады:

к_р + 1 = 1+к_н / 1 + һ немесе к_р = к_п – һ / 1 + һ

Мұндағы:

К_н – жылдық номиналдық  (атаулы) мөлшерлемесі.

Инвестицияларды қайта бағалау. Ұзақ мерзімді қаржылық  инвестицияларды  қайта бағалау үшін  қайта бағалаудың  мерзімділігін  анықтау керек;  ұзақ мерзімді инвестициялардың  бір түрін бір  мезгілде ғана  қайта бағалаған жөн.

Ұзақ мерзімді қаржылық  инвестициялардың  үстеме бағасының сомасы меншік капталын өсіреді. Инвестицияның құны кетсе, онда ол инвестицияның  үстемесі болмаса, онда ол шығынға жатқызылады.

Бұрындары  төмендетілген  инвестиция құны  осы кездегі  инвестицияның  үстемесінің  есебінен  өтеліп,  қалған сомасы  меншік  капиталына  қосылады.

Егерде ұзақ мерзімді  қаржылық  инвестицияның  құны қайта  бағалаудың  нәтижесінде  азайға, содан  соң  көбейсе,   алдыңғы  ұзақ меорзімді  қаржылық  инвестицияның  азайған  құны  өзінің  бастапқы  қалпына  келтіреді. Сол қалпына  келтірілген  сома  қабылданған  есеп  саясатына  байланысты  табыс  немесе  таратылмаған  табыс  ретінде  танылады.

Ұзақ мерзімді қаржылық  инвестиция туралы  шешім  қабылдау  процесі  ең қиын,  әрі қайшылық  туғызатын  қаржылық  мәселелер  болып табылады. Инвестор  әрқашанда  да ұзақ  мерзімді  инвестицияға  қаражатын  сала отырып  бүгінгі ақша қаражатынан  бас тартып,  болашақта  табыс алуды  көздейді. Бірақ ондай болжамды  тек қана  инвестициялық  жоба беруі мүмкін. Сол ұзақ мерзімді  инвестицияның  тиімділігін  анықтау үшін,  ең көп тараған  талдаудың  төрт әдісін пайдаланады:

• инвестициялық  табыстың  орташа нормасы;
• өтеушілік;
• табыстың ішкі нормасы;
• таза ағымдағы құны.

Инвестициялық  табыстың  орташа нормасының  әдісімен  ұзақ мерзімді  қаржылық  инвестицияны  бағалаған  кезде  кәсіпорынның  белгілі бір  уақыт кезіндегі  салық салынғаннан кейінгі  орташа  жылдық  табыстан болған  ауытқудан  есептелінеді, демек  ол  жобадағы  инвестицияның  орташа  деңгейі  мен жүзеге  асырылған  қаржылық  инвестицияның  арасынан алынады. Инвестициялық  табыстың  орташа  нормасы  инвестицияның  не өсуіне, не  азаюына  әкеледі, яғни азайған  кезде  оларды  қайта бағалауға тура келеді  демек  оның әділ  құнын  қалпына  келтіру керек.

Есеп беруде инвестицияларды  ашып көрсету. Шаруашылық жүргізуші субъект қаржылық есеп беру  барысында өзінің  баланстық құнын,  ұзақ мерзімді  қаржылық  инвестицияларын  есептеп шығарғаннан кейін  қайта бағалаудан  түскен табысын  есеп саясатында  ашып көрсетуі қажет.

Сондай –  ақ, пайыздар, роялти,  дивидендтер  және ұзақ  және қысқа  мерзімді  қаржылық  инвестициялардан  түсетін  табысты  да ашып  көрсетуі керек:  қысқа  мерзімді  қаржылық  инвестициялардың  есептен  шығуынан  түскен табыстар  мен шығындар  және осындай  инвестициялардың  құнының  төмендеуі де  ашылуы тиіс.

Жылжымайтын  мүлікке  салынған  инвестициялардың  ағымдағы құны,  сондай – ақ  инвестицияларды өткізудегі айтарлықтай  шектеулердің  жайы,  алатын  табысы;  олардың  сатылуынан  түсетін  пайдасы; есеп  беру  кезеңде  қайта бағалаудан  түскен соманың  қозғалысы  және  бұл қозғалыстың сипаты; қайта бағалауды есепке алғандағы  құнымен  есептеген  кезіндегші  ұзақ  мерзімді  қаржылық  инвестициялары  бойынша   қайта бағалаудың  мерзімділігі, соңғы  қайта  бағалаудың  күні,  қайта  бағалаудың  негізгі есебі ашылуы тиіс.

 

 

 

 

Қорытынды

Еншіліс, тәуелді  және  бірлесіп бақылатантын  заңды  тұлғалардың  инвестицияларының  есебі №13 Қазақстан  Республикасы  бухгалтерлік  есеп стандартына  сәйкес «Инвестициялар» - деп аталатын  бөлімшесінің мына  шоттарында  жүргізіледі.

Енбекшілер  серіктестері деп -   негізгі серіктестік  бақылауындағы, яғни  қол астындағы  серіктестікті айтады. Ал негізгі серіктестік бақылауында,  яғни өзінің  қол астыда  бір және одан да көп еншілес серіктестіктері бар серіктестік болып табылады. Егер  негізгі серіктестік дауысты 90 (тоқсан)  және одан да жоғарғы пайызына (процентіне) ие болса, онда  оны толық дерлік иелену  деп атайды.

Тәуекелді серіктестігі – деп дауыс бере алатын  акцияларының 20 % - тен артығына  басқа заңды тұлғаға ие болған  секріктестікті  айтады.

Тәуелді шаруашылық серіктестіктері  -  бұл инвесторларды айтрлықтай ықпалында  болатын  серкітестіктер,    сондай – ақ  еншілес шаруашылық  серіктестіктер  қатарына  және  бірігіп  бақыланатын заңды  тұлғалар қатарына  да жатады. Айтарлықтай ықпал дегеніміз  инвесция салынған  субъектінің  бақылау мүмкіндігін  оның қаржы және  басқа да саясаты  бойынша  шешім қабылдануына  қатысуы.

Инвестордың тәуелді  шаруашылық  серіктестігінің  таза табысындағы  немесе  зиянындағы  үлесінің өзгеруі  оның қаржы шаруашылық  қызметінің  нәтижелері туралы  есебінде  табыс немесе зиян  ретінде мойындалады. Үлестік қатысу әдісін қолданған жағдайда  инвестицияның баланыстағы құны инвестициялардың тәуелді  шаруашылық  серіктестіктерінің  таза  табысындағы немесе  зиянындағы  үдесінің мойындалған бөлігінде өсіп немесе кеміп  отырады және де ол табыс немесе зиян ретінде табылады.

Инвестициялар № 14 – «Инвестициялар» - деп аталатын  бас шотының тиісті  бөлімше  шоттарының дебетіне, сатылып алынған  кезіндегі  сатылып алу құнымен  тиісті  қаржылар  есептелінген немесе  инвестиция  есебінен  берілген активтер  бойынша есептелінген  шоттардың  кредитінде  көрсетіледі, яғни бұл жағдайда 141 – «Еншілес серіктестіктердегі  инвестициялар», 152 – «Тәуекелдік  серкітестіктердегі нивестициялар», 143 – «Бірлесіп бақыланатын  заңды тұлғаларға инвестициялар» және 144 – «Басқа  да инвестициялар» - деп аталтын  шоттардың тиістісі  дебеттелініп, 20 – «Материалдар», 12 – «Негізгі  құралдар», 43 «Валюталық шоттағы ақшалар» және 45 – «Кассадағы  ақшалар»   бас шоттарының тиісті  бөлімше  шоттары  кредиттелінеді.

 Менің курстық жұмысымда ұзақ мерзімді инвестициялар толық айтылды және олардың түрлері  ашып көрсетілді де тұжырымдаймын.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер

 

1. Қазақстан Республикасы Перезидентінің «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсанындағы № 2732 заң күші бар  Жарлығы.
2. «Салық және бюджетке  төленетін басқа да  міндетті төлемдер туралы» 2001 жылғы 12 маусымдағы № 209 ІІ Қазақстан Республиксының салық кодексі.
3. Андросов А. М.  Бухгалтерлік учет – М.: Финансы и статистика, 1996 г.
4. Кондраков Н.П. «Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной  деятельности и аудит». - М,: Перспектива. 1994 г.
5. Кеулимжаев К.К. Корреспонденция счетов. – Алматы: БИКО, 2000 г.
6. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии  - Алматы: Центраудит – Казахстан, 1998
7. Кеуімжаев Қ.К., Төлегенов Э.Г., Байдаулетов М.Б., Құдайбергенов Н.А. Субъектінің  қаржы – шаруашылық  қызметі бухгалтерлік  есеп шоттарының  корреспонденциясы. – Алматы: Экономика, 1998 г.
8. Радостовец Т.Г., Бабдулин В.В. Кәсіпорындағы  бухгалтерлік  есеп – Алматы, 2002 жыл.
9. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық  орысша – қазақша  сөздік. – Алматы: Сөздік – Словарь. 1999 г№
10. Кеулімжанов Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә., - Қаржылық есеп: Оқу құралы, - Алматы:  Экономика 2001 ж.
11. Төлегенов Э.Т. Бухгалтерлік  ақпарат  жүйелері. – Алматы: Экономика,  2001 ж.

ҚОСЫМША - 1.

 

Қатар №	Шаруашылық  операцияларының  мазмұны	Сомасы теңге	Шоттар корроспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
1.	Заңды тұлғалардан  оларда  қалыптасқан  (немесе  олардан алынған) баға  бойынша акциялары  сатып алынды: «Темір» ААҚ – 33 % айналымдағы акциясы «Цемент» ААҚ – 28 % айналымдағы  акциясы	3 110 000   4 600 000	142	671
	Жиыны	77 10000
Бірінші жылы
2.	«Темір» ААҚ өзінің кейбір негізгі құралдарының  объектілерін  қайта бағалаудың  нәтижесінде  үлестік қатысу  сомасы артып, инвестицияның құны өскен. «Шығыс» ААҚ үлестік  қатысу сомасы  қайта бағаланған  сомаға  өсіп, дл 99 000 теңге құраған (300 000 * 33 %)	99 000	142	342
3.	Бірінші жылдық нәтижесі бойынша: - инвестицияның  құнының  өсуімен  бірге «Шығыс» ААҚ  үлесі  де өскен, өйткені  «Цемент» ААҚ үлесі 1 400 000 теңге құраған (5 000 000 * 28 %) «Темір» ААҚ зиян шеккендіктен, «Шығыс» ААҚ инвестициясының  құны да азайған. «Темір» ААҚ шеккен уиянның  «Шығыс» ААҚ-на тиесілі 3 267 000  (9 900 000х и33%) теңге құраған. (Шеккен уиянның үлесі  инвестицияның құнынан асып түскендіктен, инвестиуияның құнын нольдік  деңгейге дейін жеткізіп, ал қалған 58 000 теңге сомасы баланыстан тыс плютта есепке алынған. (3 267 000 – 3 110 000- 99 000)) -«Цемент» ААҚ-нан   «Шығыс» ААҚ-на тиесілі, дивиденд  сомасына инвестиция құны азайды, «Шығыс» ААҚ-ның алынатын дивиденд  сомасы 560 000 теңге құраған (2 000 000 х 28%)	14 00 000           3 209 000           58 000     560 000	142           871           011     322	342           142                 142
4	Бірінші жылдың нәтижесі бойынша «Шығыс» ААҚ өз балансында, «Цемент» ААҚ 544 0000 тенге сомасындағы  инвенстициясын ғана көрсеткен (4 600 000 + 1 400 000 – 560 000)
Екінші жыл
5	«Шығы» ААҚ- ында инвестицияның  құны азайған, өйткені «Темір» ААҚ  өзінің кейбір негізгі құралдарының құнын арзандатқан. -бұрындары жасалған  бағаланған сомасының шегінде -бұрандары артық жасалған  соманың шегінде 36 300 теңге (135 300-99 000)	99 000     36 300	542     845	142     142
6	«Цемент» ААҚ өзінің негізгі құралдарын қайта бағалаудың нәтижесінде, «Шығыс» ААҚ-ның қатысу үлестік құны, яғни инветицияның құны өскен	140 000	142	542
7	Екінші жылдың нәтижесі бойынша: - «Темір» ААҚ таза  табысында «Шығыс» ААҚ қатыстық (қатысу) үлесі өсуіне байланысты  инвестицияның құны өскен. Қатысу  үлесі 33 0000 тенге құраған (1 000 000 х 33%) Өткен кезеңде зиян шеккендіктен, осы ағымдағы кезеңдегң инвестицияның өскен құны 001 баланыстан тыс шоттағы есепке алынған, сол зиян сомасы ескерілген соң барып, өскен құны көрсетіледі. [272 000 (330 000- 58 000)]. -«Темір» ААҚ- нан  «Шығыс» ААҚ-ның алатын девиденд  сомасына инвестицияның құны  азайтылды 660 000 теңге (200 000 х 33%) -«Цемент» ААҚ зиян  шеккендіктен ондағы «Шығыс»  ААҚ үлесі азаюына байланысты  инвестицияның құны азайтылды	272 000         58 000       66 000             420 000	142                 322             871		871             011         142                   142
8	Екінші жылдың нәтижесі бойынша «Шығыс» ААҚ баланысында 5 160 000 теңгеге «Цемент» ААҚ-ның және 70 700 теңге «Темір» ААҚ-ның инвенстициясы көрініәс тапты. Нәтижесінде ол 5 230 700 теңге құрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

2- қосымша

Қатар №	Шаруашылы операцияларының  мазмұны	Сомасы, теңге	Шоттар Кореспонденциясы
			дебет	кредит
1	2	3	4	5
1	Заңды тұлғалардан, онда қалыптасқан (немесе олардан алыныған) бағасы бойынша акциялары сатып  алынды: -«Темір» ААҚ- 33% айналыстағы акциясы. -«Цемент» ААҚ- 28% айналыстағы  акциясы.	3 110 000 4 600 000	142	671
	Жиыны	771 0000
2	Бірінші жылдың нәтижесі бойынша «Цемент»  ААҚ 2000 мың теңгеге  дивидендт жария еткен, сондықтан  «Шығыс» ААҚ оны табыс ретінде  көрсетуі керек 373 333 теңге (2000 000 х28% /12) , яғни инвенстицияны алғанға дейін малынған табыс- 186 667 теңге (2000 000 х28%х 4/12), инвестицияның баланыстық құнын азайтады.	373 333     186667	332     332	724     142
3	Келесі жылдың наурызында саталған инвестиция көрініс табады. -инвестицияның баланыстық  құнының сомасына  -инвестицияны сатқан  кездегі, оның келісімшарттық  құнына	7523333   8500000	843   301	142   723
4	Сатып алушылар ұсынған  шотты төледі	8500000	441	301