Сақтандыру компанияларының ақпараттық жүйесі

     Сақтандырудың мақсаты қоғамдық үдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық және үжымдық қорғау болып табылады.

Сақтандыру  категориясы үшін мына белгілер оған тән болып келеді:

1)   қатынастардың ықтималдық сипаты;

2)   қатынастардың төтенше (жай емес) сипаты (кез келген 
аукымда — мемлекеттік, аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе 
оның бөлімшесі, жеке адам деңгейінде).

     Сақтандыру  категориясының қаржы категориясымен ортақ өзгеше белгілері бар:

• сақтық қатынастарының ақшалай сипаты;
• сақтандырудың қоғамдық енімнің қүнын қайта белуге қатысуы;
• оның іс-қимылы ақша қорларын жасап, пайдаланумен косар-ланып отырады;
• сақтық қатынастарының бір бөлігінің міндетті сипатынын болуы;
• ақша қорларын жасап, пайдалану кезіндегі сақтық балама-лыгы барлық жағдайда бола бермейді (қатынастардын. балама-сыздығы).

     Сақтандыру  шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігінің субъектісі болып келетіндікген  сақтандыру жалпы мемлекет қаржысының қурамды бөлігі болып табылады, қалған барлық жағдайда сақтық ісін (қызметті, бизнесті) экономика-лық жүйе шеңберіндегі айрықша сақтанушыға немесе оның қайта бөлу процестерін жүзеге асыратын арнаулы қаржы-кредит инс-титуты ретінде қарауға болады.

   Сақтандыру компаниялары сақтандыру  нарығының индустриалды құрылымының негiзiн құрайды. Мысалы АІШ-та сақтандыру компанияларының қаржы ресурстарына 50 процентке жуық ұзақ мерзiмдi несиелерден келедi.

       Сақтандыру компаниялары бөлiнедi:

1. иелiгiне қарай: жеке және құқықтық, акционерлiк, өзара, мемлекеттiк және өкiметтiк.
2. жасалатын операция сипатына қарай: мамандандырылған, универсалды және қайта сақтандыру.

 

3. қызмет  көрсету аймағына қарай: жергiлiктi, аймақтық, ұлттық және халықаралық.
4. Жарғылық капитал көлемiне және сақтандыру көлемiнiң түсу көлемiне қарай: iрi, орташа және ұсақ

     Сақтандыру  компаниясының орындаушы органы дирекция болып есептеледi, ол басқару  қызметiмен айналысады. Дирекция компетенциясы жалпы жиналыста анықталып, жарғыда бекiтiледi.

          Акционерлiк сақтандыру қорының жарғылық капиталы акция көмегiмен құрылады.

         Сақтандыру компаниясының өкiметтiлiгi ақпарат жинаумен, жарнамамен, клиенттер iздеумен айналысады, бiрақ коммерциялық қызметпен айналыспайды.

        Сақтандыру компаниясы агенттiгiне өкiлеттiлiктiң барлық қызметiмен айналысуға рұқсат берiлген.

         Сақтандыру компаниялары филиалы заңды тұлға құқықсыз ерекше сақтандырушының бөлiмi.

          Аффилиривтi сақтандыру компаниясы — бақылау акцияларынан пакет  акциясы аз акционерлiк сақтандыру компаниясы.

         Өзара сақтандыру қоғамы –  мүшелерiнiң қатысуы үлестiк орталықтандырылған құралдар негiзiнде ұйымдасқан сақтандыру қоры. Іоғам қатысушылары сақтанушы және сақтандырушы ретiнде  шыға алады. Сақтандырушы қоғам мүшесi болып, жылдық қызмет нәтижесiн кiрiс немесе шығынды бөлуге қатысады.

       Өзара сақтандыру қоғамының жоғары органы мүшелерiнiң жалпы жиналысы.

        Индустриалды дамыған елдерде қазiргi таңда өзара сақтандыру қоғамының қызметi жеке сақтандыру төңiрегiнде концентрацияланады.  Pridental Insuranse kompany of Amerika ---АІШ төңiрегiнде iрi өзара сақтандыру қоғамы. Өзара сақтандыру қоғамының   шығындарынан кiрiсi көбейсе резервтiк қорды толтыруға жұмсалады.Іалғаны дивидент төлеуге бөлiнедi. Сақтандыру нарығындағы Өзара сақтандыру қоғамының  маңызы өсуде. Жапонияда өзара сақтандыру қоғамы жеке сақтандырудың алдынғы үлгiсi. Өзара сақтандыру қоғамының қызметi акционерлiк сақтандырушы сияқты құқықтық нормаларға бағынады. Кей жерлерде  Өзара сақтандыру қоғамының қызметi жайлы заң қабылданған.

       Өкiметтiк сақтандыру ұйымы — қызметi субсидированияға негiзделген коммерциялық емес компания.

        Мемлекеттiк сақтандыру компаниясы — мемлекетке негiзделген құқықтық ұйымдасқан сақтандыру қоры.

         Жеке сақтандыру компаниясы бiр семьяға немесе бiр адамға бағынады. Жан-жақты формадағы жеке сақтандыру компаниясына мысал ретiнде ағылшынның «Ллоидта” төрт негiзгi сақтандыру қызметi қамтылған: теңiз, теңiздiк емес, авиациялық және автомобильдiк тәуекелдер.

         Кэптив — тұтас корпоративтi  құрылтайшылардың сақтандыру көзқарасына  қызмет ететiн акционерлiк сақтандыру  компаниясы. Кэптив еншiлес сақтандыру  компаниясы болуы мүмкiн.

         Ресей Федерациясында кэптив  мысалы ретiнде «Лукоил   “сақтандыру компаниясын айтуға болады, ол мұнай компаниясы «Лукоилдың”  жүйесiне қызмет етедi.

         Мемлекеттiк емес зейнет ақы қоры – сақтандырушылар анықталған жасқа жеткенде төленетiн ерекше ұйымдастырылған жеке сақтандыру.

         Дамыған елдерде сақтандыру компаниялары жиi кездесетiн проблемаларды атап өтуге болады:

--сақтандыру  бизнесiн интернационализация жасау 

--iрi  сақтандыру топтарының шығуы

--құнды қағаздарға инвестиция салу

--клиентура  жағынан сұраныстың өсуi

--қаржылық  алдаулар 

--көп  елдердегi саяси жағдайлардың өзгеруi

--персоналдың  тең емес жастық құрылым 

--жаңа  ақпараттық технологиялардың пайда  болуы

--сақтандыру  жұмысшыларының жеке қауiрсiздiгiн                                                                                 қамтамасыз ету

        Шет елде бөлiмдерi бар немесе еншiлес компаниялары  бар сақтандыру компаниялары  халықаралық саясатқа сезiмтал. Сақтандыру компанияларына әлеуметтiк сала үлкен әсер етедi, персоналдарға клиенттер сұранысы тығыз байланысты. Сақтандыру компания клиенттерi елдегi индустриалды өсуге байланысты қызмет көрсетуден жоғары стандарттар талап ете бастады.

         Жаңа ақпараттық технологиялар Батыстың сақтандыру компанияларын қаруландыруға кiрiсiп, түпкiлiктi жолмен сақтандырушының қызметiнде жаппай стереотип ұғымын өзгерттi. Сақтандыру ақпараттарын компьютерлеу еңбек өнiмдiлiгiн арттырып, оперативтi шешiмдер қабылдауға мүмкiндiк бердi.  Жұмыс көп бөлiгiн аз жұмысшылар жасайды. Бiрақ электронды жүйе жұмысына бағдарламашылар, компьютер инженерлерi қабылданды.

         Жаңа ақпараттар технологиясы ақпаратқа жол ашып, сақтандыру қызметiнде несие карточкаларын енгiзуге себепкер болды. Сақтандыру компаниялары мен коммерциялық банктер арасында бәсекелестiк күшейе түстi.

     Сақтандыруда ақпаратты  қайта өңдеу процессінің құрамына жүйенің функционалды көмекші жүйелерінің есептерін шешу кезінде жиі кездесетін жалпылама қайталатын элементтері бар құрамдас бөліктер жатады. Сондықтан, БАӨКЖ-гі  ақпаратты  қайта өңдеудің негізгі сфераларын атап көрсетуіміз керек. Олар жүйеге тікелей қатысы бар адамдық, адам-машиналық және машиналық болып бөлінеді. Олай болса,  ақпарат  көздері мен тұтынушылары арасындағы айналым процессі кезіндегі  ақпаратты  түрлендірудің блок-сұлбасын сұлба түрінде көрсетуге болады

Ақпаратты  түрлендіру сұлбасы

     КАА – кіріс  ақпаратын  алу;

     АДҚ -  ақпаратты  дайындау және құру;

     ММЕ – машина мәліметтерін енгізу;

     МЖҚҚ  – машина жинақтаушы құрылғыларын құру;

     ҚСҚ – каталог және сілтемелерді құру;

     AІТ  –  ақпараттың  ішкі түрленуі;

     АЖҚҚ  –  ақпараттың  жинақтаушы құрылғыларын құру;

     ҚМҚ – қолданушының мәліметтерді қолдануы;

     ШМБ – шығыс мәліметтерін беру;

     ШНД – шығыс үшін нәтижелерді дайындау;

     МӨС – мәліметтерді өңдеу және дайындау. 

     Сақтандыру  ұйымдарының сыртқы АҚ-н жобалау кезінде идентификация және объектілер мен жағдайлардың сипаттары,  ақпаратты  құру, құжаттарда мәліметтерді кескіндеу және т.б. сұрауларға шешімдер табылуы тиіс.

     Сыртқы  АҚ негізгі элементтеріне мыналар жатады:  

• ақпарат  ағыны – хабарламаның көзі және тұтынушысы бар болған жағдайда кеңістікте және уақыт аралығында бір бағытта қозғалатын хабарламалар тобы;
• реквизит – қарапайым хабарлама, оның тарамдарға бөлінуі хабарламаның семантикалық мағынасын жоймай іске аспайды; реквизиттің белгісі және негізі болады;
• белгі - сипатталып отырған объектінің сапалық сипатамасында қолданылатын хабарламаның бір бөлігі; белгі көмегімен хабарламаның белгіленген жиынында идентификация жүргізуге мүмкіндік бар;
• негіз - сипатталып отырған объектінің мөлшерлік (количественная) сипатамасында қолданылатын хабарламаның бір бөлігі; физикалық түрдегі негіз – бақылау, өлшеу және есептеу негізінде алынған сандық өлшем бірлік;
• номенклатура – біртипті реквизитердің өлшемдерін біріктіретін ақпараттық жиынтық;
• кодтау – дискретті хабарламаның анықталған символдар түріндегі көрінісі;
• шифр – берілген номенклатурадағы әр атаудың шартты белгіленуі;
• құжат – жағдайлар, жайттар, адамның қозғалысы жайлы  ақпараттың  арнайы материалдарда әртүрлі әдістермен бекіту тәсілдерінің құралы;
• құжат айналымы – құжаттардың пайда болу немесе алу кезеңінен бастап оны аяқтау немесе жіберу кезеңіне дейінгі айналым;
• құжаттау жүйесі – басқарудың бір функциясын орындау процессінде құрылатын құжаттар жиынтығы.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Сақтандырудың экономикалық мәні 

     Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері есебінен оқыс оқиғаға үшырағанға көмек көрсетілетін-дігінде. Демек, сақтандыру — қолайсыз қубылыстар мен кутпеген оқигалар болган кезде жеке жоне заңи тулгалардың муліктік мудделерін қоргау жоне оларга материалдық зиянды төлеу ушін мақсатты ақша қорларын қуру жөне пайдалану жәніндегі қайта бәлгіштік қатьшастардың айрықша сферасы.

     Сақтандырудың экономикалық мөніне бүл категорияның қоғамдық арналымының көрінісі ретінде  оның бәлу, әтемдік, жинақтық және бақылау функциялары сай келеді.

     Бөлу функциясы: бүл функцияның өзгешелігі қапта бөлу ретіндс көрінуі. Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру жолымен сақтық жағдайының болу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке басты сақтандыруда бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық функ-циясына бүгіледі.

     Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жүмылдыруды жөне сақтық қорын қатаң мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланысты болатын тараптардың нақты қатынастарында көрінеді.

     Соңғы уақытта бірқатар зерттеушілер сақтандыру экономи-калық категориясын сипаттау үшін тоуекелдік фунщиясын қарау-ды үсынады, өйткені сақтық тоуекелі сақтандырудың негізгі арналымымен - қолайсыз оқиғалардан болған зиянның орнын толтырумен байланысты.

     Сақтық  қатынастарының бір бөлігінің салыстырмалы жал-пы бағыттылығы мен (кең арналымдағы резервтік қорларды пай-далана отырып) қогамдық қоргаудың жуйесі арқылы тиісті ақша қаражаттарының арналымы болады. Бүл қатынастар мен қорлар байланысылған жөне жалпыүлттық сипаты бар төтенше уақиғаларды ескертуге жөне жоюға бағытталған. Мүндай жағдайларда   түрақты   жүмыс   істейтін   қорлардан   басқа(жалпы мемлекеттік материалдық резервтерден, Үкіметтің резервтік қорларынан) көсіпорындардың, үйымдардың, халық-тың ерікті қайырымдылықтары есебінен қосымша қаражаттар жүмыдцырылуы мүмкін. Бүл қорлар халыққа, өндіріс пен ин-фрақүрылымның объектілерін жаңғыртуға, экологиялық тепе-теңцікті қалпына келтіру жөніндегі шараларды жүзеге асыруға келтірілген зиянды етеуге пайдаланылады.