Сақтандыру компанияларының ақпараттық жүйесі

          Сақтандыру сыйақылар құрылымында болған өзгерiстер төмендегi

графикте көрсетiлген.

     Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығында  бiрнеше сақтандыру ұйымдарының топтарын бөлiп көрсетуге болады.

График 3. Сақтандыру сыйақылар құрылымындағы  өзгерiстер. 

         Бiрiншi топқа сақтандыру сыйақыларын жинау бойынша алға шыққан 6 ұйымдарын жатқызуға болады, олардың сыйақыларының нарықтық бөлiгi 65,3% тiн құрайды. (ЖАІ ”Іазахинстрах” – 22,7%; ААІ ”Мұнай Сақтандыру Компаниясы” 11,4%; ЖАІ ”АIG” – 9,4%; ААІ ”Казкоммерцполис” –9,3%; ААІ ”БТА” –7,9%; ААІ ”Халықаралық Алматы сақтандыру  тобы”– 4,6%  ). Келесi топты 12 аймақтық сақтандыру құрайды, олардың бөлiгiне сәйкесiнше 8,6% сақтандыру сыйақы келедi, оның iшiнде 5-i – 5,6% бөлiгiмен Іарағандада орналасқан.  Басқа компаниялар 26,1% келедi. Бiрiншi топ сақтандыру ұйымдарымен жалпы көлемiнде 83%-iн құрайтын қайта сақтандыру сыйақыларының негiзгi бөлiгiн шетелге берген, сонымен олардың iшiндегi бiрiншiсiнiң бөлiгi сәйкесiнше 31% құрайды. 2005 жылы қайта сақтандыру операцияларын 11 сақтандыру ұйымдары жүргiзбегенiн айта кету керек.

       Қайта  сақтандыру.  Қазақстандық сақтандырушының сақтандыру резервтерiн және меншiктiк капиталдың көбеюi есебiнен меншiктiк ұстап қалу тiрегiнiң үлкеюiне қарамастан қазақстандық нарық өзiне iрi мүлiктiк тәуекелдердi алуға бейiмдi емес. Сақтандыру ұйымдарының мойындағы мiндеттердi  толық  орындауын қамтамасыз ету мақсатында шетелге қайта сақтандыруға 9,2 млрд. тенге немесе 60,9 млн. АІШ доллар берiлдi, Бұл сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемiнен 69 %-iн құрайды.

     01.01.02 жыл жағдайы бойынша сақтандыру (қайта сақтандыру) резидент емес ұйымдарға 2005 жыл басындағы 97%-тiк сақтандыру сыйақы көлемiмен салыстырғанда 2005 жылдың қайта сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемiнен 96,5%- көлемiнде сақтандыру сыйақылары берiлдi. Қайта  сақтандыру сыйақылар бөлiгiнiң өзгерiсi төмендегi  графикте корсетiлген 

График 4. Қайта  сақтандыру сыйақылар бөлiгiнiң өзгерiсi (млн. тенге) 

       АҚШ-та өткен жылы сентябрьде болған оқиғадан соң мүлiктiк сақтандыру сыйақылар көлемiнiң, сонымен бiрге қайта сақтандыру операцияларына тарифтер құны  көрсеткiшiнiң аздай түсiмi байқалуда. Сонымен бiрге авиациялық, мүлiктiк тәуекелдер және азаматтық жауапкершiлiк тәуекелдiлiгiн сақтандыру бағасы өсуде.

      Қазақстандық тәукелдердi қайта сақтандыруды қабылдауға жiберiлетiн ұйымдар ортасын шектейтiн Қазақстан Республикасы µлттық Банкi 31.03.01 жылғы “ Қазақстан Республикасының сақтандыру және қайта сақтандыру резидент емес ұйымдар үшiн – рейтингтiк агенстволар тiзiмiнiң бекiтiлуi туралы” өкiмi 31.05.01 жылы күшiне енген ең төмен рейтинг бойынша талаптар анықталуда.

       АІШ-тағы оқиғалар – әлемдiк сақтандыру нарықтарына әсер еттi.  Бекiтiлген рейтингке сәйкес келетiн сақтандыру және қайта сақтандыру  резидент емес ұйымдардың бөлiгi қазақстандық сақтандыру ұйымдарынан тәуекелдердi қайта сақтандыруға қабылдамады, басқалар сыйақы төлемiнiң мөлшерiн көбейттi. Сонымен бiрге тәуекелдердi қайта сақтандыруға қабылдау тiзiмiне сәйкесiнше террористiк, әскерилерге де шектеулер қойылды.

       Сақтандыру ұйымдары тәуекелдердi қайта сақтандыруға жайғастыруда қиындықтармен кездесетiнi туралы Қазақстан Республикасы µлттық Банкiсiне хабарлай бастады. 

  Сақтандыру ұйымдарының қанжылық жағдайы.

     Сақтандыру  компанияларының санының түсiмiмен олардың қаржылық жағдайларының жалпы тұрақтылығы, қаржыландыру және сақтандыру резервтерiнiң өсiмi сақтандыру компаниялардың тәуекелдi қабылдауға потенциалды мұмкiндiктерiнiң өсуi байқалуда.  Сақтандыру ұйымдарының төленген жарғылық капиталының көлемi 3,9 млрд. тенге немесе 25,9 млн.АІШ доллар сонымен бiрге шетелдiк қатысу бөлiгi 273,3 млн. тенге немесе 7 % көлемiнде құрайды. Сақтандыру ұйымдарының негiзгi көрсеткiштерi төмендегi кестеде корсетiлген. 

Кесте 2.Сақтандыру ұйымдарының негiзгi көрсеткiштерi.

* - мiндеттермен  активтер арасындағы айырма ретiнде  жеке сақтандыру капиталының  көлемi/активтер өтiмдiлiгiмен сапасының  есебiмен есептелген жеке капитал. 

     Сақтандыру  ұйымдарының қаржылық сенiмдiлiгiнiң бұдан кейiнгi тұрақтануы мақсатында, Қазақстан Республикасы µлттық Банк Басқармасымен 20.04.01 жылы N117 ”Сақтандыру және қайта сақтандыру ұйымдарының минималды меншiктiк және жарғылық капиталдарының бекiтiлуi туралы” өкiм қабылданып, бұған қоса кезеңдiк меншiктiк капиталдың көбеюiн қарастырып қосымша талаптар қоюлуда.

     2005жылдың 1 қарашасында қабылданған “сақтандыру  қызметi жайлы” заңның талаптарын  орындау үшiн сақтандыру ұйымдарының есепберушiлiгiн және меншiктiк капиталдың есептеуi бойынша ереже қабылданды, бұған сай активтер құнының сапасы мен өтiмдiлiгi бойынша жiктелуi есебiмен  есептеледi. Нәтижесiнде, сақтандыру ұйымдарының активтер сапасы мен өтiмдiлiгi жақсаруда және сәйкесiнше сақтандыру резервтерiн өтiмдi активтермен жабу қабiлеттiлiгi көтерiледi, Бұл қаржылық тұрақтылықтың тұрақтануына ықпал етедi. Сонымен бiрге, берiлген ереженiң бөлек бөлiмшелерiмен активтер құнына диверсификация дәрежесiнiң бөлiмiнде негiзгi құралдарды бағалауда шығындалған активтер есебiне әсер етпейдi.

1. Сақтандыру ұйымдарының меншiктiк капиталдың өзiндiк көлемi салыстырмалы кезеңге дұрыс есептелген мiндеттермен активтер арасында айырма сияқты 2004 жылмен салыстырғанда 12,8 %-ке өстi.(1998 жыл басындағы берiлгендермен салыстырғанда – 4,7 есе,)немесе 5,2 млрд. тенге көлемiн құрды. Активтер сапасы және өтiмдiлiгi бойынша жiктелуi есебiмен есептелген меншiктiк капитал 3,8 млрд. тенге құрды, Бұл 25,6 млн. АІШ доллар көлемiнде болды.

     Компанияның үлкен бөлiгiнiң меншiктiк капитал көлемi бекiтiлген көлемнен тек аз ғана асатын шектi аймақта тұрғанын атап кету керек, Бұл мүмкiн шығындылығының  көбеюi әсерiнен олардыңтөлем қабiлеттiлiгiне  мiндеттi тұрде ықпал етедi. Бұған байланысты төлем қабiлеттiлiк пен өтiмдiлiк талаптарының жақсартуына және қосымша капитал әлемдiк тәжiрибеде кең қолданылатын төлем қабiлеттiлiк маржасы сияқты түсiнiктердiң енгiзiлуiне қажеттiлiк туындауда.

2. Сақтандыру ұйымдарының меншiктiк капитал көлемi 01.05.02 жылдан бастап сақтандыру iсiн жүргiзу құқығына ие компаниялардың лицензиясымен бекiтiлген сақтандыру класстар санына  сәйкес көбейедi.

Іс жүзiндегi сақтандыру ұйымдарының қойылған талаптардың орындалуы жағдайында активтер сапасы есебiмен есептелген меншiктiк капиталдың көлемi – 5,5-6 млрд. тенге көлемiнде құралады.

     2004 жылмен салыстырғанда сақтандыру резервтерiнiң жалпы көлемi 3,7 есе көбейiп 8,5 млрд.тенге немесе 57 млн. АІШ доллар құрайды.

     Активтердiң  және сақтандыру резервтерiнiң соншалықты көбеюi былай түсiндiрiледi: заңдылықты көрсетiлгендей, сақтандыру келiсiмшарт  шарттарына сәйкес сақтандыру компаниясы сақтандырушылар алдында толығымен жауапкершiлiкте екенiн, оған байланысты 2005 жылы есеп формасы енгiзiлген, ол қайта сақтандырушы бөлiгiн сақтандыру резервтерiнде қалыптастыруы қарастырылған, Бұл тәуекелдiң көп бөлiгiн қайта сақтандыруға берiлгенде активтер жалпы көлемiнен 38%-iн және  сақтандыру резервтерiнен 69%-iн құрайды.

     Сонымен алынған сақтандыру сыйақыларының  көрiнiсiнде, таза сақтандыру резервтерiнiң  көлемi аздай көбейдi, Бұлш сақтандыру клiсiмшарттарының iс жүзiнде тоқтатылуымен  байланысты сақтандыру резервтерiнiң  әрдайым қайта құрылуынан болып жатыр.

     Сол уақытта бұның жақсы жағы болып сақтандыру ұйымдары қаржыландыру деңгейiн қолдау мақсатында бекiтiлген талаптарға сәйкес сақтандыру резервтерiнiң бос құралдарын, сонымен бiрге өткен жылғы уақыты бiткен сақтандыру келiсiмшарттарының сақтандыру резервтерi меншiктiк капиталының көбеюiне бағытталған.

     Қайта  сақтандырушы бөлiгiнiң есебiнсiз  сақтандыру ұйымдарының активтерi 15,8 %-ке өстi де 9,6 млрд. тенге құрды.Активтер сапасының жақсарғанын байқасақ болады, өтiмдi активтер суммасын 1997 жылмен салыстырғанда 3 есе көбейдi(1998 жылмен салыстырғанда 2,7 есе, ал 2004 жылмен салыстырғанда 41%-ке өстi).Өтiмдi активтер бөлiгiнiң өзгеруi төмендегi графикте көрсетiлген.

График 4. Өтiмдi активтер бөлiгiнiң өзгеруi 

    2005 жылғы активтер көлемiнде (қайта сақтандырушы бөлiгiн есептеуiнсiз)өтiмдiлердiң бөлiгi 65% көлемiнде.

     Сақтандыру ұйымдарының қызметiнiң маңызды бағыты – инвестициялық қызмет болып табылады. Сақтандыру ұйымдарымен сақтандыру резервтер құралдарын жайғастыру дұрыстығына әрдайым бақылау және талдау жүргiзiледi. Сақтандыру заңдылығының талаптарына сай сақтандыру резервтерiнiң көп бөлiгi өтiмдi активтерге дивесификация принципiмен жайғастырылып жатыр.

     2005 жылға кiрiстердiң жалпы құрылымы 3,1 млрд. тенге құрылған, оның iшiнде мiндеттi сақтандыру кiрiсi 2,5 млрд. тенге немесе жалпы кiрiстiң 80%-i көлемiнде, ал инвестициялық кiрiс 0,5 млрд. тенге немесе жалпы кiрiстен 17% көлемiнде құрайды, Бұл 2004 жылға қарағанда 4 есе көп.

    1999-2005 жылдар кезеңiнде сақтандыру ұйымдарының шаруашылық қызметiнiң жиыны, 1997-1998 жылындағы шығындарды жауып, сонымен 548 млн. тенге көлемiнде кiрiс құрды. Сақтандыру нарығының негiзгi көрсеткiштерiне келешектегi болжамы төмендегi кестеде көрсетiлген. 

Кесте 3. Сақтандыру нарығының негiзгi көрсеткiштерiне келешектегi болжамы.