Сақтандыру компанияларының ақпараттық жүйесі

p align="justify">     Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының   сақтандырудың

немесс  қайта сақтандырудың жекелсген  шарттары бойынша міндеттемелерінің ең көп колсмі оз капиталы мен сақтық резервтсрі сомасының 10 пайызынан аспауы керск.

     Сақтандырудың және қайта сақтандырудың қолданылып жүрген шарттары бойынша қабылдаған міндеттсмелерін орын-дауды кдмтамасыз сту үшін сақтық (қайта сақтандыру) үйымы-ның актуарий сссптсген колсмдс қалыптасқан сақтык рсзерві срінің болуы міндетті.

     Сакдық резервтерінің қаражаты тек қана сақтық (қайта сақ-тандыру) үйымының колданылып жүрген сақтандыру шарттары бойынша оз міндеттемелерін орындауға байланысты сақтык, телемдсрін жүзсге асыруға арналған.

     Сақтық (қайта сақтандыру) үйымына санкцияларды уокілстті орган не сот қолданады: уәкілстті орган санкциялар рстіндс мы-надай шаралар қолдануға: айыппүл салуға; лицензияның қолда-нылуын тоқтата түруға; лицензияны кері кайтарып алуға; сақ-тық (қайта сақтандыру) үйымдарының акцияларын оның акционерлерінен мәжбүрлеп сатып алу туралы шсшім қабыл-дауға жоне оларды жаңа инвссторларға сатуға; сақтык (кайта сақтаидыру) үйымының басшы қызметксрлсрін қызмсттік міндсттіліктерін атқарудан шеттстуге күқылы.

     Сақтық (қайта сақтандыру) үйымы өз қызмстінің жыл сай-ынға міндетті аудитін жүргізіп отырады. Жыл қорытындысы бойынша жасалынған аудиторлық қорытынды сақтық (қайта сақтандыру) үйымының жылдық қаржы ссептсмесішң ажыра-ғысыз болігі болып табылады.

     Нсгізгі сақтық қызметінен алатын сақтандырушының табы-сы сақтық толемдсрімен жәнс озгс сақтық қызмстінсн алынған табыстар мен шығыстардың (сақтық сомаларды толсу жоне сақ-тык, ісін үйымдастыру жонс оның матсриалдық базасын жасау жөніндегі шығыстардың орнын толтыру, еңбекке ақы толеу шы-ғыстары, сақтық қорларына аударылатын аударымдар) айырма-сы ретінде анықталады. Көсіпкерлік қызметтсн алынатын табыс қызметтің осы түрлеріне бслгіленген срсжслсргс сойксс салык салынатын табыс рсзервтік қорларға аударылған аударымдардың сомасына азайтылатынын есксре отырып есептеп шығарылады.

     Нарықтық  экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасындағы сақтық қызметінің монополиясы өзгерді, сақтандыру кеңістігі едәуір ксңейді, сақтық қызметтердің ксң спектрін үсынатын мемлекеттік емес акционерлік сақтық компаниялары пайда болды.

     Елімізде сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты -мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші субъектілердің мүддесін қорғаудың нақты қүралы бола алатын толыққанды, орнықты жүмыс істсйтін улттық сақтық рыногын қаіыптастыру.

     Қазіргі заманғы үлттық сақтандыру жүйссін  қүру сақтық қызметі рыногын сапалы жаңа деңгейге көтеру женіндс шаралар  әзірлеуді және кезең-кезеңімен іске асыруды талап стсді. Бүл қағида Қазакстан Республикасында сақтандыруды дамытудың мемлекеттік бағдарламасының шеңберінде жүргізіледі. Онда мынадай міндеттерді шешу көзделінген:

• әлеуметтік сақтандыру түрі ретіндегі сақтық қорғауды үсы-нудың қағидаттарын нақтылау;
• сақтандыруды қолдану аясын кеңейту және міндетті сақтан-дыру түрлерін нақтылау;
• сақтық рыногының қазіргі заманғы инфрақүрылымын қалыптастыру және оның қатысушыларының — сақтық (қайта сақтандыру) үйымы, сақтық брокер, сақтық агснт, сақтанушы, сактандырылушы, пайда алушы, актуарий, уәкілстті аудиторлық үйым (уәкілетті аудитор), өзара сақтандыру қоғамы, сақтанды-румен байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын озге де заңи және жеке түлғалардың қызметін үйымдастыру үшін жағдай жасау;
• халықаралық стандарттарды ескере отырып, сақтық қадаға-лауын жуйесін үйымдастыру;
• сақтық жөне қайта сақтавдыру ұйымдарының қаржылық ор-нықтылығы мен телем қабілетгігі бойынша талаптарды күшейту;
• осы заманғы сақтандыру технологиясын енгізуге жәрдсмдссу;
• сақтандыру саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүйесін үйымдастыру.

     Осы түрғыдан алғанда, үлттық сақтық жүйені дүрыс үйым-дастыруда және сақтандырудың  әлеуметтік маңызды түрлсрін жедел  дамытуда мол резерв жасалған.

     Қазіргі заманғы сақтандыру индустриясын күру мсмлскет-ке: мемлекеттік бюджеттің  табиғи-техногендік сипаттағы көлде-нең  шығыстарды өтеу бөлігіндегі салмақты азайтуға; нарықтық экономика қағидаттарында сақтандыру арқылы (зейнетақы жи-налымдарын, еңбек кабілеттілігінен айрылуы немесе асыраушы-сы қайтыс болуына байланысты, жүмыссыздыққа байланысты берілетін жәрдемақыларды, медициналық шығыстарды толсу) әлеуметтік камсыздандырудың (қамтамасыз етудің) жекелеген проблемаларын шешуге; халықтың, жеке үйымдардың жинақ ақшасын үзақ мсрзімді исгізде үлттық экономикага тартуға мүмкіндік береді.

 

  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қазақстан Республикасының  сақтандыру нарығын  талдау. 

          Соңғы жылдар қатарында, заңдылық  негiзiн жетiлдiру жалпы iшкi өнiмнiң  өсiмiмен байланысты халықтың  жан басына кiрiс, валюталық нарықтың тұрақтандыруына байланысты Республиканың жалпы экономикалық дамуы сақтандыру нарығының дамуына ықпал еттi. Тұрақты сақтандыру нарығын қалыптастыру және шыншыл бәсеке құру мақсатында сақтандыру нарығын реттеу және қызметiн бақылау бойынша мiндеттi мемлекеттiк орган сәйкесiнше функциялармен жүктелген, сақтандыру қызметiн бақылау бөлiмiмен заңдылық негiзiн жетiлдiру, сақтандыру ұйымдарының қысқаруы, аз қаржыландырылған әлсiз компанияларының  арқасында iс жүзiндегi компаниялар каржысының көбеюi, олардың активтерiнiң сапасын көтеру бойынша жұмыстар жүргiзiлдi.

        Қазақстан Республикасының 01.01.02 жылдың жағдайы бойынша сақтандыру қызметiмен айналысу құқығыны ие 36 сақтандыру ұйымдарының лицензиялары бар, соның iшiнде – 1 - өмiрлiк сақтандыру, 5 - шетелдiк қатысушыларымен және 1 - қайта құрылған сақтандыру компаниясы,1 – Қазақстан Республикасы µлттық Банк талаптарын орындаушы ретiнде лицензия берiлдi. Қайта  ұйымдастырумен байланысты 4 - сақтандыру ұйымы өзiнiң лицензиясын тапсырды, оның iшiнде 1- мiндеттi мемлекеттiк органдарының сәйкес рұқсатын алған 4 – сақтандыру ұйымдарының лицензиялары мәжбүрлi тұрде алынды. 01.01.02 жылдың жағдай бойынша заңдылық талаптарын орындамаумен байланысты 1 сақтандыру ұйымының лицензия әрекетi тоқтатылды.

     Сақтандыру  компанияларының санының өзгерiсi төмендегi графикте көрсетiлген.

        Қазақстан Республикасы ұлттық Банк жаңа заң қабылдаумен байланысты заңдылық пен қойылған талаптарын толық орындаған сақтандыру ұйымдары сақтандыру қызметiнiң жаңа үлгiсiмен айналысуға құқыққа ие лицензия  беру және  ауыстыру туралы шешiм қабылданды. Лицензия беру және ауыстыру 31 сақтандыру ұйымдарында жүргiзiлдi, оның iшiнде 1 қайта құрылған   5 сақтандыру ұйымдарының лицензиясын ауыстыру құралы сұрақ  қарастырылып жатыр. 

График 1 . Сақтандыру компанияларының санының өзгерiсi. 

     Мiдеттi сақтандыру. Қазақстан Республикасы  сақтандыру                   нарығын сақтандыру ұйымдары санының қысқаруымен қарқын тенденцияларын сақтауда, Бұл iс жүзiндегi сақтандыру ұйымдарының есеп берушiлiк берiлгендерiнiң көрсетiлуiмен дәлелденедi.

        Сақтандыру сыйақыларының және  төлемдерiнiң көлемiнiң өсуi сақталды.  2005 жылдың берiлген мәлiметтерi бойынша,  сақтандыру сыйақыларының жалпы  көлемi, 2004 жылмен салыстығанда 63,6 %-ке өстi, яғни13,3 млрд. тенге құрды, Бұл 88,3 млрд. тенгеге қарсы немесе 1997 жылмен салыстырғанда 4 есе көп.

      Сақтандыру сыйақыларының ортажылдық өсуi соңғы 4 жыл iшiнде 82,7 % құрайды. Сақтандыру сыйақыларының орта суммасы халықтың жан басына – есеп берушiлiк кезеңде 901 тенге көлемiнде құрды(2004 жылда – 543,7 тенге)

     2005 жылдың қорытындысы бойынша жалпы iшкi өнiмнiң iшнде сақтандыру сыйақыларының бөлiгi 0,4 % құрайды, Бұл 2004 жылдың көрсеткiшiне қарағанда 0,08 % есе көп.

         Сақтандыру төлемдерiнiң көлемi 91,3 %-ке өстi және 2,1 млрд. тенге немесе 14,1 млн. АІШ доллар құрды Ерiктi мүлiктiк  сақтандыру бойынша сақтандыру төлемдерiнiң көлемi – 2,8 есе көбейдi, сөйтiп 998,4 млн. тенгеге жеттi, жеке сақтандыру бойынша 2,1 есе көбейдi. Мiндеттi сақтандыру түрлерi бойынша төлем көлемi 0,8 %-ке  төмендедi. Адам басына сақтандыру төлемдерiнiң орташа көлемi – 2005 жылдың 12 айына 144,8 тенге көлемiнде құрды (2004 жылда – 74,7 тенге көлемiнде).

   Халықтың  жанбасына сақтандыру төлемдерi және сыйақылары  төмендегi  графикте көрсетiлген.

График 2. Халықтың жанбасына сақтандыру төлемдерi және сыйақылары . 

         Соңғы 5 жыл iшiнде негiзгi бөлiгiн  құрайтын ерiктi мүлiктiк сақтандыру класстары бойынша сақтандыру сыйақылар көлемiнiң өсуi байқалуда (97жылмен салыстырғанда 13 есе, 98 жылмен салыстырғанда 5,7 есе, 2004 жылмен салыстырғанда 1,8 есе) 01.01.02 жылдың жағдайы бойынша сақтандыру сыйақыларының жалпы көлемiнде 79,5 % құрайды. Ерiктi жеке сақтандыру бойынша(12,1% бөлiгiмен) 2004 жылмен салыстырғанда сақтандыру сыйақыларының келiп түсуi 1,4 есе, 1997 жылмен салыстырғанда -  3 есе көлемiнде өстi. Берiлген көрсеткiштердiң көбеюi экономикалық өсумен түсiндiрiледi және сәйкесiнше өзiнiң еңбегiнiң нәтижесiн және өзiн қорғауға қызығатын тұлға. Сонымен, мiндеттi сақтандыру бойынша сақтандыру сыйақылар көлемiнiң 0,8 % көлемiнде төмендеуi байқалуда, ал 1997 жылмен салыстырғанда 40%-ке аз. Ықтимал, Бұл Қазақстан Республикасы “сақтандыру қызметi жайлы” заңында 6 бабының 6 бөлiмшесiмен байланысты,сақтандырудың мiндеттi түрлерiнiң өткiзiлу шарттарына қосымша талаптарының заңды актiлерiнiң енгiзiлуiмен қарастырылған және сәйкесiнше заңның енгiзiлуi өкiмет орнын жояды деп шешкен автокөлiк иелерiнiң сақтандыру полистерiннiң бар болуын жол полиция органдарының мiндеттi реттеуiнiң жоқтығы. Одан басқа сақтандыру полистерiнiң өтiмдiлiгiн жүргiзетiн агенттердiң жауапкершiлiгi және бақылауының жоқтығы  бөлек үйымдармен сақтандыру  сыйақыларынан бұрыс жеңiлдiктер берiледi. Ауыл  шаруашылық өндiрiсiн мiндеттi сақтандыру бойынша шығын 370 %-тен көп болған сақтандыру төлемдерiн төлеу және автокөлiк иелерiнiң азаматтық құқықтық жауапкершiлiгiн  мiндеттi сақтандыру бойынша шығынның 50 %-ке шейiн өсу есебiнен белгiлi сақтандыру секторы өте шығынды болып қалуы жалғасуда. Шығындары сәйкесiнше 41 % және 38 %  көлемде құрайтын қаржы тәуекелдiлiгiн және автотранспорт құралдарын сақтандыруы кiрмейтiн мүлiктiк сақтандыру түрі ең табысты сақтандыру секторы болып табылады. Бақытсыз жағдайлардан сақтандыру классының шығындылығы төмен (14%) медициналық сақтандыру түрінiң берiлген көрсеткiшi 65% көлемiн құрайды.

     Келесi сақтандыру өнiмдерi жоғары сұраныспен қолданылады: мүлiктiк сақтандыру бойынша – мүлiктi және жылжымайтын мүлiктi сақтандыру, азаматтық жауапкершiлiктi  сақтандыру және  сақтандырудың берiлген секторы бойынша жалпы көлемiнде 89,3 –ке тең бөлiгiмен жүктi сақтандыру; жеке сақтандыру бойынша – медициналық немесе аурулар мен бақытсыз жағдайлардан (83,4% көлемiнде); мiндеттi сақтандыру бойынша - мiндеттi сақтандыру бойынша сақтандыру сыйақыларының негiзгi бөлiгiн жалпы көлемiнен 1 млрд. тенге немесе 77,8 % көлемiнде құрайтын ГПО автокөлiк иелерiнiң сақтандыруы алады. Екiншi деңгейлi банктермен аффилиренген сақтандыру үйымдарымен қаржы тәуекелдiлiгiн сақтандыру бойынша 99 % сыйақы қабылдағанымен де қаржы тәуекелдiлiгiн сақтандыру  бөлiгi 4 %-ке түстi.. Сақтандыру нарығының негiзгi көрсеткiштерi төмендегi кестеде көрсетiлген.  
 

Кесте 1. Сақтандыру нарығының негiзгi көрсеткiштерi.